خاک عشق
نکته‌هایی خواندنی درباره تربت کربلا
به‌کوشش معصومه‌سادات میرغنی، زینب جعفری
با چشم سر که بنگری، تربت، مشتی خاک از سرزمینی به نام کربلاست، اما اگر با چشم دل ببینی، سجده بر این خاک، پاره شدن حجاب‌های هفت‌گانه است،۱ و همراه داشتن تسبیح تربت، فضیلت تسبیح‌گویی حق را نصیبت می‌کند۲ و اگر این‌گونه است، تربت، دیگر برایت خاکی معمولی نیست؛ خاکی مقدس است؛ خاکی که نشان از حسین(ع) دارد و عاشورای او.
تربت اصل کدام است؟
چه خاکی جزء تربت امام حسین(ع) است؟ آیا تربت، تمام خاک شهر کربلا را شامل می‌شود یا این‌که فقط خاک روی بدن مطهر امام، جزء تربت است؟
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است «تربت امام حسین(ع) شامل هفتاد زراع اطراف قبر امام است که حدود ۳۵ متر می‌شود چون هر زراع حدود نیم متر است.»۳ دسته‌ای از روایات نیز به خاکی که نزد سر مبارک حضرت سیدالشهداء است اشاره دارد. امام صادق(ع) می‌فرماید «نزد سر مبارک امام حسین(ع) خاکی سرخ است که در آن شفای هر دردی است الا مرگ.»۴ دسته‌ای دیگر از روایات یک فرسخ در یک فرسخ را جزء تربت می‌دانند که هر فرسخ ۵ کیلومتر و ۷۵۰ متر می‌شود. مرحوم شیخ طوسی(ره) در توجیه این روایات مختلف گفته است: این امر ناشی از ترتیب فضیلت است که بالاترین، پنج فرسخ و کمترین عندرأس است؛ یعنی هرچه تربت به قبر و بدن مطهر امام نزدیک‌تر باشد فضیلت آن بیش‌تر است. در روایات دیگر نیز تا پنج فرسخ، جزء حرم امام و خاک آن تربت شمرده شده است.
علائم و نشانه‌های تربت
بوی خوش
برخی از بزرگان می‌گویند که بوی خوش تربت اصل حتی از چند متری به مشام می‌رسد. چنان‌که وقتی متوکل عباسی به قصد تخریب قبر امام آن را شخم زده و آب بر آن بست، بعدها عده‌ای آمدند، خاک‌ها را برداشته و بوئیدند تا به قبر امام رسیدند.۵
به رنگ خون
گفته‌اند از نشانه‌های تربت حضرت سیدالشهدا این است که در روز عاشورا رنگ آن شبیه خون می‌شود.۶
آثار و ویژگی‌های تربت
شفا را در تربت بجو
در روایات فراوانی آمده که خوردن تربت دوای هر دردی است اگر فرد به آن معتقد باشد. آن‌چنان‌که امام صادق(ع) در این‌باره می‌فرمایند «تربت امام حسین(ع) شفای هر دردی است و آن داروی بزرگی است.»۷
مالم در امان
در روایت آمده که امام رضا(ع) از خراسان بقچه‌ای برای فردی فرستاد که در میان آن تربتی بود. از آورنده بقچه پرسیدند: این خاک چیست؟ گفت: تربت شریف امام حسین(ع) است. امام رضا(ع) هر وقت جامه یا غیر آن را به جایی می‌فرستند حتماً همراه آن تربت سیدالشهدا را قرار می‌دهند و می‌فرمایند «این تربت به اذن خدا امان و موجب حفظ مال می‌شود.»۸
رزق و روزیم زیاد
امامان معصوم(ع) فرموده‌اند: تربت را گرفته و خدا را به حق این تربت قسم دهید تا روزی شما را زیاد کند. امام صادق(ع) می‌فرمایند «زمانی که از تربت مظلوم [امام حسین(ع)] گرفتی و در نزدت قرار دادی، پس بگو: اللهم إنی أسألک بحق هذه التربه و بحق الملک الذی قبضها و النبی الذی حضنها و الامام الذی حل فیها أن تصلی علی محمد و آل‌محمد و أن تجعل لی فیه شفاء نافعا و رزقا واسعا و أمانا من کل خوف و داء.»۹
برای شفاعت، برای رستن از عذاب
در روایات آمده که تربت امام حسین(ع) را داخل کفن و قبر میت بگذارید تا سبب شفاعت و ایمنی او از عذاب شود. از اباالحسن(ع) روایت شده «زمانی که یکی از شما میتی را دفن می‌کند و می‌خواهد روی او خاک بریزد، در مقابل صورت میت قطعه‌ای از تربت امام حسین(ع) قرار دهد و آن را زیر سر میت قرار ندهد.»۱۰ در بعضی از روایات نیز توصیه شده است که در وقت غسل دادن میت، تربت را با آب کافور مخلوط کنند و میت را با آن غسل بدهند، هم‌چنین وقتی میت را کفن می‌کنند مقداری از تربت را روی سینه او و یا به پیشانی او مالیده و در کفن او همراه میت دفن کنند.
