خانواده و تنبیه کودک
تنبیه تنها وسیله تربیت نیست بدون آن هم می توان کودک را تربیت کرد ولی در این امر کمتر کسی موفق می شود، زیرا حصول به آن آگاهی های بالنسبه وسیعی لازم است. معمولاً در خانواده های خوب و اندیشمند تنبیه وجود ندارد ولی بسیاری از خانواده ها هم هستند که بدون تنبیه امکان ادامه زندگی را ندارند.
مسئله منع تنبیه
اغلب سیستم های جدید، تربیتی تنبیه را منع کرده اند و مدعی شده اند که بدون آن می توانند موفق به تربیت فرزندان و اصلاح کجروی های آنان شوند، نتیجه اعمال نظر آن ها وجود نسلی خود نما و بی قید است که احساس آزادی وسیع و پردامنه دارد و به شخصیت دیگران بی اعتناست.
تربیت بدون تنبیه و منع مطلق آن امری بی ثمر است ولی می توان این نکته را افزود که هر چه میزان حزم و احتیاط مربی بیشتر باشد تنبیه کمتر است، کوشش مربی باید متوجه این مساله باشد که در تنبیه ناشی گری نشود و به جای اصلاح به خرابی طفل کمک نشود.
مادر و تنبیه کودک
منطقی نیست که مادر در تربیت فرزند تسامح روا دارد و یا تجاهل کند عطوفت و رقت قلب خوب است ولی نه چندان که موجب لطمه و صدمه ای برای کودک شود از سویی دیگر اعمال تنبیه مانع آن نمی شود که مادر صمیم باشد و دوستی و محبت خود را به کودک ابراز دارد، ولی چه بهتر که مادر کمتر به این کار بخصوص به تنبیه بدنی اقدام کند. مادر باید ترس از پدر را که الگوی انضباط در دل کودک ریشه دار سازد و درباره خود به نحوی عمل کند که کودک در برابر او دارای پروا و حیا عقلی باشد.
اصولا ظرافت و لطافت کار مادری باعث می شود که او کمتر خشمگین و بیشتر عادی و مهربان باشد زیرا خشم زیرا خشم بسیار در تقلیل شیر او و در نتیجه تغییر وضع مزاجی کودک موثر است، اگر ناگزیر به تنبیه است باید آن را به حداقل کاهش دهد و نیز علت تنبیه را برای طفل بازگو کند. ضمنا فراموش نباید کرد که هر طفلی به میزانی نیازمند به لوسی، خرابکاری و کجروی است و نباید همه مقررات را درباره او اجرا کرد. نیز نباید منتظر بودکه کودک اشتباه کند و بعد از او انتقام بگیرد، قبل از وقوع اشتباه باید از کار او جلوگیری شود و هنگامی که عملی به خطا واقع شود دیگر چه سودی و چه اقدامی؟
تنبیه مادر به خاطر مهرورزی به کودک بد نیست ولی با رعایت احتیاط های بسیار توام با خیرخواهی و همدردی باید صورت گیرد.
فواید تنبیه
تنبیه را اگر به مفهوم متداول روز در نظر بگیریم دارای اثری موقت است، یعنی برای زمان و مورد معین تاثیر می گذارد و فرد را از انجام خلاف باز می دارد ولی عواقب کار را اصلاح نمی کند و به هنگامی که ترس از میان رفت دوباره خلاف و کجروی شروع می شود.
ولی اگر تنبیه به مفهوم علمی و تربیتی کلمه در نظر بگیریم نقش سازنده و اصلاح کننده دارد. و درآن صورت لازم نیست که به صورت زدن و یا ناسزا گویی باشد، گاهی سکوت زمانی یک نگاه پرمعنی و گاهی هم زدن معنی تنبیه را خواهد داشت.
زیان تنبیه
تنبیه رابطه طفل را با مادر نامطلوب و زننده ای در می آورد و ارزش و اعتباری که مادر در دل کودک دارد متزلزل می سازد طفل گاهی بر اثر آن از مادر متنفر می شود و اعتمادش از او از میان می رود.
گاهی تنبیه زمینه را برای یاس و ناامیدی کودک فراهم می سازد به خصوص اگر احساس کند در آن زمینه مظلوم واقع شده و مادر در تنبیه او خطایی مرتکب شده باشد در چنین صورتی به همه بدبین است حتی مادر را دشمن خود می پندارد و از او احتراز می جوید.
زمانی ممکن است تنبیه موجب مقاومت کودک شود و او را علیه مادر بشوراند. طوری که بر ضد او قیام کند مخصوصا اگر در گروه یا در جمعی موجب اهانت قرار گیرد.
موارد تنبیه
هر خطا و اشتباهی قابل تنبیه نیست، بدین نظر نباید علیه او اقدامی انجام داد. مثلا اگر لیوان از دست کودک بیفتد و بشکند نباید او را تنبیه کرد و یا علیه او جار و جنجال بر پا نمود زیرا نمونه همین اشتباهات از خود مادر هم صادر می شود و وضع به همین گونه است به هنگامی که شی گرانبها از دست او بیفتد و تلف گردد به خصوص موقعی که طفل به قیمت و ارزش آن آگاه نباشد به ویژه هنگامی که طفل در آن تقصیری نداشته باشد. در عین حال در برخی موارد تنبیه کودک رواست از جمله موردی که فرد دانسته و آگاهانه به انجام عمل بپردازد و از عقوبت آن هم با خبر باشد یا موردی که موجب لطمه ای شدید جسمی و روانی به دیگران شود و این بر اثر مسامحه و سهل انگاری باشد. ونیز موردی که با علم به گناه کبیره بودن آن را مرتکب شود و …
مراحل قبل از تنبیه
هر خطایی که از کودک سر زند فوری در خور و مستحق تنبیه نمی شود این امر باید به هنگامی صورت گیرد که دیگر راه های تربیتی از قبل درباره او اعمال شده و بی نتیجه مانده باشد فی المثل قبل از تنبیه درباره انجام یک عمل ضروری است از عمل کودک انتقاد شود، انتقادی که او را متوجه عمل خود کند، در صورت تکرار پند و اندرز باید مطرح شود و در صورت تکرار بعدی اندرز و ترساندن در انظار و اگر موثر نبود اعمال تنبیه بدین سان تنبیه در موردی باید به کار رود که دیگر راه های تربیتی از هر سو بر مربی بسته باشد و عمل او برای طفل سودمند نباشد و چاره ای قطعی برای اصلاح طفل نیابیم.
