قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :
فروتنی، شیرینی عبادت
مالی لا أری علَیکُم حَلاوَهَ العِبادَهِ ؟! قالوا: وما حَلاوَهُ العِبادَهِ ؟ قالَ: التَّواضُعُ.(۱۴/۶۸۴۶؛ تنبیه الخواطر: ۱/۲۰۱)
چه شده است که حلاوت عبادت را در شما نمیبینم؟ عرض کردند: حلاوت عبادت چیست؟ فرمود: فروتنی.
فروتنی در عین بزرگی
انّ أفضَلَ النّاسِ عَبداً مَن تَواضَعَ عَن رِفعَهٍ.(۱۴/۶۸۵۰؛ بحار: ۷۷/۱۷۹)
برترینِ مردم در بندگی (خدا) کسی است که در عین بزرگی، فروتنی کند.
فروتنی برای خدا
طُوبی لِمَن تَواضَعَ للَّهِ فی غَیرِ مَنقَصَهٍ، وأذَلَّ نَفسَهُ فی غَیرِ مَسکَنَهٍ. (۱۴/۶۸۵۲؛ تنبیه الخواطر: ۲/۶۶)
خوشا به حال کسی که برای خداوند متعال فروتنی کند، بیآن که او را نقص و کاستی باشد و خود را ذلیل گرداند بی آن که او را خواری و مسکنت باشد.
رفعت، نتیجه فروتنی
انّ التَّواضُعَ یَزیدُ صاحِبَهُ رِفعَهً، فتَواضَعُوا یَرفَعْکُمُ اللَّهُ. (۱۴/۶۸۵۶؛ کافی: ۲/۱۲۱)
همانا فروتنی، بر رفعت صاحب خود میافزاید. پس فروتن باشید، تا خداوند شما را رفعت بخشد.
فروتنی در بلند مرتبگی
أیُّها الناسُ، انّ أفضَلَ الناسِ مَن تَواضَعَ عَن رِفعَهٍ، و زَهِدَ عن غُنیَهٍ، وأنصَفَ عن قُوَّهٍ، وحَلُمَ عنقُدرَهٍ، ألَا وانَّ أفضَلَ الناسِ عَبدٌ أخَذَ مِن الدنیا الکَفافَ، وصاحَبَ فیها العَفافَ، وتَزَوَّدَ للرَّحیلِ، وتَأهَّبَ للمَسیرِ.(۱۴۶۴۸؛اعلامالدین:۳۳۷)
ای مردم ! همانا برترین مردم، کسی است که با وجود بلند مرتبگی، فروتنی کند و با وجود توانگری، به دنیا زهد ورزد و در عین داشتن توانایی، انصاف به خرج دهد و در عین قدرتمندی، بردبار باشد. بدانید که برترین مردم، بندهای است که از دنیا به قدر کفاف برگیرد ودر آن با عفاف و عزّت نفس زندگی کند و برای سفر (آخرت) توشه برگیرد و برای رفتن آماده شود.
امر خدا به فروتنی
انّ اللَّهَ أوحَی الَیَّ أن تواضَعوا، حتّی لایَفخَرَ أحَدٌ علی أحَدٍ، ولا یَبغی أحَدٌ علی أحَدٍ. (۱۴/۹۴۵۵۰؛ الترغیب واترهیب: ۳/۵۵۸)
خداوند به من وحی فرمود که فروتن باشید، تا کسی بر کسی فخر نفروشد و کسی به کسی تجاوز و زورگویی نکند.
صفات فروتنان
أمّا عَلامَهُ الخاشِعِ فأربَعهٌ: مُراقَبَهُ اللَّهِ فی السِّرِّ والعَلانِیَهِ، ورُکوبُ الجَمیلِ، والتَّفَکُّرُ لیَومِ القِیامَهِ، والمُناجاهُ للَّهِ.(۱۴۰۶؛ تحف العقول: ۲۰)
نشانه فروتن چهار چیز است: حساب بردن از خدا در نهان و آشکار، انجام کارهای نیک، اندیشیدن برای روز قیامت و راز و نیاز با خدا.
