مستحبات و مکروهات غذا خوردن

 آداب غذا خوردن در اسلام به چند بخش، تقسیم می شود:
بخش اوّل: مواردی که باید هنگام خوردن غذا رعایت شوند و آنها عبارتند از:الف. تدبّر در این که انواع خوراکی های مورد نیاز انسان، چگونه در نظام آفرینش پدید آمده اند؟ و چه عواملی دست به دست هم داده اند تا آنچه در سفره نهاده شده، آماده گردد که اکنون می توان با میل و اشتها از آن استفاده نمود.
ب. آغاز کردن خوردن غذا با نام و یاد آفریدگار مهربان که انواع غذاهای مفید را برای تامین نیازهای انسان، در نظام آفرینش قرار داد. نیز تکرار نام خدا به هنگام خوردن هر نوع غذا و تکرار آن هرگاه که در میان غذا خوردن، سخن گفته شود و همچنین شکرگزاری فراوان در هنگام خوردن.
ج. آغاز کردن غذا با نمک، البته در صورتی که خوردن نمک برای انسان ضرر نداشته باشد.
د. آغاز کردن از سبک ترین غذاها.
ه. نخوردن غذای داغ و خوردن غذای نیم گرم، پیش از آن که سرد شود.
و. خوردن با دست راست.
ز. کوچک گرفتن لقمه.
ح. خوب جویدن غذا.
ط. طولانی کردن نشستن بر سر سفره.
ی. گرامی داشتن نان و نگذاشتن آن زیر ظرف غذا.
ک. استفاده کردن از آنچه از سفره می ریزد. این برای وقتی است که غذا در منزل میل می شود، آن هم در صورتی که آلوده نشده باشد؛ ولی اگر کسی دربیرون از منزل غذا میل نمود، بهتر است که آنچه را از سفره می ریزد، برای حیوانات بگذارد.
ل.دست کشیدن از خوردن غذا، پیش از سیر شدنِ کامل و در حالی که مقداری از اشتها باقی است.بخش دوم: اموری که هنگام غذا خوردن، ترک آنها شایسته است، و آنها عبارتند از:الف. زیاده روی در کیفیت و کمیت خوراک.
ب. نکوهش غذایی که نسبت به آن بی میل است.
ج. دمیدن در غذا.
د. خوردن با دست چپ.
ه. خوردن با یک انگشت یا دو انگشت.
و. بلند آروغ زدن.
ز. پاک کردن کامل استخوان های موجود در غذا.
ح. آب خوردن در بین غذا.
ط. آب خوردن پس از خوردن گوشت.
ی. خوردن در حال سیری.بخش سوم: حالاتی که غذا خوردن در آنها نکوهش شده است:در اسلام، به طور کلی، میل کردن غذا در حالات غیر بهداشتی، یا به شیوه غیر اخلاقی، مانند غذا خوردن به شیوه متکبران و یا به گونه ای که عرف جامعه برنمی تابد، نکوهیده است.بخش چهارم: توصیه به هم غذا شدن با دیگران.در روایات اسلامی، غذا خوردن به تنهایی، مذموم شناخته شده و توصیه شده که انسان هر قدر می تواند، دیگران را در غذای خود سهیم نماید. نیز غذا خوردن با خانواده، خدمت گزاران و یتیمان، مورد تاکید قرار گرفته است.
آدابی که رعایت آنها به هنگام غذا خوردن با دیگران ضروری است، عبارتند از:
الف. خوردن از قسمت جلوی خود.
ب. خوردن از اطراف ظرف و نه از وسط آن، در جایی که غذا برای همگان آماده شده است.
ج. نگاه نکردن به لقمه دیگران.
د. رعایت حقوق دیگران در آنچه بر سر سفره است.
ه. آغاز شدن غذا خوردن به وسیله صاحب سفره یا بهترین شخص حاضر بر سر سفره.
و. ادامه دادن صاحب سفره به خوردن تا سیرشدن همه کسانی که بر سر سفره نشسته اند.
ز. بلند شدن از سر سفره، قبل از برچیدن آن.آداب پایان غذا و برچیدن سفرهپایان غذا خوردن همانند آغاز آن، آدابی دارد که رعایت آنها برای سلامت جسم و جان، سودمند است. این آداب رابه آداب عرفانی، اجتماعی و بهداشتی می توان تقسیم کرد:
الف. آداب عرفانی عبارتند از: سپاسگزاری از ولی نعمت حقیقی که خداوند متعال است و دعا کردن برای برکت یافتن روزی.
