پرسش: نایبان چهارگانه حضرت مهدی دردوران غیبت صغرا چه کسانی بوده اند؟
پاسخ:۱. ابوعمرو عثمان بن سعید عَمْری
او برای ناشناخته ماندن، به شغل روغن فروشی روی آورد و برای اولین بار، به عنوان وکیل خاص امام هادی علیه السلام ، از او نام برده شده است.
ابوعمرو بعد از شهادت امام هادی علیه السلام ، وکیل خاص امام عسکری علیه السلام شد. هنگام شهادت امام عسکری علیه السلام در سال ۲۶۰ هجری، در تغسیل حضرت حاضر بود و تمام امور ایشان را به عهده داشت. ( الغیبه طوسی، ص ۳۵۶. )
بعد از شهادت امام عسکری علیه السلام به تصریح آن حضرت و نصّ امام مهدی علیه السلام هنگام ورود قمّیها به سامرا، سفیر اول آن حضرت شد.
بعد از وفات عثمان بن سعید، از ناحیه مقدسه نامهای صادر شد. حضرت در آن نامه با تسلیت به فرزندش محمّد، او را به سفارت خود منصوب گردانید. ( کمال الدین، ص ۵۱۰ .)
۲. عثمان بن سعید
عثمان، بعد از وفات پدرش، همان گونه که امام عسکری علیه السلام تصریح نموده بود، به مقام سفارت نایل شد. آن حضرت به جماعت قمّیها فرمود:
اشهدوا علیّ أنّ عثمان بن سعید وکیلی، و أنّ ابنهُ محمد وکیل ابنی ممدّیکم. (الغیبه، طوسی، ص ۳۵۵.)
شهادت دهید بر من که عثمان بن سعید وکیل من است. و نیز فرزند او محمد وکیل فرزندم مهدی شماست.
محمد بن عثمان، بیشتر از دیگر سفیران، در این مقام به خدمت پرداخت. وی کتابهایی در فقه تألیف کرده که از امام عسکری و حضرت مهدی علیه السلام و پدرش عثمان بن سعید و از امام هادی علیه السلام اخذ نموده است. (همان، ص ۳۶۶.) او به ارشاد امام مهدی علیه السلام از زمان مرگش اطلاع داشت، از این رو برای خود قبری آماده نموده بود. (همان، ص ۳۶۳.) وی، بعد از وفات، در کنار آرامگاه پدرش به خاک سپرده شد.
۳. شیخ جلیل ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی
حسین بن روح، در ابتدا وکیل ابوجعفر محمد بن عثمان عَمْری بود و کارش نظارت بر املاک او بود. تا آنکه وصیّت با نصّ به او منتهی شد و هیچ کس در این امر شک نداشت.
برخی از شیعیان، مالی را برای ابوجعفر عَمْری به مقدار چهارصد دینار فرستادند تا به امام زمان علیه السلام برساند، ابوجعفر دستور داد که آن را به حسین بن روح بدهند. او هنگامی که تردید و شک آن شخص را به جهت ثابت نشدن سفارتش دید، بار دیگر تاکید کرد که این مبلغ را به حسین بن روح برساند؛ زیرا این دستور امام زمان علیه السلام است.
حسین بن روح ۲۱ سال سفارت حضرت مهدی علیه السلام را بر عهده داشت. اولین نامهای که از آن بزرگوار دریافت کرد، مشتمل بر درود فراوان از جانب آن حضرت بر او بود. (الغیبه، طوسی، ص ۳۷۲.) وی در سال ۳۲۶ هجری درگذشت.
۴. شیخ جلیل ابوالحسن علی بن محمد سَمَری
وی برای اولین بار، به عنوان یکی از اصحاب امام عسکری علیه السلام شناخته شده است (رجال، شیخ طوسی، ص ۴۰۰. ) و در بغداد با اشاره حسین بن روح از طرف امام زمان علیهالسلام ، متصدی امر سفارت شد.
علی بن محمد سمری چند روز قبل از وفاتش توقیعی از امام علیه السلام دریافت کرد که حضرت، در آن، پایان یافتن غیبت صغرا و عهد سفارت یا مرگ او خبر داده بود. حضرت، در این نامه او را از وصیّت کردن به سفارت برای بعد از خود منع نموده بود. (کمال الدین، ص ۵۱۶ ؛ اعلام الوری، ص ۴۴۵)
راوی میگوید: بعد از شش روز از صدور این توقیع، خدمت علی بن محمد رسیدیم و او را در حال احتضار دیدیم. به او عرض شد: وصیّ تو کیست؟ فرمود: «برای خدا امری است که او رساننده آن است». این را گفت و از دار دنیا رحلت نمود.
