عشق و محبت تنها منحصر به عشق حیوانی جنسی و حیوانی نسلی نیست بلکه نوع دیگری از عشق و جاذبه هست که در جوی بالاتر قرار دارد و اساسا از محدوده ماده و مادیات بیرون است و از غریزهای ماوراء بقاء نسل ، سرچشمه میگیرد و در حقیقت فصل ممیز جهان انسان و جهان حیوان است و آن عشق معنوی و انسانی است ، عشق ورزیدن به فضائل و خوبیها و شیفتگی سجایای انسانی و جمال حقیقت . و این عشق است که در آیات بسیاری از قرآن ، با واژه محبت و احیانا ” ود ” یا ” مودت ” از آن یاد شده است .
این آیات در چند قسمت قرار گرفته اند :
۱- آیاتی که در وصف مؤمنان است و از دوستی و محبت عمیق آنان نسبت به حضرت حق ، یا نسبت به مؤمنان سخن گفته است:«و الذین آمنوا اشد حبا لله » ”آنان که ایمان آوردهاند در دوستی خدا سختترند ”:«و الذین تبوؤا الدار و الایمان من قبلهم یحبون من هاجر الیهم و لا یجدون فی صدورهم حاجه مما اوتوا و یؤثرون علی انفسهم و لو کان بهم خصاصه» (سوره حشر ، آیه ۹ ) . ”و آنان که پیش از مهاجران در خانه ( دار الهجرش ، خانه مسلمانان) و در ایمان ( خانه روحی و معنوی مسلمانان ) جایگزین شده ، مهاجرانی را که به سوی ایشان میآیند دوست دارند و در دل خودشان از آنچه به آنها داده شده است احساس ناراحتی نمیکنند و آنها را بر خویش مقدم میدارند هر چند خود نیازمند بوده باشند . ”
۲- آیاتی که از دوستی حضرت حق نسبت به مؤمنان سخن میگوید : « ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین »( سوره بقره ، آیه . ۲۲۲ ) . ”خدا دوست دارد توبه کنندگان و پاکیزگان را ”. « و الله یحب المحسنین »( سوره آل عمران ، آیه . ۱۴۸ )”خدا دوست دارد نیکوکاران را”. «ان الله یحب المتقین »( سوره توبه ، آیات ۴ و . ۷) ”خدا دوست دارد خود نگه داران را”.« و الله یحب المطهرین »( سوره توبه ، آیه . ۱۰۸ ) ”خدا دوست دارد پاکیزگان را ”«ان الله یحب المقسطین»( سوره حجرات ، آیه ۹ ، و سوره ممتحنه ، آیه . ۸) ”خدا دوست دارد عدالت کنندگان را”.
۳- آیاتی که متضمن دوستیهای دو طرفی و محبتهای متبادل است : دوستی حضرت حق نسبت به مؤمنین و دوستی مؤمنان نسبت به حضرت حق و دوستی مؤمنین یکدیگر را : «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله و یغفر لکم ذنوبکم »( سوره آل عمران ، آیه . ۳۱).” ”بگو اگر دوست دارید خدا را ، از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد و گناهانتان را برایتان ببخشاید. ”« فسوف یأتی الله بقوم یحبهم و یحبونه »( سوره مائده ، آیه . ۵۴ ) ” خدا بیاورد قومی را که دوستشان دارد و آنها او را دوست دارند ” .
محبت مؤمنان نسبت به یکدیگر :
« ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا »( سوره مریم ، آیه . ۹۶ )”آنان که ایمان آوردهاند و شایستهها انجام دادهاند خداوند بخشایشگر برایشان دوستی قرار میدهد ”« و جعل بینکم مودش و رحمه »( سوره روم ، آیه . ۲۱ ) ”در میان شما با همسرانتان دوستی قرار داد و مهر افکند”. و همین علاقه و محبت است که ابراهیم برای ذریهاش خواست (سوره ابراهیم ، آیه . ۳۷ ) ، و پیغمبر خاتم نیز به دستور خداوند برای خویشانش طلب کرد (سوره شوری ، آیه . ۲۳)و آنچنان که از روایات بر میآید ، روح و جوهر دین غیر از محبت چیزی نیست .
مردی به امام صادق علیه السلام گفت : ما فرزندانمان را به نام شما و پدرانتان اسم میگذاریم ، آیا این کار ، ما را سودی دارد ؟ حضرت فرمودند آری به خدا قسم :«و هل الدین الا الحب»مگر دین چیزی غیر از دوستی است ؟ سپس به آیه شریفه : « ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله ،سوره آل عمران ، آیه . ۳۱ » (”بگو اگر دوست دارید خدا را ،از من پیروی کنید تا خدا دوستتان بدارد و گناهانتان را برایتان ببخشاید”)، استشهاد فرمود :اساسا علاقه و محبت است که اطاعت آور است . عاشق را آن یارا نباشد که از خواست معشوق سربپیچد . ما این را خود با چشم میبینیم که جوانک عاشق در مقابل معشوقه و دلباختهاش از همه چیز میگذرد و همه چیز را فدای او میسازد . اطاعت و پرستش حضرت حق به نسبت محبت و عشقی است که انسان به حضرت حق دارد .
همچنان که امام صادق ( ع ) فرمود :
تعصی الاله و انت تظهر حبه هذا لعمری فی الفعال بدیع
لو کان حبک صادقا لاطعته ان المحب لمن یحب مطیع
”خدا را نافرمانی کنی و اظهار دوستی او کنی ؟ ! به جان خودم این رفتاری شگفت است . اگر دوستیت راستین بود اطاعتش میکردی زیرا که دوستدار ،مطیع کسی است که او را دوست دارد . ”
