چند نکته حقوقی کاربردی درباره مهریه
هم داده‌اند و هم‌گرفته‌اند
قسمت دوم
روح‌الله شمشیری (وکیل پایه‌یک دادگستری)
اگر به دادگاه خانواده بروید، هر روز مردان مغموم و گرفتار بسیاری را می‌بینید که همسرانشان آنان را برای مهریه جلب کرده‌اند و حالا…، صرف‌نظر از این‌که این مسئله یک معضل است، ولی حتماً خیلی از بانوانی که این مقاله را می‌خوانند، می‌خواهند بدانند چگونه می‌شود در روزهای مبادا مهریه‌شان را طلب کنند! اگرچه این کار اصلاً توصیه نمی‌شود (که در آخر این مقاله علتش را می‌گوییم) ولی در ادامه بحث گذشته، راهکارهای مطالبه مهریه را هم طرح می‌کنیم:
۱. مهریه را از دو مسیر می‌توان مطالبه کرد؛ یکی از طریق دایره اجرای ثبت و یکی از راه دادگاه خانواده.
۲. مطالبه از طریق دایره اجرای ثبت کار سختی نیست؛ سند ازدواج یا رونوشت آن را برمی‌دارید و به اداره ثبت منطقه خود می‌روید. در دایره ثبت تشکیل پرونده می‌دهید. هزینه‌های پرونده ثبتی هم آخرکار از محل پول‌های وصول‌شده در پرونده گرفته خواهد شد.
کل کاری که دایره اجرای ثبت برای شما انجام می‌دهد، توقیف اموال زوج است. املاک و ماشین و… توقیف می‌شود ولی جلب و زندانی کردن شوهر در صلاحیت اداره ثبت اسناد نیست و آن‌جا به چنین نتیجه‌ای نمی‌رسید!
۳. مطالبه مهریه در دادگاه مثل بقیه مطالبات مالی، از طریق دادخواست است، ولی اول از همه باید تشخیص داد که دادگاه کدام شهر صلاحیت رسیدگی دارد. قانون اولیه صلاحیت محلی دادخواست‌ها، محل اقامت «خوانده» است؛ یعنی زن باید به دادگاه محل زندگی شوهرش مراجعه کند، اما قانون‌گذار یک استثنا برای دعاوی خانوادگی قرار داده و آن، صلاحیت دادگاه‌های محل ثبت ازدواج است؛ یعنی علاوه بر دادگاه محل زندگی شوهر، دادگاه محل ثبت طلاق هم به دعوای مهریه رسیدگی می‌کند.
۴. دومین نکته در دادخواست مهریه، هزینه دادرسی است. امروزه معمولاً مهریه‌ها بالا بلکه نجومی است و هزینه دادرسی این رقم‌های بالا، بسیار زیاد است مثلاً اگر مهریه یک خانم پانصد میلیون بشود، هزینه دادرسی مرحله بدوی (مرحله اول) بالغ‌بر ۱۷ میلیون می‌شود. بیشتر بانوان، چنین پولی ندارند. برای نپرداختن هزینه دادرسی، دو راه وجود دارد یکی درخواست معافیت موقت از هزینه دادرسی است که با یک فرم استشهادیه انجام می‌شود. این راه فقط برای دعاوی خانواده است و البته ممکن است بنا به شرایطی از یک خانم پذیرفته نشود. اگر درخواست معافیت پذیرفته نشود، می‌شود خواسته اعسار از هزینه دادرسی را به دادخواست اضافه کرد. اعسار یعنی تنگدستی، یعنی شخص مدعی می‌شود که توانایی مالی پرداخت هزینه دادرسی را ندارد که طی تشریفاتی دادگاه به این ادعا رسیدگی می‌کند.
۵. نکته سوم دادخواست مهریه، در شیوه نوشتن خواسته است. مهریه گاهی مثل قدیم پول نقد است، گاهی مثل یکی دو دهه گذشته، سکه است و گاهی هم یک مال معین. در شماره قبل درباره انواع مهریه‌ها توضیح داده شد. هنگام ثبت مهریه در دادخواست، اگر مهریه وجه نقد باشد، به نرخ روز تبدیل می‌شود. حتماً دیده‌اید که مهریه مثلاً صد هزار تومان در سی سال پیش، چند ده میلیون تومان به نرخ فعلی می‌شود که این تبدیل، بر اساس جدولی است که بانک مرکزی بر اساس شاخص تورم ارائه می‌کند.
