فرق برزخ با قیامت

پرسش: فرق برزخ با قیامت چیست؟

پاسخ: در این سؤال سه نکته مطرح است: ۱- برزخ چیست؟ ۲- برزخ با قیامت چه تفاوتی دارد؟ ۳- آیا بعد از مردن انسان قیامتش شروع می‏شود؟ در جواب گفتنی است که: ۱- برزخ به چیزی می‏گویند که بین دو چیز دیگر قرار گرفته و حائل شده باشد و همین معنا در فرهنگ لغات دیگر نیز آمده است (مقاییس، مجمع البحرین، التحقیق فی لغات القرآن و…). بنابراین برزخ مانع و حد و مرز بین دو امر است. اما منظور از آن در اصطلاح شرع چیست؟ در قرآن مجید آمده است: وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلی‏ یَوْمِ یُبْعَثُونَ‏؛ و پشت سر آنان برزخ است تا روزی که برانگیخته می‏شوند”، (مؤمنون، آیه ۱۰۰). “وراء” در این آیه به معنای پیش‏رو است و نظیر آن در این آیه هست که: وَ کانَ وَراءَهُمْ مَلِکٌ یَأْخُذُ کُلَّ سَفِینَهٍ غَصْباً؛ پیش‏روی آنان فرمان‏روایی بود که دستش به هر کشتی می‏رسید به یغما می‏برد”، (کهف، آیه ۷۹). در حدیثی امام صادق(ع) فرموده است:
البرزخ القبر و هو الثواب والعقاب بین الدنیا والاخره؛ برزخ همان عالم قبر است و ثواب و عقابی که در بین دنیا و آخرت وجود دارد”، (تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۵۵۳، حدیث ۱۲۲). پیامر اکرم(ص) نیز فرموده‏اند:
القبر امّا روضه من ریاض الجنه او حفره من حفر النیران‏؛ قبر یا باغی است از باغ‏های بهشت یا حفره‏ای است از حفره‏های دوزخ‏”، (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۰۵). با این بیان برزخ از هنگام مرگ انسان شروع شده و تا قیامت ادامه خواهد داشت. ۲- تفاوت برزخ با قیامت در جهات گوناگونی است که به برخی از آنها اشاره می‏کنیم: الف) قیامت بعد از منقضی شدن این دنیا است، در حالی که برزخ با مردن افراد آغاز می‏شود. ب ) در عالم برزخ روح با بدن مثالی (اجساد لطیف) همراه است که نه به کلی مجرد است و نه مادی محض؛ بلکه دارای یک نوع “تجرد برزخی” است و بدین صورت به حیات خود ادامه می‏دهد، در حالی که در قیامت روح با “بدن جسمانی” همراه است که نظیر همین بدن مادی دنیوی است. ج ) نعمت‏های بهشتی در قیامت به مراتب از نعمت‏های برزخی والاتر است؛ هم چنان که عذاب دوزخی از عذاب برزخی بسی سخت‏تر است. ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل می‏کند که فرمودند: “مؤمنان در حالی که در عالم برزخ برخوردار از نعمت‏اند، پیوسته می‏گویند:
ربّنا اقم لنا الساعه وانجز لنا ما وعدتنا؛ پروردگارا قیامت را برپا کن و وعده‏ های خود را درباره ما محقق ساز”. و برعکس مشرکان در حالی که در برزخ معذبند پیوسته می‏گویند:
ربنا لاتقم لنا الساعه ولا تنجزلنا ماوعدتنا؛ پروردگارا قیامت را برپا مساز و وعده‏های خود را درباره ما محقق نفرما”، (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۶۹ و ۲۷۰). د ) قیامت برای همه کس مطرح است، ولی برزخ برای برخی مطرح نیست. علامه مجلسی با برداشت از متون اسلامی می‏فرماید: هر کسی در قبر عذاب نمی‏شود و نیز هر کسی در قبر متنعم نمی‏گردد، تنها آنهایی که دچار کفر محض بوده‏اند معذب می‏گردند و آنهایی که از ایمان محض و خالص برخوردار بوده‏اند از نعمت برخوردار می‏شوند و از غیر این دو گروه تا قیامت چشم‏پوشی خواهد شد”، (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۷۲). ۳- جواب این سؤال که آیا بعد از مردن قیامت انسان شروع می‏شود یا نه؟ در جواب قسمت دوم گذشت و نیاز به تکرار نیست.
جهت اطلاع بیشتر در این زمینه، ر.ک: ۱- پیام قرآن، ج ۵، ص ۴۴۳ ۲- منشور جاوید، ج ۹، ص ۲۳۲ ۳- تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۳۱۰