در فقه شیعه نیز سفارش شده که مستحب است کمی از تربت سیدالشهدا را میان دو چشم میت ریخته که این امر موجب امان میت در قبر می‌شود.۱۱
بلاگردان معنوی
همراه داشتن تربت امام حسین(ع) چه در سفر و در غیر سفر موجب حفظ جان و مال انسان می‌شود «قرار دهید خاک قبر امام حسین(ع) را در میان اموال‌تان که این امر موجب برکت است.»۱۲ مرحوم علامه امینی(ره) صاحب کتاب الغدیر توصیه می‌کند که «خوب است انسان تربت را در پارچه‌ای جای دهد و در خانه به عنوان یادبود از ریحانه رسول خدا(ص) نگه‌داری کند.»۱۳ در مسافرت هم توصیه شده که انسان تربت را همراه داشته باشد که این امر انسان را از خطرات حفظ می‌کند. امام موسی کاظم(ع) می‌فرمایند «من ضمانت می‌کنم برای کسی که به مسافرت می‌رود نه به دزدی برخورد کند و نه غرق شود و نه این‌که مالش آتش بگیرد در صورتی که همراهش مقداری تربت امام حسین(ع) داشته باشد.»۱۴
مهر تربت
مستحب است بر تربت سیدالشهدا(ع) سجده کنیم. امام صادق(ع) می‌فرماید «سجده بر تربت امام حسین(ع) حجاب‌های هفت‌گانه را پاره می‌کند.»۱۵ که این امر از آثار و برکات خاک مزار سیدالشهدا(ع) است که سجده بر آن تربت پاک موجب کنار رفتن حجاب‌های ظلمانی شده و در توجه حق‌تعالی به نمازگزار مؤثر است و اگر نمازگزار معرفت و شناخت کافی داشته باشد این امر راه‌گشای وصول او به کمالات انسانی می‌شود.
