در ایالات متحده بیشتر عواملی که منجر به رشد ضعیف می‌شوند احتمالاً از عوامل رفتاری و روانی-اجتماعی نشأت می‌گیرند.
به دلیل تأثیر متقابل بیماری‌های طبی زمینه‌ای بر یکدیگر که باعث ایجاد رفتارهای غیرانطباقی می‌شوند، اصطلاحات نارسایی رشد ارگانیک و غیرارگانیک اعتبار خود را از دست داده‌اند. همچنین، عوامل اجتماعی و رفتاری که به طور اولیه با مشکلات تغذیه‌ای و رشد ضعیف ارتباط داشته‌اند نیز ممکن است با مشکلات طبی، از جمله بیماری حاد خفیف و مکرر همراه باشند.
کواشیورکور
کواشیورکور نوعی سوء تغذیه همراه با هیپوآلبومینمی (کم شده آلبومین) و اِدِم (ورم: تجمع مایع اضافی در بافت‌های زیر پوست) است. در اندام‌های تحتانی شروع شده و با افزایش شدت بیماری به سمت بالا صعود می‌کند. این بیماری به طور کلاسیک به دلیل دریافت پروتئین ناکافی با وجود دریافت کالری متوسط تا خوب ایجاد می‌شود.
سایر عوامل، نظیر عفونت حاد، سموم و عدم تعادل ریزمغذی‌های خاص یا اسیدهای آمینه، از علل احتمالی آن محسوب می‌شوند.
مهم‌ترین تظاهر بالینی کواشیورکور این است که وزن بدن کودک در محدود ۶۰ تا ۸۰ درصد وزن مورد انتظار برای سن است و به دلیل وجود ادم، وزن به تنهایی نمی‌تواند وضعیت تغذیه‌ای را به شکل صحیح نشان دهد.
در معاینه فیزیکی، باقی ماندن نسبی بافت چربی زیرپوستی، آتروفی (چروکیدگی) آشکار توده عضلانی را مشخص می‌کند. موها کم پشت، رنگ آن‌ها قهوه‌ای مات، قرمز یا زرد- سفید است و به آسانی کنده می‌شوند. با برقراری تغذیه مناسب، رنگ موها اصلاح می‌شود، به طوری که قسمت بالایی موها دارای پیگمان تغییر یافته بوده و قسمت پایینی موها پیگمان طبیعی دارند (علامت پرچم). تغییرات پوستی شایع است.
در شدیدترین نوع کواشیورکور، نوعی پوسته‌ریزی سطحی بر روی سطوح تحت فشار ایجاد می‌شود. بروز شقاق گوشه دهان و استوماتیت کاندیدیایی شایع است.
بزرگی غدد پاروتید و اِدِم صورت، منجر به صورت گرد شبیه قرص ماه می‌شود؛ بی‌علاقگی به خوردن غذا در کواشیورکور به صورت تیپیک وجود دارد. در معاینه شکم ممکن است کبد بزرگ و نرم و با لبه‌ای نامشخص باشد. بافت لنفاوی معمولاً آتروفیک (چروکیده و کوچک شده) است. در معاینه قفسه سینه ممکن است رال در قاعده ریه‌ها شنیده شود. شکم متسع بوده و صداهای روده‌ای هیپواکتیو (کُند) هستند.
نرمی استخوان
راشیتیسم (ریکتز) یا نرمی استخوان
راشیتیسم (ریکتز) عبارت است از: کاهش یا نقص معدنی شدن استخوان در کودکانی که در سنین رشد هستند. به صورت ساده شده نسج استخوان شامل داربستی از جنس پروتئین‌های به شدت مستحکم و مجموعه‌ای از مواد معدنی عمدتاً شامل کلسیم و فسفر است که به تدریج بر این داربست پروتئینی رسوب می‌کند. منظور از نرمی استخوان کودکان یا ریکتز، اختلال در رسوب املاح کلسیم و فسفر بر داربست پروتئینی استخوان در حال رشد است. که به علل مختلف ایجاد شده و منجر به بروز علائم و عوارض مختلف در کودکان می‌شود.
علت بیماری
ریکتز یا نرمی استخوان در کودکان علل بسیار متنوعی دارد. کمبود ویتامین D، کمبود کلسیم، کاهش فسفر، برخی مشکلات کلیوی و مصرف برخی از داروها، از علل بروز این بیماری در کودکان هستند.
در این میان کمبود ویتامین D هنوز هم در ایران و در بسیاری از کشورها، شایع‌ترین علت پیدایش ریکتز در کودکان محسوب می‌شود و تأکید سیستم بهداشتی بر مصرف منظم قطره مکمل حاوی ویتامین D، از ۱۵ روزگی به بعد برای نوزادان و شیرخواران در راستای برطرف کردن همین کمبود است.
نشانه‌ها
علائم ریکتز بسیار متنوع بوده و شامل تغییرات استخوانی، اسکلتی و دندانی، اختلال در راه افتادن کودکان، ضعف، کاهش رشد و حتی گاهی کاهش علامت‌دار کلسیم خون و تشنج، به خصوص در شرایط تب و بدحالی کودکان است.
این بیماری اگر به مدت کافی طول کشیده باشد، می‌تواند موجب بروز علائم مشخصی در عکس‌های رادیولوژی مچ دست و و استخوان‌های کودک شود. معاینه کودکان باعث تشخیص بیماری توسط پزشک می‌شود.
درمان
درمان بیماری ریکتز در کودکان با توجه به علت آن متفاوت است ولی در شایع‌ترین فرم آن که به علت کاهش سطح ویتامین D بدن است، دریافت مقادیر بالای این ویتامین موجب برطرف شدن علائم ریکتز می‌شود. پیش‌گیری از این بیماری با رعایت تغذیه مناسب و مصرف مرتب قطره حاوی ویتامین D در بیشتر موارد به خوبی ممکن است.
