پرسش. موانع حضور قلب در نماز چیست؟ راه های رفع آنها را بیان کنید؟
پاسخ:
۱. پراکندگی خیال
الف. عوامل درونی پراکندگی خیال
یک ـ وسوسه شیطان
پیامبر میفرماید: «هنگامی که بنده مشغول نماز میشود، شیطان به انسان میگوید: این را به یاد آور، آن را به یاد آور، تا اینکه نداند چطور نماز خوانده است». (بحارالانوار، ج ۸۴، ص ۲۵۹.)
برای مبارزه با وسوسه شیطان هنگام نماز، توجه به نقش شیطان در عبادت، مدد جستن از خداوند و مداومت بر آن در تمام مراحل زندگی، در کنار تقویت اراده برای تمرکز حواس در نماز، ضروری است.
دو. حب دنیا و توجه به متاع دنیوی
توجه به امور دنیوی مانع از تمرکز حواس در نماز و یاد خدا میشود. چرا که انسان توجه و حواسش به چیزی است که او را بیشتر دوست دارد. پس وقتی کسی دنیا و متاع دنیوی را دوست دارد، بیشتر به آن فکر میکند و نمیتواند ذهنش را در نماز و یاد خدا متمرکز کند.
سه. شتاب در قرائت نماز
شتاب در قرائت، مانع تمرکز در نماز میشود. به طور کلی انجام شتابزده هر کاری مانع از توجه به آن کار و دقت و صحت در انجام آن میشود. توجه به خداوند بزرگ و پایبندی به طمأنینه در قرائت الفاظ نماز، این آسیب را از انسان دور میکند.
چهار. خواب آلودگی و کسلی
امام صادق علیه السلام میفرماید: «خوابیدن فراوان، بر آثر آشامیدنی زیاد است و نوشیدن زیاد هم بر اثر زیاد خوردن است و این دو، سنگین کننده نفس از طاعت و عبادت هستند». (مصباح الشریعه امام صادق علیه السلام، ترجمه عبدالرزاق گیلانی، ص ۲۵۳.)
ب. عوامل بیرونی پراکندگی خیال
یک. بیهوده گرایی یا سخن لغو
امام صادق علیه السلام می فرماید: «کسانی که در غیر ذکر خدا پرحرفی کنند، دل هایشان سخت میشود، لیکن خودشان نمیدانند». (بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۲۸۱.)
دو. چشمچرانی
امیرالمؤمنین علی علیهالسلام میفرماید: «چشم، جاسوس قلب و فرستاده عقل است». (همان، ج ۱۰۴، ص ۴۱. )
سه. خواندن نماز در مکان شلوغ و پر سر و صدا
چهار. شرکت در مجالس آلوده به گناه
پنج. بیتوجهی به احکام فقهی و آداب ظاهری نماز
برخی امور مثل بازی کردن با سر و ریش و لباس و اعضای بدن یا پوشیدن لباس تنگ در نماز مکروه است؛ زیرا مانع تمرکز فکر نمازگزار است.
امام باقر علیه السلام میفرماید: «در نماز با دست و ریش خود بازی مکن و در دل، حدیث نفس مکن و در هنگام نماز، خمیازه مکش و قامتکشی مکن». (همان، ج ۸۴، ص ۲۰۱.)
۲. وسواس در قرائت
۳. خودنمایی
۴. عادت در عبادت و بی توجهی به محتوا
امام صادق علیه السلام میفرماید: «به طولانی کردن رکوع و سجود کسی نگاه نکند؛ زیرا شاید این چیزی باشد که به آن عادت کرده است که اگر ترکش کند، وحشت میکند، ولی راستی در گفتار و ادای امانتش را در نظر بگیرید». (برگرفته از کتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدی. )
برای پرهیز از یکنواختی عادت گونه در نماز، توجه به امور زیر سودمند است:
الف. ایجاد تنوع و جذابیت در خواندن نماز با توجه به روحیات هر فرد؛ برای مثال خواندن نماز در زمانها و مکانهای مقدس گوناگون؛
ب. آگاهی از فلسفه و اسرار نماز؛
ج. احساس نیاز به ارتباط و گفت و گو با خداوند؛
د. احساس نیاز به ارتباط و گفت و گو با خداوند؛
د. الگوپذیری از نمازهای ائمه علیهم السلام و عرفا و علما؛
ه . تصمیم به حضور قلب در نماز و پایبندی بر آن. (برگرفته از کتاب پرسمان نماز به قلم محسن محمدی.)
