مسئولیت های پدر و مادر در تربیت فرزند

قال‏ علیه السلام: حق الولد على الوالد ان یحسن اسمه ویحسن ادبه ویعلمه القرآن‏» (۱)
حق فرزند بر پدر این است که نام نیک برایش انتخاب کند و او را خوب تربیت نموده و به اوقرآن یاد دهد.
تاثیر «اسم‏» در شخصیت افراد: «ان یحسن اسمه‏»
یکى از عوامل مهمى که در شکل‏گیرى شخصیت افراد مؤثر است، «نام‏» آنهاست.نامگذارى و انتخاب نام شخصى، اظهار محبت و بزرگداشت و وابستگى به صاحب‏اصلى آن نام است. شخصى به امام صادق‏علیه السلام عرضه داشت: جانم به فدایت، ما اسامى شما وپدران شما را بر فرزندانمان مى‏گذاریم، آیا این کار براى ما سودمند هست؟ امام‏در جواب فرمودند:« ای والله وهل الدین الا الحب. قال الله: «ان کنتم تحبون الله فاتبعونى یحببکم الله ویغفر لکم‏ذنوبکم;» (۲) و (۳) (بله به خدا سوگند! و آیا دین غیر از حب و دوست داشتن ما اهل بیت است؟ خداوند مى‏فرماید:(اى رسول ما بگو) اگر خدا را دوست می‏دارید، مرا پیروى کنید که خدا شما را دوست دارد و گناه‏شما را ببخشد.)
انتخاب اسم براى فرزندان نشانگر فرهنگ و تمدن جامعه است. شخصى ازامام‏رضاعلیه السلام سؤال کرد از این که چرا اعراب روى فرزندانشان اسامى حیوانات درنده‏مى‏گذاشتند (مانند: کلب، نمر وفهد)؟ امام در جواب فرمودند:«کانت العرب اصحاب حرب فکانت تهول على العدو باسماء اولادهم ویسمون عبیدهم فرح‏ومبارک ومیمون وامثال ذلک یتیمنون بها; (۴)»(چون مردم عرب اهل جنگ و نزاع بودند، با گذاشتن اسم‏هاى جنگى روى فرزندانشان دردشمن ایجاد ترس مى‏کردند; و بردگان خود را فرح، مبارک، میمون و امثال اینها نامگذارى‏مى‏کردند، تا بدین وسیله از نام آنها تبرک جویند.)
تاثیر اسم افراد،علاوه بر صاحب اسم بر شنوندگان آن اسم نیز غیر قابل انکاراست; مثلا، کودکى را که «چنگیز» نام نهاده‏اند، هنگام صدا کردن او دیگران از شنیدن‏اسم چنگیز به یاد خون آشامی‏هاى چنگیزخان مغول می‏افتند و احساس نفرت‏می نمایند، حتى از کودکى که صرفا شباهت اسمى دارد و اصلا در گناه چنگیز مغول‏شریک نیست. چه بسا این کودک پس از بزرگ شدن و خواندن و شنیدن تاریخ سراسرتاریک چنگیز، از خود و کسانى که این نام را بر او نهاده‏اند احساس نفرت مى‏کند. در مقابل، اسامى زیبا، هم در روحیه صاحب نام مؤثر است و هم در شنوندگان‏باعث احساس سرور و بهجت مى‏شود; مثلا، نام شخصى که «عبدالله‏» باشد، هم براى‏صاحب نام آثار خوب دارد و هم شنوندگان رابه یاد بندگى و عبودیت پروردگار عالم‏مى‏اندازد.
امام باقرعلیه السلام مى‏فرمایند:«اصدق الاسماء ماسمی بالعبودیه وافضلها اسماء الانبیاء;»(۵)( صادق‏ترین اسامى نام‏هایى است که حکایت از عبودیت و بندگى خدا کند و برترین نام‏ها اسامى‏انبیاست.)
شخصى با امام صادق‏علیه السلام در باره نامگذارى فرزندش مشورت نمود; امام‏فرمودند: سمه اسماءا من العبودیه. پرسید: اسمهاى عبودیت چه اسم‏هایى است؟فرمودند: عبدالرحمن. در روایات علاوه بر دستور اکید بر انتخاب اسم خوب براى فرزندان، بر تغییردادن نام‏هاى بد نیز تاکید شده است:
امام صادق‏علیه السلام مى‏فرمایند: «ان رسول الله‏صلى الله علیه وآله کان یغیر الاسماء القبیحه فی الرجال والبلدان;»(۶)( پیغمبر اکرم‏صلى الله علیه وآله پیوسته نام‏هاى زشت مردان و شهرها را تغییر مى‏دادند.)
