روزه‌داری با ضوابط
پاسخ به برخی از کاربردی‌ترین احکام روزه
به کوشش محسن براتی
نیت در هر شب
در روزه ماه مبارک رمضان، آیا می‌بایست برای هر روز، جداگانه نیت روزه کرد، یا این‌که یک نیت در ابتدای ماه کافی است؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: مکلف می‌تواند در هر شب از ماه رمضان برای روزه فردای آن نیت کند و بهتر است شب اول ماه نیز نیت همه ماه را بنماید (خامنه‌ای: اگر شب اول ماه رمضان نیت کند که یک ماه را روزه بگیرد، کافی است، ولی بهتر است در هر شب دوباره نیت کند).
ضعف و ضرر برای روزه‌دار
آیا ضعف، بی‌حالی، سردرد و… که در اثر روزه گرفتن حاصل می‌شود، مجوز ترک روزه می‌شود؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: ضعف و مواردی مانند آن ضرر به شمار نمی‌رود، لذا انسان به خاطر ضعف، هرچند زیاد باشد، نمی‌تواند روزه را بخورد، اما اگر ضعف او به‌قدری است که معمولاً نمی‌شود آن را تحمل کرد، در این صورت، خوردن روزه اشکال ندارد.
برای روزه نگرفتن، اطمینان به ضرر لازم است یا صِرف احتمال کفایت می‌کند؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر دارد و از آن احتمال برای او ترس پیدا شود، چنانچه احتمال او عقلایی باشد (در نظر مردم بجا باشد)، نباید روزه بگیرد و روزه‌اش صحیح نیست.
اگر انسان یقین داشته باشد که روزه برایش ضرر دارد، اما پزشک معتقد باشد که روزه برای او ضرر ندارد، تکلیف وی چیست؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: ملاک تأثیر روزه در ایجاد بیماری یا تشدید آن و عدم قدرت بر روزه گرفتن، تشخیص خود روزه‌دار نسبت به خودش است و اگر بداند روزه برای او ضرر دارد یا خوف ضرر داشته باشد و درعین‌حال بخواهد روزه بگیرد، روزه گرفتن برای وی حرام است.
اگر انسان یقین داشته باشد که روزه برایش ضرر ندارد، ولی پزشک، او را از گرفتن روزه منع کند، تکلیف وی چیست؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: باید روزه بگیرد.
روزه در شرایط سخت
نانوایان، کارگران و مشاغلی مانند آن‌ها که روزه برایشان در فصل گرما، سخت و طاقت‌فرساست و در صورت ترک شغل، زندگی‌شان مختل می‌شود، چه وظیفه‌ای نسبت به روزه دارند؟
* آیت‌الله خامنه‌ای: هر وقت دچار حرج و مشقت شد، می‌تواند افطار کند و در مورد تشنگی، احتیاط واجب آن است که به مقدار ضرورت اکتفا کند و بقیه روز از انجام کارهایی که روزه را باطل می‌کند اجتناب ورزد. در هر صورت باید بعد قضای آن را به‌جا آورد.
* آیت‌الله سیستانی: اگر روزه گرفتن موجب ضعف شود؛ به‌گونه‌ای که باعث عجز و ناتوانی از کار کردن که لازمه معاش و زندگی است، شود و راه دیگری هم برای تأمین هزینه‌های زندگی نداشته باشد، می‌تواند افطار کند و واجب است روز دیگری قضای آن را به‌جا آورد. درعین‌حال احتیاط واجب آن است که در خوردن و آشامیدن به مقدار ضرورت اکتفا کند و بیشتر از آن نخورد و نیاشامد.
* آیت‌الله مکارم: سختی کار، مجوز افطار روزه نمی‌گردد و چنانچه بتواند، باید ساعت کاری خود را تغییر دهد یا در ماه رمضان کارهای سبک‌تری انجام دهد. در غیر این صورت، تنها مجوز افطار این است که در برخی روزها (مثلاً هفته‌ای ۳ یا ۴ روز) پیش از ظهر به مقدار مسافت شرعی از شهر خارج شود و در آن‌جا افطار کند و برگردد و تا ماه رمضان سال آینده قضای آن را به‌جا آورد.