چاقی
چاقی در کودکان
کودک چاق، خصوصاً در فرهنگ ایرانی دوست‌داشتنی و زیبا تلقی می‌شود. مادران باردار با دیدن عکس کودکان چاق آرزو می‌کنند چنین کودکی داشته باشند.
حقیقت این است که خطرات زیادی سلامتی کودکان چاق را تهدید می‌کند. افزایش آمار چاقی در کودکان یکی از مشکلات بهداشتی دنیا شناخته شده است.
از سال ۱۹۸۶ تا کنون، آمار کودکان چاق دو برابر افزایش را نشان می‌دهد. بیشتر کودکانی که در سنین کم خصوصاً زیر ۷ سال مبتلا به چاقی می‌شوند، در نوجوانی و بزرگ‌سالی افرادی چاق خواهند بود.
دلیل افزایش چشم‌گیر چاقی کودکان، غذا خوردن بیشتر نیست.
تحقیقات نشان داده است، میزان انرژی مصرفی کودکان طی ۲۰ سال گذشته، تغییر چندانی نداشته و دلیل افزایش چاقی کودکان، تحرک کمتر آن‌هاست.
زندگی در خانه‌های آپارتمانی و کوچک، مجال دویدن و بازی کردن را از کودکان گرفته است. آن‌ها زمان فعالیت‌شان را پای تلویزیون یا کامپیوتر می‌گذرانند از این رو یا خیلی کم‌اشتها و کم‌خوراک می‌شوند، یا پرخور و چاق. تبلیغات تلویزیونی، در دسترس بودن شیرینی و تنقلات فراون و علاقه شدید به خوردن نوشیدنی‌های گازدار و پر‌کالری، دلایل مهمی برای چاقی کودکان است.
از عواقب چاقی دوران کودکی، افزایش آمار بیماری‌های دوران کودکی مرتبط با تغذیه است. فشار خون، چربی بالا، میزان قند خون بالاتر از حد نرمال همه از عوارض چاقی در سنین کم و ادامه این مشکلات تا سنین بالاتر است.
در ۲۰ سال اخیر آمار کودکانی که به دلیل مشکلات ناشی از چاقی در بیمارستان‌ها بستری شده‌اند به صورتی بوده که آمار کودکان دیابتی بستری دو برابر، سنگ‌های صفراوی سه برابر و خفگی در حین خواب ۵ برابر افزایش داشته است.
از عواقب دیگر، گوشه‌گیر شدن کودک است. او احساس می‌کند با دیگران فرق دارد و تصویر نادرستی از وضعیتش در ذهن دارد. کودکان دیگر نیز بعضاً او را در جمع‌شان راه نمی‌دهند که در نهایت مشکلات ویژه‌ای به دنبال خواهد داشت.
موارد زیر به بیان برخی از علائم مرضی آثار و عوامل مرتبط، عوامل سبب‌ساز و شیوه‌های درمان چاقی اشاره دارد.
علائم مرضی
وزن بدن بیش از ۲۰ درصد معمول، چربی بیش از اندازه بدن، سستی نابهنجار. شخصیتی رشد نایافته، وابسته به مادر، خجالتی، ترسو، کم‌رو، بی‌دست و پا و بی‌احساس. اغلب کودکان چاق نسبت به سن خود بلند قد هستند، این مسأله مرض چاقی آنان را از مرض ترشحی غدد داخلی متمایز می‌سازد.
آثار و عوامل مرتبط
نوزادان چاق چه بسا در دوران کودکی و بزرگ‌سالی، افرادی چاق باشند. آنان منظری زشت و بد دارند. تأثیرات ثانوی چاقی، در زیان رساندن به عزت‌نفس در روابط همسالان و سازگاری اجتماعی و علاوه بر آن در به مخاطره انداختن سلامتی قابل توجه است. بلندقد بودن کودک چاق نسبت به سن خود، اساس هورمونی ندارد.
عوامل سبب‌ساز
هیچ علت منحصر به فردی ندارد. وجود گرایش‌های موروثی ممکن است در آن تأثیر داشته باشد. درصد کمی از چاقی، از اختلالات ترشحی ناشی می‌شود. ممکن است عاملی روانی – ژنتیک داشته باشد. سر باز زدن کودک از مراقبت‌های ویژه مادر نسبت به کنترل تغذیه بیش از حد بی‌تأثیر نبوده، به شکست کودک در تشخیص احساسات سالم از گرسنگی و سیری می‌انجامد. والدین چاق نیز ممکن است الگوی کودک قرار بگیرند.
جلوگیری از چاق شدن کودک
– اشتهای کودک را در نظر بگیریم؛ لازم نیست حتماً غذایش را تا آخر بخورد پس به اجبار به او چیزی نخورانیم.
– سعی کنیم خوراکی‌ها و شیرینی‌های پر کالری را برایش فراهم نکنیم.
– چربی غذای کودک باید در حد طبیعی، یعنی۳۰ درصد کالری مصرفی یا کمتر باشد. او را به خوردن شیرینی‌ها و خوراکی‌های پر چربی عادت ندهیم.
– سبزیجات تازه و میوه‌ها را در اختیار او قرار دهیم و دقت کنیم که حداقلی را که نیاز دارد، مصرف کند.
– با او بازی کنیم، راه برویم و بدویم تا از بودن در کنار خانواده و فعالیت کردن لذت ببرد، همچنین او را به شرکت در بازی‌های کودکانه و فعالیت‌های گروهی تشویق کنیم.
– و دیگر این‌که به عنوان جایزه، شکلات و شیرینی به او ندهیم.