شخصى نصرانى از اهالى روم خدمت پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله شرفیاب شد; حضرت نام‏او را پرسیدند، گفت: اسم من عبدالشمس است. حضرت فرمودند: «بدل اسمک فانی اسمیک عبدالوهاب;»(۷) (اسمت را عوض کن، من اسم تو را عبدالوهاب نهادم.)
در جامعه کنونى ما هم دو گرایش غلط در نامگذارى فرزندان رایج‏شده است:یکى گرایش به نام اسطوره‏هاى ایران باستان و شاهان ستمگرى که تاریخ زندگى آنهاسراسر چپاول و غارت و استثمار مردم است; دیگر گرایش به نام‏هاى غربى که یکى ازجلوه‏هاى تهاجم فرهنگى مى‏باشد. امید است والدین در جامعه اسلامى بیش از پیش‏به این مسئولیت مهم در نامگذارى توجه داشته باشند. نقش والدین در ادب کردن فرزند: یحسن ادبه
روایات فراوانى که در کیفیت انتخاب همسر وارد شده، بیانگر این مطلب است‏که صلاحیت و شایستگى مربى بسیار مورد توجه قرار گرفته است.در کتاب وسائل در ابواب مقدمات نکاح چگونگى انتخاب همسر را شرح داده‏اند.با توجه به روایات درمى‏یابیم که اسلام به مسئولیت پدر در تربیت و تادیب فرزندتا چه اندازه اهمیت مى‏دهد، حتى به خصوصیاتى که از طریق عوامل وراثتى به فرزندانتقال مى‏یابد توجه نموده، تا چه رسد به تربیت‏هاى پس از ولادت. (۸)
پیغمبر اکرم‏صلى الله علیه وآله در اهمیت نقش پدر و مادر در تربیت فرزند مى‏فرمایند:«کل مولود یولد على الفطره حتى یکون ابواه یهودانه وینصرانه ویمجسانه;»(۹)(هر نوزادى بر فطرت الهى و توحید متولد مى‏شود و والدین او هستند که او را یهودى، نصرانى‏یا مجوس مىکنند.)انسان با فطرت توحید و خداپرستى و حق‏جویى آفریده شده است، این پدر ومادرند که مى‏توانند فطرت الهى و توحیدى کودک خود را شکوفا سازند یا روى آن‏پرده‏هاى ضخیم جهل و نادانى و گمراهى بیفکنند.
امام سجاد علیه السلام در اهمیت مسئولیت والدین در تربیت فرزند مى‏فرمایند:«واما حق ولدک فتعلم انه منک ومضاف الیک فی عاجل الدنیا بخیره وشره وانک مسؤول عماولیته من حسن الادب والدلاله على ربه والمعونه على طاعته فیک وفی نفسه فمثاب على ذلک‏ومعاقب فاعمل فی امره عمل المتزین بحسن اثره علیه فی عاجل الدنیا المعذر الى ربه فیما بینک‏وبینه بحسن القیام والاخذ له منه;»(۱۰) (اما حق فرزندت، بدان که او از توست و خیر وشرش در دنیا به تو خواهد رسید و منسوب به تومى‏شود و تو مسئول هستى در قبال وظایفى که بر عهده توست از حسن ادب و هدایت و راهنمایى‏به سوى پروردگارش، و او را یارى کنى در اطاعت پروردگار. اگر وظایف خود را به خوبى به انجام‏رساندى به تو ثواب مى‏رسد و در غیر این صورت عقاب خواهى شد; پس به خوبى وظیفه تربیت راانجام بده، مانند کسى که در همین دنیا آثار نیک کارهاى فرزندش به او مى‏رسد و مانند کسى که‏درمقابل خداوند عذر داشته باشد، یعنى هیچ گونه کوتاهى در امر تربیت فرزند روا مدار. )
از رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله روایت‏شده که فرمودند: «رحم الله عبدا اعان ولده على بر بالاحسان الیه والتالف له وتعلیمه وتادیبه;»(۱۱) (خدا بیامرزد بنده‏اى را که فرزندش را به کارهاى خوب وا مى‏دارد و با او مهربان است و در صددآموزش و پرورش اوست.)مسئولیت پدر در تعلیم فرزند: ویعلمه القرآن
از نظر اسلام، پدر مسؤولیت‏سنگینى در یاد دادن علوم دینى و سایر دانش‏هایى که‏براى زندگى فرزندش لازم است دارد.