مهریه‌های غیر وجه نقد همگی باید مُقَوّم بشوند؛ یعنی قیمت‌گذاری بشوند. این قیمت‌گذاری توسط خود خانم انجام می‌گیرد مثلاً مهریه زوجه، ۱۱۰ سکه است که خانم می‌تواند سکه‌ها را مقوم به هر مبلغی بکند فقط اگر به زیر مبلغ بیست میلیون تومان قیمت‌گذاری کند، باید در شورای حل اختلاف دادخواست بدهد؛ چراکه دادگاه خانواده، فقط بالای بیست میلیون را رسیدگی می‌کند. درباره سایر مهریه‌های غیر نقد رایج کشور، حتی دلار و یورو و طلا و ماشین هم همین‌گونه عمل می‌شود. صرفاً درباره املاک، قیمت‌گذاری بر اساس جدول خاصی است که به آن قیمت منطقه‌ای می‌گویند.
۶. در دادخواست‌های مهریه و هر دادخواست دیگری، می‌شود درخواست توقیف فوری نمود؛ یعنی خواهان از دادگاه بخواهد تا زمانی که رسیدگی انجام می‌شود، اموال خوانده توقیف شود. به این فرایند، تأمین خواسته می‌گویند.
۷. ادامه فرایند تأمین خواسته به‌صورت فوری است یعنی زن می‌تواند پس از ثبت دادخواست مهریه که امروزه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی انجام می‌گیرد، به دادگاه مراجعه کرده و پس از تعیین شعبه رسیدگی، درخواست صدور قرار تأمین خواسته بنماید. این قرار معمولاً ظرف چند روز آماده شده و با یک نامه به اجرای احکام ارسال می‌شود.
۸. فرایند دادرسی در پرونده‌های مهریه، تفاوت چندانی با بقیه پرونده‌های مطالبه وجه و طلب ندارد. جلسه دادرسی تعیین و رأی صادر می‌شود. این رأی طی فرایندی قطعی می‌گردد و درنهایت زن درخواست صدور اجراییه می‌کند. بر اساس قانون فعلی تا یک ماه پس از ابلاغ اجرائیه، امکان صدور برگ جلب نیست و شوهر بازداشت نمی‌شود. مرد می‌تواند در این فرصت، دادخواست اعسار از مهریه داده و تقاضای تقسیط کند. در این صورت دیگر جلب انجام نمی‌شود تا زمانی که شوهر، از پرداخت اقساط تعیین‌شده خودداری کند، اما فرایند توقیف اموال، همیشه می‌تواند انجام شود.
۹. تقسیط مهریه برای مرد طی دادخواست اعسار از پرداخت مهریه و به‌صورت جداگانه و معمولاً در همان شعبه رسیدگی‌کننده به مهریه، انجام می‌شود. دادگاه با بررسی اوضاع مالی مرد، قسط‌بندی می‌کند و خانم هم می‌تواند در آن دادگاه حاضر شده و اطلاعات مالی همسرش را به دادگاه بدهد. رأی اعسار قابل‌اعتراض است.
نکته پایانی
واقعیت این است که مهریه نمی‌تواند به یک زن در زندگی ارزش بدهد و یا زندگی وی را تضمین کند و یا حتی رفتار شوهرش را تغییر دهد. مهریه فقط یک ابزار اعمال فشار بر شوهر است و در مقابل مرد هم اهرم فشار طلاق را در دست دارد. گاهی زن و شوهر، سال‌ها عمر و جوانی خود را در دادگاه‌ها برای همین دعواها تلف می‌کنند. موارد فراوانی وجود دارد که زن، پس از اخذ اقساط مهریه در سال‌هایی چند، به مصالحه کل مهریه در مقابل طلاق، تن داده است.
توصیه‌ای که در پایان این بحث به زوجین و به‌ویژه بانوان می‌شود این است که تمامی مطالب فوق، شما را به اهداف و زندگی خوب نمی‌رساند و اصلاً هیچ‌وقت قانون، در خانواده اثر مثبتی نداشته و هیچ خانواده‌ای با قانون اداره نمی‌شود! پس به‌دور از همه این هیاهوها زندگی خود را سامان دهید یا اگر به بن‌بست رسیده‌اید، با مصالحه از یکدیگر جدا شوید. کسانی که با هم خوب زندگی نکرده‌اند، دست‌کم بهتر است خوب از هم جدا بشوند.
مجله آشنا، شماره ۲۱۰، صص ۵۸و۵۹.