روزه دختربچه‌ها
حکم روزه دختربچه‌هایی که تازه به سن تکلیف رسیده‌اند و به خاطر ضعف شدید جسمانی، توان روزه گرفتن ندارند، چیست؟
* آیات عظام امام، خامنه‌ای و سیستانی: دختری که تازه به سن بلوغ رسیده است، باید با تغذیه مناسب و استراحت بیشتر، روزه بگیرد و هرگاه در طول روز به خاطر ضعیف بودن بنیه دچار ضعف شدید و غیرقابل‌تحمل شد، می‌تواند روزه را افطار کند و باید قضای این روزه را روز دیگری به‌جا آورد.
* آیت‌الله مکارم: واجب نیست روزه بگیرد، اما در صورت توان تا رمضان سال بعد قضای آن را بگیرد.
درباره چنین دختربچه‌هایی، اگر عذر و ضعفشان تا سال بعد ادامه داشته باشد و نتوانند قضای روزه‌ها را بگیرند، تکلیف چیست؟
* آیات عظام امام، خامنه‌ای و سیستانی: باید هر زمان که قدرت پیدا کرد، روزه‌هایش را قضا کند.
* آیت‌الله مکارم: درصورتی‌که تا رمضان سال آینده قدرت بر روزه پیدا نکرد، لازم نیست روزه‌هایش را قضا کند و تنها برای هر روز، یک مُد طعام به فقیر بدهد.
سفر برای فرار از روزه
آیا مسافرت عمدی در ماه رمضان به‌قصد افطار و فرار از روزه گرفتن جایز است؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: مسافرت در ماه رمضان از روی اختیار، هرچند برای فرار از روزه باشد، جایز است.
مضمضه کردن آب
اگر به‌واسطه قرقره یا مضمضه کردن (گرداندن آب در دهان) آب بی‌اختیار وارد حلق شود، آیا روزه باطل می‌شود؟
* آیات عظام امام و مکارم: اگر بی‌جهت یا برای خنک شدن به‌وسیله مضمضه یا غیر آن، آب را در دهان کند و بی‌اختیار داخل حلق شود، قضای روزه واجب است، اما اگر برای وضوی نماز، آب را مضمضه کند و بی‌اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست و احتیاط مستحب آن است که به موردی که وضو برای نماز واجب باشد، اکتفا شود.
* آیت‌الله خامنه‌ای: اگر برای خنک شدن یا بی‌جهت مضمضه کند و بی‌اختیار فرو رود، قضا واجب است، ولی اگر فراموش کند که روزه است یا برای وضوی نماز واجب مضمضه کند و بی‌اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
* آیت‌الله سیستانی: اگر به خاطر تشنگی مضمضه کند و بی‌اختیار فرو رود، قضا دارد، اما اگر مضمضه به خاطر تشنگی نباشد؛ مانند مواردی که مضمضه در آن مستحب است (مثل وضو) و هنگام مضمضه آب بی‌اختیار فرو رود، قضا ندارد.
چشیدن مزه غذا
آیا چشیدن غذا یا جویدن آن برای بچه و مانند این‌ها که معمولاً به حلق نمی‌رسد، روزه را باطل می‌کند؟
الف) چیزی از آن فرو نرود یا بدون اراده و اتفاقی فرو رود
* آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: روزه صحیح است.
ب) از اول می‌داند با انجام این کار چیزی به حلق می‌رسد.
* آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: روزه باطل می‌شود و قضا و کفاره نیز بر او واجب است.