ب. آداب اجتماعی عبارتند از: یادآوری گرسنگان و مسئولیتی که افراد سیر در برابر آنان دارند و اقدام جهت کاستن فقر و گرسنگی از جامعه در حد توان.
ج. آداب بهداشتی عبارتند از: شستن دست ها، خلال کردن و مسواک زدن دندان ها، جارو کردن آنچه زیر سفره ریخته است، مقداری استراحت بر پشت و نخوابیدن بلافاصله پس از خوردن غذا.مذمّت پُرخوری در احادیث و روایات (۲)همانگونه که می دانید پُرخوری و چاقی احتمال ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی-عروقی، افزایش چربی های خون، فشار خون بالا، دیابت، ناراحتی مفاصل و … را افزایش می دهد. همچنین باعث می شود فرد از نظر ظاهری دارای هیکلی نامتناسب شود که هنگام حضور در جمع افراد ، از نظر روانی دچار اضطراب و ناراحتی گردد.
آیین اسلام نیز انسان را از پُرخوری نهی و اعتدال در خوردن غذا را توصیه کرده است. در این مطلب تعدادی از روایات و احادیث مربوط به پیامبر اسلام (ص) و امامان شیعه را برای شما آورده ایم که همگی بر کم خوری تاکید می کنند. البته منظور از کم خوری که در این روایات آمده است، لاغری نیست ، بلکه منظور مصرف غذا به قدر نیاز و احتیاج بدن(متعادل) است تا فرد دارای بدنی سالم و تندرست باشد. زیرا در حال حاضر بعضی افراد جوان به منظور داشتن هیکلی لاغر (به اصطلاح مانکنی) خیلی کمتر از حد نیازشان غذا می خورند که این کار باعث می شود دچار کمبود مواد مغذی شده و در آینده دچار مشکلات جسمی مانند پوکی استخوان ، کم خونی ، سردرد مزمن ، ضعف و سرگیجه و …. شوند.
باتوجه به احادیث و روایات پایین می توان گفت اگر هر فردی واقعاً به توصیه های بهداشتی و سلامتی قرآن و ائمه عمل می کرد، میزان بیماری ها ومشکلات جسمی و روحی خیلی کمتر از این بود.
رعایت اعتدال در خوردن غذا و کم خوری غیراز تاثیر بر سلامت جسمی افراد ، بر سلامت روحی آنها نیز موثر است. در اینجا تاثیرات جسمی کم خوری را با عنوان “فواید ظاهری کم خوری” و تاثیرات روحی و معنوی آن را با عنوان “فواید باطنی کم خوری” برای شما بیان می کنیم. امیدواریم با توصیه به این رهنمودهای گرانقدر، همواره از جسمی سالم و روحی پُرنشاط برخوردار باشید.
امام علی (ع): زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه.
* پیامبر خدا (ص): اگر ساکنان خانه ای به مقدار کم غذا بخورند، خانه شان نورانی می گردد. (المعجم الأوسط،ج۵، ص۲۲۹، ح۵۱۶۵عن أبی هریره، کنزالعمّال، ج۳، ص۳۹۱، ح۷۰۹۳(
* پیامبرخدا(ص): هرکس که خداوند را بسیار تسبیح گوید و به بزرگی یاد کند و در عوض به مقدار کم بخورد و بیاشامد و بخوابد، فرشتگان مشتاق او می شوند. (تنبیه الخواطر، ج۲، ص۱۱۶(
* امام علی (ع) – در حکمت های منسوب به ایشان ــ : زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه. (شرح نهج البلاغه، ج ۲۰، ص۳۳۳، ح۸۲۴(
* امام علی(ع) – در حکمت های منسوب به ایشان ــ : عاقل را بایسته است که به هنگام شیرینی غذا، تلخی دارو را نیز به یاد داشته باشد.(شرح نهج البلاغه،ج۲۰،ص۲۷۲،ح ۱۴۹( فواید ظاهری کم خوری:
الف ــ سلامت تن پیامبر خدا (ص): مادر همه داروها، کم خوری است. (المواعظ العددیه، ص ۲۱۳)
امام علی (ع): کم خوری، مانع بسیاری از بیماری های جسم می شود. (غررالحکم، ۶۷۶۸ ،عیون الحکم و المواعظ ، ص ۳۷۰، ح ۶۲۴۸)
امام علی (ع): خوراک را کم کن تا بیماری ها را کم کنی. (غرر الحکم، ح۲۳۳۶)
امام علی (ع): هر کس خوراکش کم باشد، دردهایش نیز کم است. (غررالحکم،ح۸۴۰۹،عیون الحکم والمواعظ، ص۴۵۵،ح۸۲۲۰)
امام علی (ع): کم خوری، مایه گرامی داشتن بیشتر خویش است و سلامت را بیشتر استمرار می بخشد. (غررالحکم،ح ۶۸۱۹،عیون الحکم والمواعظ،ص ۳۷۰،ح ۶۲۴۰)
پیامبر خدا (ص): مادر همه داروها، کم خوری است.
