روز ۱۰ اکتبر هر سال میلادی (مطابق با ۱۸ مهر ماه ۱۳۸۸) از طرف فدراسیون جهانی بهداشت روان *(WFMH) به عنوان “روز جهانی بهداشت روان ” نامگذاری شده است.
این فدراسیون برای این روز در هر سال، یک شعار خاص را انتخاب می کند. شعار سال ۲۰۰۹ ” سلامت روان در مراقبت های بهداشتی اولیه، افزایش خدمات درمانی و ارتقا سلامت روان ” بود.
در ایران هفته پایانی مهر ماه (۲۴ تا ۳۰ مهر) به نام “هفته بهداشت روان” نام گذاری شده است.
بهداشت روان علمی است برای بهتر زیستن و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی را در بر می گیرد. سازمان جهانی بهداشت، بهداشت روان را قابلیت ارتباط هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب تعریف کرده است.
بهداشت روان، دانش و هنری است که به افراد کمک میکند تا با ایجاد روش هایی صحیح از لحاظ روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری نموده و راه حل های مطلوبتری را برای حل مشکلاتشان انتخاب نمایند.
سازمان جهانی بهداشت، خواستار تخصیص خدمات و سرمایه گذاری های بیشتر در حوزه سلامت روان است.
سلامت روان به حالتی از سلامتی گفته می شود که فرد به کمک آن به توانایی های خود پی می برد، بر استرس های طبیعی زندگی اش غلبه می کند، به طور مؤثر کار می کند و قادر به همکاری با اقشار جامعه است.
در حقیقت بهداشت روان را می توان یکی از قدیمی ترین موضوعات به شمار آورد، زیرا بیماری های روانی از زمان های قدیم وجود داشته، طوری که بقراط حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد معتقد بوده که بیماری های روانی را مانند بیماری های جسمی باید درمان کرد.
تقریبا از سال ۱۹۳۰، یعنی بعد از تشکیل اولین کنگره بین المللی بهداشت روان بود که این رشته بصورت جزئی از علوم پزشکی درآمد.
در سال ۱۹۴۸ در سومین کنگره بین المللی بهداشت روان که در لندن تشکیل شد، اساس “فدراسیون جهانی بهداشت روان” بنیان گذاری شد و در همان سال این فدراسیون به عضویت رسمی سازمان یونسکو و سازمان جهانی بهداشت درآمد.
ویژگی افرادی که از نظر روانی سالم هستند:
* احساس آرامش، امنیت و کفایت می کنند.
* توانایی های خود را در حد واقعی، ارزیابی میکنند، نه بیشتر و نه کمتر.
* به خود احترام میگذارند (Self- respect) و کمبودهای خود را میپذیرند.
* به حقوق دیگران احترام میگذارند.
* میتوانند به دیگران علاقمند شوند و آن ها را دوست بدارند. میتوانند احترام و دوستی دیگران را جلب کنند.
* میتوانند نیازهای زندگی خود را برآورده سازند و برای سختی های زندگی خود، راه حلی پیدا می کنند.
* قادرند مسئولیت های روزمره ی خود را با انتخاب اهداف معقول پیش ببرند.
* طوری تحت تاثیر عواطف، ترس، خشم، عشق یا گناه خود قرار نمیگیرند که زندگی شان آشفته شود.
نشانه هایی که درباره به خطر افتادن سلامت روان هشدار می دهند:
– احساس نگرانی و غمگینی و ترس دائمی و بدون دلیل
– از دست دادن سریع تعادل روانی
– بی خوابی های مکرر
– افسردگی و سرخوشی متناوب و به صورت ناتوان کننده
– بیعلاقگی و تنفر دائمی نسبت به مردم
– آشفتگی زندگی
– عدم تحمل دائمی فرزندان
– همواره خشمگین شدن و بعد دچار پشیمانی گشتن
– دائما حق را به خود دادن و دیگران را ناحق شمردن
– احساس درد و شکایت های بیشمار بدنی که علتی برای آن پیدا نمی شود
اگر شخصی وجود یکی از علائم فوق را در خود قطعی بداند، باید به روانشناس مراجعه کند.
افراد آسیب پذیر از نظر سلامت روان:
بیماران و معلولین روانی، عقب ماندگان ذهنی، بیماران صرعی، سالمندان، معتادان، بیکاران، فقیران، کودکان و نوجوانان، زنان باردار، افراد طلاق گرفته و داغدیده، افراد بی سرپرست، زندانیان و مهاجران.