خلال کردن دندان
روزه روزه‌داری که می‌داند غذای باقی‌مانده بین دندان‌ها در طول روز فرو می‌رود، در صورت خلال نکردن و بیرون نیاوردن باقی‌مانده غذا چه حکمی دارد؟
* آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: کسی که می‌خواهد روزه بگیرد، واجب نیست پیش از اذان، دندان‌هایش را خلال کند (مکارم: بهتر است خلال کند) ولی اگر بداند غذایی که لابه‌لای دندان مانده، در روز فرو می‌رود، در این صورت:
* آیت‌الله خامنه‌ای: خلال کردن پس از غذا برای کسی که قصد روزه دارد، واجب نیست؛ حتی اگر احتمال دهد که خلال نکردن، موجب داخل شدن غذای لابه‌لای دندان‌ها به حلق می‌شود و اگر بعد از آن سهواً هم غذا داخل حلق شد، روزه‌اش باطل نمی‌شود؛ ولی اگر یقین داشته باشد که ترک آن باعث داخل شدن غذا به حلق می‌شود، واجب است خلال کند و اگر نکرد، با فرض داخل شدن غذا به حلق، بلکه مطلقاً بنابر احتیاط واجب، روزه‌اش باطل می‌شود.
* آیت‌الله سیستانی: اگر بداند غذایی که بین دندان‌ها مانده، در روز فرو می‌رود، باید خلال کند یا مسواک بزند و اگر چیزی را که بین دندان‌ها مانده است، عمداً فرو ببرد، روزه‌اش باطل می‌شود.
* آیت‌الله مکارم: احتیاط واجب آن است که قبلاً دهان را بشوید و خلال کند و اگر نکند و غذا فرو رود، روزه را تمام کند و بعد قضا نماید.
ترمیم و کشیدن دندان
حکم کشیدن و ترمیم دندان برای شخص روزه‌دار چیست؟
الف) مطمئن است که چیزی از حلق فرو نمی‌رود
* آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: اشکالی ندارد و روزه او صحیح است.
ب) یقین دارد با مراجعه به دندان‌پزشک چیزی وارد حلق می‌شود.
نباید این کار را انجام دهد و اگر انجام داد و چیزی وارد حلق شد:
* آیت‌الله خامنه‌ای: اگر بدون ضرورت بوده، حکم ابطال عمدی دارد و در غیر این صورت، فقط قضای آن واجب است.
* آیات عظام سیستانی و مکارم: روزه باطل است، هرچند چیزی وارد حلق نشود.
مسواک زدن
مسواک زدن، خلال کردن یا نخ دندان کشیدن در هنگام روزه چه حکمی دارد؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: اگر آب دهان را فرو نبرد، اشکال ندارد.
فرو بردن خون لثه
آیا فرو بردن خون لثه روزه را باطل می‌کند؟
آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: اگر خون لثه در آب دهان مستهلک شود، فروبردن آن، روزه را باطل نمی‌کند.
اخلاط سر و سینه
آیا فرودادن اخلاط سر و سینه، روزه را باطل می‌کند؟
الف) اگر به فضای داخل دهان نرسد
* آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: فرودادن آن اشکال ندارد.
ب) اگر داخل فضای دهان شود
* آیات عظام امام، خامنه‌ای و مکارم: بنابر احتیاط واجب، فرو نبرد.
* آیت‌الله سیستانی: فروبردن آن روزه را باطل نمی‌کند، ولی بنابر احتیاط مستحب، فرو نبرد.
قطره بینی، گوش و چشم
آیا چکاندن قطره در چشم، گوش یا بینی روزه را باطل می‌کند؟
* آیت‌الله خامنه‌ای: استفاده از قطره برای چشم و گوش در هنگام روزه اشکال ندارد، حتی اگر مزه آن در حلق احساس شود.
* آیت‌الله سیستانی: ریختن دارو در چشم و گوش، روزه را باطل نمی‌کند؛ هرچند مزه آن به گلو برسد، اما اگر دارو را در بینی بریزد، چنانچه نداند به حلق می‌رسد یا نه و قصد رساندن آن به حلق را هم نداشته باشد، روزه را باطل نمی‌کند، ولی اگر فرد، آب یا چیز دیگر را از طریق بینی وارد حلق و مری نماید، آشامیدن صدق نموده، روزه را باطل می‌کند.
* آیت‌الله مکارم: اگر به حلق وارد نشود، یا شک داشته باشیم، اشکالی ندارد.