احکام فقهی تربت
خوردن خاک
خوردن خاک حرام است. در سخنان معصومین(ع) و کتب فقهی ما نیز به این امر اشاره شده است، اما اگر انسان مقداری از خاک مزار امام حسین(ع) را جهت استشفا بخورد هیچ حرمت و منعی ندارد. آن‌چنان که امام صادق(ع) می‌فرماید «خوردن خاک حرام است مانند گوشت خوک و کسی که چنین کند و بمیرد من بر او نماز نمی‌گزارم، مگر خاک قبر امام حسین(ع) را»۱۶
برداشتن کام نوزاد
در روایات فراوانی امامان معصوم(ع) دستور داده‌اند که در آغاز زندگی نوزاد کام او با تربت سیدالشهدا(ع) برداشته و متبرک شود، ازجمله امام صادق(ع) می‌فرماید «کام فرزندان‌تان را با تربت سیدالشهدا(ع) بردارید پس همانا در آن امان است.»۱۷
منع خرید و فروش تربت
امام حسین(ع) وقتی به کربلا رسیدند، زمین آن را از صاحبان آن خریداری کردند، اما بعدها عده‌ای از تقدس سرزمین کربلا و تربت سیدالشهدا(ع) سوءاستفاده کرده و در برابر خرید و فروش آن پول گزافی می‌گرفتند و این کار تجارت و منبعی برای درآمد آن‌ها شد؛ ازاین‌رو امام صادق(ع) مسلمانان را از این کار نهی کرده و آن را همانند خرید و فروش بدن مبارک امام حسین(ع) دانستند.۱۸
منع اهانت به تربت
مرحوم آیت‌الله دستغیب(ره) می‌فرمایند «هتک و بی‌احترامی به تربت حضرت سیدالشهدا(ع) جزء گناهان کبیره است، بنابراین انداختن تربت از روی اهانت به آن یا لگدمال کردن یا نجس کردن آن از گناهان کبیره است. در صورتی که هنگام تخلیه، همراه شخص تربت باشد و در مستراح بیفتد واجب است آن‌را بیرون بیاورند و پاک کنند و تا تربت را بیرون نیاورده‌اند استفاده از آن مستراح حرام است و اگر بیرون آوردن تربت از آن ممکن نباشد باید در آن مستراح را بست تا دیگر از آن استفاده نشود. بنابراین نجس کردن تربت حرام است و فرقی نیست میان این‌که تربت از قبر شریف امام برداشته شود و یا از خارج آن.»۱۹
آداب استفاده از تربت
در روایت آمده است که انسان هنگامی که قصد برداشتن تربت مطهر سیدالشهدا(ع) را دارد، غسل کند. در هنگام استفاده از تربت و خوردن آن نیز دعاهایی وارد شده که انسان می‌تواند بدان وسیله از خداوند برای رفع مشکل و گرفتاریش کمک بگیرد. این دعاها را می‌توان در کتاب‌هایی مثل کامل‌الزیارات و مفاتیح‌الجنان به دست آورد.
منابع فارسی
۱. حسن سیدی، آثار و برکات تربت امام حسین(ع)، قم، زائر، ج۲، ۱۳۸۶.
۲. روح‌الله عباسی، سجده‌ای بر آسمان، قم، زائر، ج۲، ۱۳۸۶.
پی‌نوشت‌ها
۱. بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۳۵.
۲. امام صادق(ع): سجده بر تربت امام حسین(ع) تا زمین هفتم را نورباران می‌کند و کسی که تسبیحی از خاک مرقد امام حسین(ع) با خود داشته باشد تسبیح‌گوی حق محسوب می‌شود اگرچه با آن تسبیح هم نگوید. (وسائل‌الشیعه، ج۳، ص ۶۰۸)
۳. اصول کافی، ج۴، ص۵۸۸.
۴. کامل‌الزیارات، ص۲۷۹.
۵ و ۶. آثار و برکات تربت امام حسین(ع)، ص۸۱..
۷. کامل‌الزیارات، ص۸۳۵.
۸. همان، صص ۵ و ۸۴۴.
۹. مستدرک‌الوسائل، ج۱۰، ص۳۴۲.
۱۰. همان، ج۲، صص ۱۶ و ۲۱۵.
۱۱. آثار و برکات تربت امام حسین(ع)، صص ۶ و ۵۵.
۱۲. کامل‌الزیارات، ص ۲۷۸.
۱۳. آثار و برکات تربت امام حسین(ع)، ص۲۲۶.
۱۴. همان.
۱۵. بحارالانوار، ج۹۸، ص۱۳۵.
۱۶. آثار و برکات تربت امام حسین(ع)، ص۴۲.
۱۷. تهذیب‌الاحکام، ج۶، ص۷۴.
۱۸. کامل‌الزیارات، ص۲۸۶.
۱۹. آثار و برکات تربت امام حسین(ع)، ص۳۷.