انواع تنبیه
تنبیه ممکن است به صورت بدنی، یا روانی باشد طعنه ها، تحقیرها، دشنام ها، ناسزاگویی ها، سرزنش ها، اهانت ها، انواعی از تنبیهات روانی است که از نظر مربیان اعمال آن به صلاح کودک نیست گرچه اغلب کودکان کتک زدن را درست و شرافت مندانه نمی دانند ولی زدن به کپل کودک شاید کم ضرر ترین نوع تنبیه باشد آن هم به شرطی که موجب دیه نشود.
تنبیه مضاعف
از خطاهای تربیتی مربیان یکی این است که تنبیه به صورت مضاعف باشد، یعنی هم کتک زدن باشد و هم طعنه و نیشخند، هم چوب و شلاق باشد و هم زخم زبان زدن هم ترساندن کودک باشد و هم خجالت و خفت دادن.
گفتن این عبارت که:
مگر کوری؟ کری؟ در کدام گورستان بودی؟ از کدام جنگل آمدی و … خود تنبیهی شدید است که به تنهایی موجب تحریک حس انتقام طفل می شود و دیگر به همراه آن نباید زدن آن هم در حضور جمع باشد.
این گونه تنبیهات بد آموزی هایی هم دارد از جمله آن که روح تجاوز و دوری از اعتدال را در کودکان بیدار می سازد طوری که در سنین بزرگسالی به حق خود قانع نیست و تجاوز کار بار می آید.
نکته ها در بد آموزی
در ضمن بحث از مسائل تنبیه طبعا بخشی از نکته های مربوط ذکر شد و اینک اضافه می کنیم که:
۱- بین نظم خانه و بیرون فرق قائل شوید مادر نمی تواند در خانه چون یک ژاندارم عمل کند. او در عین کنترل فرزند باید بداند که طفل نیاز دارد تا حدودی هم آزاد باشد، برای کنترل همه آزادی های کودک تنبیه روا ندارید.
۲- رفتارهای غیر منتظره کودکان را در حدودی باید تحمل کرد، خطای کودک را همیشه گناهی نابخشودنی تصور نکنید که مجبور به تنبیه باشید کمی هم گذشت، صبر و حوصله، نادیده گرفتن باشد.
۳- در تنبیه ترساندن روا نیست زیرا مضر به حال کودک و امری خلاف تربیت صحیح است. زیرا بعدها اثرات نامطلوب در زندگی کودک به جای خواهد گذارد. این امر مخصوصا از حدود سه سالگی باید با احتیاط بیشتری تلقی شود.
۴- در تنبیه عمل بد کودک را نکوهش کنید نه خود فرد را اگر فرد مورد نکوهش قرار می گیرد به خاطر آن عمل ناگوار باید باشد.
۵- تنبیه با بد آموزی هایی چون فحش، ناسزاگویی، افراط همراه نباشد، زیرا این جنبه ها، موجبات دلسردی کودکان را از زندگی فراهم می سازند.
۶- یا تنبیه نکنید یا سطحی و ظاهری نباشد بلکه اساسی و عمیق باشد (یعنی اندیشیده و حساب شده باشد نه به این معنی که دمار از روزگار کودک برآورید)
۷- در انجام تنبیه جنبه قدرت و ضعف کودک را در نظر بگیرید.
۸- تنبیه متناسب با جرم باشد برای خطای کوچک تنبیه بزرگ رواندارید یا برعکس.
۹- تنبیه خوب است ولی نباید افراط آمیز باشد زیرا زمینه عدالت خواهی کودک را در او خفه می کند.
۱۰- در تنبیه احساسات را دخالت ندهید و چشم و هم چشمی در آن مطرح نباشد.
۱۱- در تنبیه وحشی گری نباشد، هم زدن و هم گاز گرفتن و هم نیشگون گرفتن انسانی نیست.
۱۲- تنبیه را آنچنان انجام دهیدکه بعد محتاج به نازکشی فوق العاده نشوید.
۱۳- اگر بناست کودک را تنبیه کنید صبر نکنید که وقتش بگذرد و خشمش بنشیند و بعد کتک بخورد بلکه تنبیه باید به موقع باشد هرگز پس از رفع قضیه او را تنبیه نکنید.
۱۴- در همه حال بر اعصاب خود مسلط باشید نکند که ظرفی، استکانی، یا … به سوی کودک پرتاب شود که این امر گرفتاری ها را موجب می شود.
۱۵- زندگی کودک بین خوف و رجا باید باشد ولی جنبه دفاعی و امید آن باید بر دیگر جنبه ها بچربد تنها در برابر بدی مکافات کردن درست نیست در جنبه های مثبت هم باید تشویق شود.
۱۶- پس از تنبیه و جریحه دار کردن عواطف طفل، حال دیگر مجبورش نکنید که بیاید و عذرخواهی کند مثلا دستتان را ببوسد غلط کردم بگوید و …
