در روایات شیعه، برای انجام برخی اعمال فرموده‌اند: برای انجام دهنده‌ی آن اعمال، بهشت واجب می‌شود.
بارها شنیدیم و یا دیدیم که در برخی روایات نسبت به برخی اعمال گفته‌اند اگر فلان کار را انجام دهید بهشت بر شما واجب می‌شود؛
مثلا در امام رضا (علیه‌السلام) در مورد فضیلت زیارت حضرت فاطمه معصومه (علیهاالسلام) فرموده‌اند: «من زارها فله الجنه؛ کسی که قبر خواهرم را در قم زیارت کند بهشت بر او واجب می‌شود».[۱]
یا اینکه امام صادق (علیه‌السلام) به جعفر بن عفان فرمودند: «احدی نیست که برای امام حسین (علیه‌السلام) شعری بسراید و گریه کند و یا بگریاند مگر آنکه خدا برای او بهشت را واجب می‌گرداند و گناهانش را می آمرزد»[۲] و روایات بسیار زیاد این چنین در برابر انجام یک سری از اعمال، بهشت را واجب کرده است.
سوال این است که وقتی با انجام یک عمل، بهشت بر فرد عمل‌کننده واجب شود پس گناهان حق الناس او چه می‌شود؟! آیا ترک واجباتی که کرده مثلا نماز نخوانده و روزه نگرفته آیا بخشیده می‌شود و دیگر محاسبه نمی‌گردد؟!
پاسخ به این سوال، متوقف بر توضیح چند مساله است:
1- مقصود از روایت هایى که آثار خاصى را براى برخى از اعمال ذکر کرده اند، این نیست که فلان عمل «علت تامه»آن اثر است؛ بلکه مقصود اقتضاى اثر است.
به عبارتی حصول و تحقق هر چیزی و یا هر عملی، نیاز به دو عنصر دارد: ۱. مقتضی موجود باشد؛ ۲. مانعی در کار نباشد.
مثلا قطعه چوبی را می‌خواهیم آتش بزنیم، برای این کار لازم است اولاً: مانعی در کار نباشد مثل رطوبت بیش از حد و نبود اکسیژن؛ و دوم: آتش یا حرارتی باید نزدیک چوب باشد تا چوب آتش بگیرد. لذا در اصطلاح علمی می‌گویند برای تحقق و تحصل یک چیز و یا یک عمل، باید مقتضی موجود و مانع مفقود باشد.
2- استعمال وجوب در روایات همیشه به معنای وجوب فقهی (یعنی به معنای لزوم و ضروری العمل) نیست، بلکه در بسیاری موارد در امور مستحبی که از اهمیت ویژه برخوردارند از کلمه وجوب استفاده شده و این برای تاکید بر انجام آن عمل مستحب است. در اینجا نیز در روایاتی که وجوب بهشت برای عملی بیان شده، به خاطر اهمیت ویژه‌ی آن عمل مستحب است.
3- بعضی از اعمال مشتمل بر کیفیتی هستند و آثاری دارند که طبعا اجر آنها هم فراوان است.
4- در نصوص دینى آمده است که پذیرش برخى از اعمال، مشروط به این است که اگر حقى از مردم به ذمه شخص مى باشد آن را ادا کند و اگر واجبى از او فوت شده، قضا نماید.
5- نکته دیگر آن که ثواب هیچ عمل مستحبى نمى تواند جانشین هیچ عمل واجبى گردد. اگر شب تا صبح در مجالس سوگواری شرکت نماید ولی نماز صبح او قضا شود اولا از آن سوگواری بهره کامل را نمی برد ثانیا جای نماز را نمی گیرد. بنابر این اگر برای عزاداری امام حسین علیه السلام ثواب های زیادی وعده داده اند این ثواب ها برای کسی است که سایر شرایط را رعایت کند ومومن کاملی باشد.
6- کسی بهشتی می شود که حد نصاب ایمان و عمل صالح را داشته باشد در قرآن کریم ۲۵۸بار واژه «امنوا» ذکر شده در بیشتر موارد «عمل صالح» هم بدنبال آن ذکر شده است در نتیجه فردی اهل بهشت است که ایمان او درست باشد و عمل صالح هم انجام دهد واین خصوصیت را تا هنگام مرگ حفظ کند.
خیلی از افراد در برهه ای از زندگی بخاطر انجام اعمالی بهشتی شدند ولی در ادامه زندگی جهنمی شدند همچنانکه عکس او نیز اتفاق افتاد که مسیر باطل را کنار گذاشتند واهل بهشت شدند و نمونه های زیادی در طول تاریخ رخ داده است.
7- نکته آخر فضل الهی است که بعدی ندارد و خداوند خواسته با بهانه هایی به مردم عنایت کند و برای یک عمل خالصانه کوچک اجرهای فراوان بدهد.
کلام آخر
باید به همه وظائف و تکالیف عمل کرد واجبات را انجام داد محرمات را ترک نمود و امید به فضل الهی داشت که این ثواب ها به ما داده می شود زیرا که از فضل الهی بعید نیست؛ لکن با شرائطی و از جمله شرائط انجام همه دستورات الهی و ترک همه آنچه مورد نهی قرار گرفته است. زیرا انسان تا زنده است و نفس می کشد تکلیف دارد اگر چه ثواب جن و انس را هم به او بدهند زیرا خود معصومین (علیهم السلام) که گوینده این کلمات بودند با این که از همه ثواب ها برخوردار بودند لکن بیشتر از همه عبادت می کردند.
پی‌نوشت ها:
[۱]. بحارالانوار، علامه محمد باقر مجلسی، ج۴۸، ص۳۱۶
[۲]. اختیار معرفه الرجال [یا رجال الکشی]، شیخ طوسی، ج۲، ص ۵۷۵