قشر آسیب پذیر در الویت درمان قرار دارند.
انواع بیماری های روانی:
۱- بیماری های عمده یا روان پریشی (Psychosis)
الف) روان گسیختگی (schizophrenia): شکاف شخصیت و عدم احساس واقعیت
ب) افسردگی ـ سرخوشی (Manic- depressive): افسردگی ژرف و هیجان شدید نوسان دار
ج) سوء ظن شدید و هذیان (paranoia): سوء ظن بی دلیل به همه چیز در چارچوب توهم
۲- بیماری های غیر عمده
الف) روان نژندی یا نِوروز: از دست دادن توانایی واکنش مطلوب و هنجار در برابر موقعیت های گوناگون زندگی
ب) اختلالات شخصیتی: ناشی از تجربیات ناگوارو بد دوران کودکی
عوامل موثر در بروز بیماری های روانی:
بیماری های جسمی: آترواسکلروز عروق مغزی، سرطان ها، بیماری های متابولیک، برخی بیماری های اعصاب، بیماری های غدد درونریز، صرع و … .
وراثت: کودکی که پدر و مادرش هر دو روان گسیخته اند، احتمال ابتلای او به روان گسیختگی، ۴۰ برابر بیشتر از کودکان دارای پدر و مادر سالم است.
عوامل اجتماعی: نگرانی ها، تنش های عاطفی، ازدواج های اجباری، گسیختگی خانواده، فقر، شهرنشینی، صنعتی شدن جامعه، مهاجرت، عدم امنیت اقتصادی، طرد شدن، از یاد رفتن، ظلم و … .
عوامل محیطی:
– سمومی مثل جیوه، دیاکسید کربن، منگنز، قلع، ترکیبات سرب
– داروهایی نظیر باربیتورات ها، گریزوفولوین، الکل
– کمبودهای تغذیه ای مثل کمبود ویتامین B6 و ید
– عفونت ها مثل سرخک، سرخجه و عفونت های هنگام زایمان که بر تکامل مغزی جنین و کودک تاثیر دارند.
– پرتوتابی (مثل عکسبرداری اشعه x) در هنگام تکامل عصبی جنین
حوادث و تصادفات: اعم از حوادث و بلایای طبیعی (مثل زلزله) یا ساخت دست بشر (مثل تصادف رانندگی)
مذهب: افراد مذهبی و مومن کمتر به بیماری های روانی مبتلا می شوند و نیز بهتر به درمان ها پاسخ می گویند.
پیشگیری از بیماری های روانی:
اولیه: مقاوم نمودن جامعه و قشر آسیب پذیر در مقابل اختلالات روانی از طریق دخالت در عوامل ژنتیکی ، محیطی و اجتماعی (مثل مشاوره قبل از ازدواج برای زوج ها)
ثانویه: جلوگیری از عوارض بیماری های روانی از طریق آموزش ، پیگیری موارد بیماری، بیماریابی در جامعه و ارائه خدمات درمانی
ثالثیه: پیشگیری از مزمن شدن اختلال روانی و کاهش ناتوانی های فردی و جمعی از طریق:
ـ شناسایی مبتلایان به اختلالات روانی مزمن
– حمایت از مبتلایان شناخته شده به منظور جلوگیری از عوارض احتمالی ناشی از اختلال مانند خودکشی، اعتیاد، فرار از منزل، فحشا و سایر انحرافات اجتماعی با درگیر ساختن خانواده ها و سایر مراجع ذیربط
ـ اقدامات عملی برای بازتوانی مبتلایان از طریق کاریابی، حمایت مالی و اشتغال در مراکز نیمه وقت
– ارائه خدمات مراقبتی
– تاسیس واحد های نوتوانی در بخش های روانپزشکی
– آموزش خانواده ها درباره ی نحوه برخورد با بیماران خود و مسئولیت پذیری آنها نسبت به بیماران.
* پی نوشت:
World Federation for Mental Health
گردآوری مطلب: نیره ولدخانی – سایت تبیان
منابع:
سایت دانشگاه علوم پزشکی تهران
سایت دانشگاه الزهرا
سایت دانشگاه علوم پزشکی ایران
سایت سفیر سلامت (دکتر مهدی پاک روان نژاد، دکتر مجید صادقی)