آمپول و سرم
آیا تزریق آمپول، روزه را باطل می‌کند؟
* آیت‌الله خامنه‌ای: احتیاط واجب آن است که روزه‌دار از استعمال انواع سرم (غذایی، تقویتی، دارویی و مانند آن) و هم‌چنین آمپول‌های مقوی یا مغذی و هر آمپولی که در رگ تزریق می‌شود، خودداری کند، ولی آمپول‌های دارویی که در عضله تزریق می‌شود و نیز آمپول‌هایی که برای بی‌حس کردن به کار می‌رود، مانعی ندارد.
* آیت‌الله سیستانی: تزریق انواع آمپول (تقویتی یا غیر آن) و استعمال سرم روزه را باطل نمی‌کند.
* آیت‌الله مکارم: بنابر احتیاط واجب، روزه‌دار از تزریق آمپول‌ها و سرم‌هایی که به‌جای غذا یا دارو به کار می‌رود، خودداری کند، ولی تزریق آمپول‌هایی که عضو را بی‌حس می‌کند، اشکال ندارد.
تزریق خون
آیا تزریق خون موجب بطلان روزه است؟
* آیات عظام امام، خامنه‌ای و مکارم: بنابر احتیاط واجب، باعث بطلان است.
* آیت‌الله سیستانی: روزه صحیح است.
رساندن غبار و مانند آن به حلق
آیا رساندن غبار (غلیظ) به حلق روزه را باطل می‌کند؟
* آیات عظام خامنه‌ای و سیستانی: بنابر احتیاط واجب، روزه باطل می‌گردد.
* آیت‌الله مکارم: اگر غبار به‌قدری باشد که در دهان تبدیل به گِل شود، روزه باطل می‌شود؛ در غیر این صورت، روزه صحیح است.
* آیات عظام امام، خامنه‌ای، سیستانی و مکارم: [در غبار غیر غلیظ] روزه باطل نمی‌شود.
بخار حمام
حکم رساندن بخار آب به حلق، مانند بخار موجود در حمام و سونا برای روزه‌دار چیست؟
* آیات عظام امام، خامنه‌ای و سیستانی: بخار حمام یا سونا هرچند غلیظ باشد، روزه را باطل نمی‌کند، مگر آن‌که در فضای دهان به قطرات آب تبدیل شود و روزه‌دار عمداً آن را فرو دهد. در این صورت، روزه باطل می‌شود.
* آیت‌الله مکارم: احتیاط واجب آن است که روزه‌دار، بخار غلیظ را به حلق نرساند، ولی رفتن به حمام اشکال ندارد.
فروبردن تمام سر در آب
حکم روزه کسی که به‌عمد سرش را زیر آب می‌برد، چیست؟
* آیات عظام امام، خامنه‌ای و مکارم: بنابر احتیاط واجب، روزه باطل می‌شود.
* آیت‌الله سیستانی: روزه صحیح است (ولی کراهت شدید دارد).
خواب جُنب با علم به بیدار نشدن
اگر جُنب در شب ماه رمضان بداند که اگر بخوابد تا اذان صبح بیدار نمی‌شود، چنانچه بخوابد و خواب بماند، حکم روزه‌اش چیست؟
* آیات عظام امام و خامنه‌ای: نباید غسل‌نکرده بخوابد و چنانچه پیش از غسل بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‌اش باطل است و قضا و کفاره دارد. (آیت‌الله سیستانی: باید روزه آن روز را تمام کند و قضا و کفاره بر او واجب می‌شود.)
* آیت‌الله مکارم: روزه‌اش اشکال دارد و بنابر احتیاط واجب، باید قضا و کفاره به‌جا آورد.
دیدن با چشم مسلح
آیا دیدن هلال ماه شوال با چشم مسلح، مانند تلسکوپ، دوربین و… در ثبوت اول ماه کفایت می‌کند؟
* آیات عظام امام، سیستانی و مکارم: کفایت نمی‌کند، مگر این‌که موجب یقین به ثبوت اول ماه شود.
* آیت‌الله خامنه‌ای: دیدن با وسیله، فرقی با رؤیت به طریق عادی ندارد و معتبر است.
مجله آشنا، شماره ۲۱۱، صفحات ۲۴-۲۷