امام علی (ع): هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتش بیشتر می شود و اندیشه اش به سامان می رسد. (غررالحکم ، ح۸۸۰۳، عیون الحکم و المواعظ ، ص ۴۳۷ ،ح۷۵۵۹)
امام علی (ع): سلامت تن، از کمی غذا و کمی آب است. (تحف العقول ، ص ۱۷۲، بشاره المصطفی،ص ۲۵ کلا هماعن کمیل بن زیاد، بحارالأنوار،ج۶۶، ص۴۲۵ ،ح۴۱)
امام رضا (ص): اگر مردم در خوردن به کم بسنده می داشتند، بدن هایشان سالم بود. (بحارالأنوار،ج۶۶، ص ۴۲۵ ،ح ۴۱)
امام رضا (ع) : بدن همانند زمین پاک و آماده برای زراعت است که اگر در آبادانی و آب دهی به آن مراقبت شود، به گونه ای که آب، نه بیشتر از نیاز به آن برسد تا آن را غرق کند و نه از اندازه کمتر باشد تا آن را به خشکی گرفتار سازد، آبادانی اش استمرار می یابد و خرّمی اش بیشتر می گردد و کشت آن برکت می یابد؛ امّا اگر از آن غفلت شود، به تباهی می گراید و علف هرز در آن می روید. بدن چنین حکایتی دارد و تدبیر آن در خوراک و نوشیدنی، چنین است.[پس،] سامان و سلامت می یابد و عافیت در آن، ریشه می گسترد. بنگر که چه چیز با تو و با معده ات سازگار است و تن تو با چه چیز نیرو می گیرد و چه خوردنی و نوشیدنی ای برای بدنت سالم تر است، همان را برای خویش مقرّر بدار و خوراک خود گیر. (بحار الأنوار،ج۶۲، ص۳۱۰)
امام علی (ع): هر کس در خوردن به کم بسنده کند، سلامتی اش بیشتر می شود و اندیشه اش به سامان می رسد. ب ــ شادابی چهره پیامبر خدا(ص): برادرم عیسی، از شهری گذر کرد که در آن، مرد و زنی به یکدیگر فریاد می کشیدند. پرسید:« شما را چه شده است؟
مرد گفت:ای پیامبر خدا! این، زن من است و او را مشکلی نیست. زنی درستکاراست؛ امّا دوست دارم از او جدا شوم.
عیسی گفت:« به هر حال، به من بگوی که او را چه می شود?
مرد گفت: بی آن که کهنسال باشد، چهره اش بی طراوت است.
گفت: ای زن! آیا دوست داری دیگر بار، چهره ات پرطراوت شود
زن گفت: آری.
به او گفت: « چون غذا می خوری، از سیر شدن حذر کن؛ زیرا اگر غذا بر سینه سنگینی کند و از اندازه افزون شود، طراوت چهره از میان می رود».
آن زن، چنان کرد و دیگر بار، چهره اش طراوت یافت. (بحارالأنوار،ج۱۴، ص۳۲۰،ح۲۶)ج ــ طول عمر
لقمان(ع): اگر خوراک انسان اندک باشد، زیاد زنده می ماند. (المواعظ العددیه، ۷۱)
فواید باطنی کم خوری را در مطلب بعدی به شما خواهیم گفت.
