پاسخ:
علمای اهل سنت که از ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ و حافظان اصلی دین اسلام فاصله گرفته بودند و در نتیجه از تعالیم نجات بخش عترت پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ محروم بودند. به فکر اصلاح عقاید دینی خویش افتادند که در عراق، ابوالحسن اشعری متوفی ۳۳۰ ق مکتب اشاعره را بنا نهاد و در ماوراء النهر (آسیای مرکزی) ابومنصور محمد بن محمد ماتریدی متوفی ۳۳۳ که منسوب به ماترید از نواحی سمرقند می باشد. برای اصلاح عقاید اهل سنت، مسلک ماتریدیه را در مقابل معتزله ایجاد کرد. بنابراین ابومنصور و ابوالحسن اشعری هم عصر بودند.
زبیدی می گوید: ماتریدی نزد ابی نصر عیاضی و ابوبکر جوزجانی شاگردی کرد که این دو از شاگردان ابی سلیمان موسی و او شاگرد قاضی ابویوسف و محمد بن حسین شیبانی است که این دو از شاگردان ابوحنیفه می باشند.[۱]
گرچه ابومنصور و اشعری بر یک طریق عمل می کردند، در عین حال اختلافات در اصول با هم دارند، در فقه، اشاعر، بیشتر شافعی هستند و ماتریدیه هم در اصول و هم در فقه تابع ابوحنیفه می باشند.[۲]
در مفتاح السعاده آمده است: رئیس اهل سنت در علم کلام دو نفر است: ابوالحسن اشعری و ابومنصور ماتریدی که پیروان ابوالحسن اشعری بیشتر شافعی است و پیروان ابومنصور محمد بن محمد ماتریدی سمرقندی از فقه حنفی پیروی می کنند.[۳] مصلح الدین می نویسد: مشهور این است که اهل سنت در مراکز عراق، شام و… اشاعره هستند و در ماوراء النهر پیرو ماتریدیه می باشند که در اصول و فقه تابع و پیرو مذهب ابوحنیفه است.[۴]
بنابراین ماتریدی ها حنفی مذهب هستند هم در اصول تابع نظرات ابوحنیفه هستند و هم در فقه، و مقابل معتزله اند، ولی با اشاعره هم در برخی از اصول اختلاف دارند. لازم به تذکر است که اجباری نیست که حتما باید پیروان ابومنصور ماتریدی در فروع پیروی حنفی باشد و نمی تواند از مجتهدین دیگر پیروی نمایند و لکن در عمل اکثریت ماتریدیه از قدیم از ابوحنیفه تبعیت نموده اند و گرچه در زمان حاضر برخی از ماتریدیها از مذاهب دیگر در فروع تبعیت می کند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. التوحید، ابومنصور محمد بن محمد ماتویدی.
۲.شرح الفقه الاکبر ابوحنیفه تالیف ابی الیث یخاری.
۳. بزودی، ابوالسیر محمد، اصول الدین.
۴. نسفی، نجم الدین ابوحفص عمر، العقائد النسفیه.
[۱] . حلبی، محمد، نخبه اللالی، اسلامبول، مکتبه الحقیقه، ۱۴۰۷ ق، ص ۳۷ و ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، ص ۲۱۳.
[۲] . سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، مهر، اول، ۱۳۷۰ ش، قم، ج ۳، ص ۸، و همان، رسائل و مقالات، قم، موسسه امام صادق ـ علیه السّلام ـ ، ص ۴۸۱، معزبی، عبدالله، الرد علی الالبانی المبتدع، ص ۱۸، و السقاف، حسن بن علی، صحیح شرح العقیده الطحاویه، اردن، دارالامام النوری، اول. ۱۴۱۶ ق، ص ۱۹.
[۳] . مفتاح السعاده و مصباح السیاده، هند، حیدر آباد، ج ۲، ص ۲۲،.
[۴] . تفتازانی، سعد الدین، شرح العقاید النسفیه، ص ۱۷.