آموزش قرآن و احکام و علوم اهل بیت:خواندن و نوشتن و یادگیرى حرفه‏هاى لازم براى اداره زندگى از کارهایى است که‏پدر باید براى فرزندش انجام دهد و در ایفاى این مسئولیت مهم باید خودش‏متصدى آموزش شود یا براى فرزندش معلم شایسته انتخاب نماید. در اهمیت آموزش به کودکان و نونهالان پیغمبر اکرم‏صلى الله علیه وآله فرموده‏اند:«ان المعلم اذا قال للصبی بسم الله کتبت له وللصبی ولوالدیه براءه من النار;»(۱۲) (همانا زمانى که معلم به کودک، بسم الله‏یاد دهد، براى او و کودک و پدر و مادرش آزادى از جهنم‏نوشته مى‏شود.)
امام صادق‏علیه السلام مى‏فرمایند:«قال رسول الله‏صلى الله علیه وآله: من قبل ولده کتب الله له حسنه ومن فرحه فرحه الله یوم القیامه ومن‏علمه القرآن دعی بالابوین فکسیا حلتین تضی‏ء من نورهما وجوه اهل الجنه;»(۱۳) (پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله فرمودند: کسى که فرزندش را ببوسد، خداى تعالى براى او حسنه مى‏نویسد وکسى که فرزند را شاد کند، روز قیامت او را شاد مى‏گرداند و کسى که به فرزندش قرآن یاد دهد، برپدر و مادرش حله‏هایى از نور مى‏پوشانند که چهره‏هاى بهشتیان از آن نورانى میگردد.)
در لزوم آموزش قرآن و احکام حلال و حرام به فرزند مى‏فرمایند:«الغلام یلعب سبع سنین ویتعلم الکتاب سبع سنین ویتعلم الحلال والحرام سبع سنین;» (۱۴) (کودک تا هفت‏سال بازى مى‏کند، پس از آن هفت‏سال به او نوشتن و پس از آن قرآن‏و احکام‏آموزش بدهید. )
در همین زمینه از پیغمبر اکرم‏صلى الله علیه وآله روایت‏شده که فرمودند:«ویل لاطفال آخر الزمان من آبائهم. فقیل من آبائهم المشرکین؟ فقال: لا من آبائهم المؤمنین‏لایعلمونهم شیئا من الفرائض واذا تعلموا اولادهم منعوهم ورضوا عنهم بعرض یسیر من الدنیا فانامنهم برئ وهم منی براء;» (۱۵) (واى بر فرزندان آخر الزمان از دست پدرانشان. سؤال شد از پدران مشرک آنها؟ فرمودند: نه، ازپدران مؤمن آنها که به آنها واجبات و حلال و حرام دین را نمى‏آموزند و از یادگیرى آنها جلوگیرى‏مى‏کنند و تنها به کامیابى‏هاى دنیوى آنها راضى‏اند; من از آنها بیزارم و آنها از من.)
از حقوق فرزند بر پدر این است که پدر باید به فرزندش نوشتن بیاموزد: «قال رسول الله‏صلى الله علیه وآله: من حق الولد على والده ثلاثه: یحسن اسمه ویعلمه الکتابه ویزوجه اذابلغ;» (۱۶)(از حقوقى که فرزند بر پدر دارد سه چیز است: ۱. نام خوب برایش انتخاب کند; ۲. نوشتن به اویاد دهد; ۳. هنگامى که به سن بلوغ رسید برایش همسر بگیرد.)
از جمله چیزهایى که پدر باید به فرزندش آموزش دهد، تیراندازى و شناست. قال امیرالمؤمنین‏علیه السلام: قال رسول الله‏صلى الله علیه وآله: «علموا اولادکم السباحه والرمایه;» (۱۷)(پیغمبر اکرم‏صلى الله علیه وآله فرمودند: به فرزندانتان شنا و تیراندازى یاد دهید.)