در مطلب قبل ، در مورد اثرات مفید کم خوری در سلامت جسمی و ظاهری افراد صحبت کردیم. در این مطلب تاثیر کم خوردن غذا را در سلامت روحی و حالات معنوی بیان می کنیم.
فواید باطنی کم خوری
الف ــ صفای اندیشه
امام علی (ع): هر کس خوراکش کم باشد، اندیشه اش صفا می یابد. (غرر الحکم، ح ۸۴۶۲ ،عیون الحکم و الواعظ ،ص۴۵۶ ،ح ۸۲۳۶)
ب ــ فروغ دل
پیامبر خدا(ص): اگر کسی خوراک خود را کم کند، درونش از نور سرشار می گردد. (الفردوس،ج۱، ص۲۹۰ ،ح۱۱۳۸ عن أبی هریره، کنز العمّال، ج۱۵، ص ۲۴۴،ح۴۰۷۷۲)
پیامبر اسلام(ص): اگر کسی می خواهد خود را از دام شیطان رها کند، باید چربی اضافی بدن خود را با کم خوردن غذا از بین ببرد، زیرا در این صورت می تواند به حضور فرشتگان نائل شود و به آنچه نزد خداست، صحیح و فراوان بیندیشد.
ج ــ رهایی از شیطان
پیامبر خدا (ص): هر کس، از این خرسند می شود که خویش را از ابلیس برهاند، باید گوشت و چربی خود را با کم خوری، آب کند؛ چرا که با کم خوری، حضور فرشتگان و فراوان اندیشیدن در آنچه نزد خداوند است، را به دست می آورد. (الفردوس،ج۳، ص۵۳۶،ح۵۶۷۲عن ابن عبّاس)
پیامبر خدا (ص): با کمی خوراک و نوشیدنی، با نفس خویش جهاد کنید تا فرشتگان بر شما سایه بگسترند و شیطان از شما بگریزد. (تنبیه الخواطر،ج۲،ص۱۲۲)
پیامبر اسلام (ص): دوست داشتنی ترین شما نزد خداوند، کم خوراک ترین و سبک بدن ترین شماست. د ــ در آمدن به ملکوت آسمان ها پیامبر خدا (ص): پشمینه بپوشید و میان بر بندید و به گنجایش نیمه ی شکم بخورید تا به ملکوت آسمان ها در آیید. (مکارم الأخلاق، ج۱، ص۲۵۲،ح۷۵۰)
پیامبر خدا (ص): هر کس شکمش پُر باشد، به ملکوت آسمان ها و زمین راه نمی یابد. (تنبیه الخواطر،ج۱، ص۱۰۰عن ابن عبّاس( ه ــ تقرب به درگاه خداوند پیامبر خدا(ص): کاستن از خوراک، نزد خداوند، جایگاهی والا دارد. (تنبیه الخواطر،ج۲، ص۱۱۹)
پیامبر خدا (ص): دوست داشتنی ترین شما نزد خداوند، کم خوراک ترین و سبک بدن ترین شماست. (کنز العمّال،ج۱۵،ص۲۶۱،ح۴۰۸۶۹)
امام صادق (ص): نزدیک ترین حالت بنده به خداوند، هنگامی است که شکم وی، سبک باشد. (الکافی، ج۶، ص۲۶۹،ح۴)
پیامبر خدا (ص): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا می یابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد، تنش بیمار و دلش سخت می گردد. و ــ مجموعه ای از منافع کم خوری پیامبر خدا (ص): هر کس خوراکش اندک باشد، تنش سلامت و دلش صفا می یابد؛ و هر کس خوراکش فراوان باشد، تنش بیمار و دلش سخت می گردد. (بحارالأنوار، ج۶۶، ص۳۳۱، ح۵)
امام علی(ع): بر شما باد میانه روی در خوردنی ها؛ چراکه این کار، از اسراف دورتر است و مایه سلامت بیشتر تن می گردد و در پرستش، بیشتر یاری می رساند. (غررالحکم، ح۶۱۵۳، عیون الحکم والمواعظ، ص۳۴۱، ح۵۸۳۳)
مصباح الشریعه ــ درحدیثی که به امام صادق (ع)منسوب است ــ : کم خوری، در میان هر طایفه ای، ستوده است؛ زیرا منفعت باطن و ظاهر، در آن است. (بحار الأنوار،ج۶۶، ص۳۳۷،ح۳۳)