عوامل تربیتی در بین عواملی که به رشد شخصیت کودک و نوجوان کمک میکند، بسیار اهمیت دارند. در سایه برنامه تربیتی منظم، هدفدار، روزآمد و مبتنی بر فرهنگ و جغرافیایی خود است که میتوان به پرورش نسلی مسئولیت پذیر امیدوار بود.
روش های تربیتی پس از خانواده بیشتر در مدرسه ها مطرح میشود. البته نوع برخورد افراد جامعه خود بحثی جداگانه را طلب میکند. مدرسه زمینه را برای رشد تفکر عقلانی کودک فراهم کرده و او را برای پذیرش ارزش ها و هنجارهای جامعه آماده میکند یا وی را در جهت هنجارشکنی و ارزش گریزی سوق میدهد.
در بازدید از یکی از کانون های اصلاح و تربیت بنا بر گفته یکی از مسئولان آن، عموم بزهکاران در آن مرکز در یکی از مقاطع تحصیلی از مدرسه اخراج شده یا قطع رابطه کرده اند. مدرسه میتواند به دلایل زیر در سوق کودک و نوجوان به سمت بزهکاری مؤثر باشد که در زیر به آنها اشاره میشود:
الف-نقش معلم
شعر معروف «درس معلم ار بود زمزمه محبتی/جمعه به مکتب آورد طفل گریزپای را» اشاره به اهمیت نقش معلم در تربیت افراد دارد. شاید بسیاری از دانش آموزان درس و مدرسه گریز در سایه کوشش معلمان به سعادت رسیده و عکس مطلب نیز دور از انتظار نیست. معلم میتواند مستقیم و غیرمستقیم الگوی مناسبی برای رفتار شاگردانش باشد. عموم افراد بسیاری از نقاط قوت فعلی خود را مرهون راهنمایی معلم گذشته خود میدانند.
ب-عدم هماهنگی و انطباق برنامه های آموزشی
برنامه های آموزشی باید متناسب با نیازهای جامعه تعریف و تدوین شوند. اجرای این برنامه ها میبایست به طور یکنواخت اجرا شده و در خانواده و مدرسه یا در مدارس مختلف و پایه ها و سطوح مختلف دچار تضاد نشوند. مفاد آموزشی در هر مقطع باید مکمل یافته های قبلی بوده و مسائل تربیتی در مقاطع بعدی کمرنگ نشوند.
شاهد مثال آنکه اکثر والدین آنقدر که در مقطع ابتدایی و راهنمایی نسبت به برنامه درسی فرزندان خود حساس هستند در مقطع متوسطه نیستند. در مدرسه نیز باید همه اعضای مجموعه آموزشی هدف واحدی را تعقیب کنند تا شاگردان دچار تضادهای رفتاری نشوند.
ج-عدم راهنمایی صحیح
راهنمایی صحیح دانش آموزان در مسائل علمی، تربیتی و سایر موارد، احتمال توفیق آنها را افزایش داده و جامعه ها را از آسیب ها و هزینه های بعدی مصون میدارد.باید به دانش آموزان خود آموزش دهیم تا در صورت نیاز به راهنمایی و کمک اولیای امور، مشتاقانه و بدون ترس و واهمه به آنها مراجعه کنند. این امر در صورت پیدا شدن حس اعتماد ممکن است.
همچنین شخص راهنمایی دهنده باید آگاه و بادانش کافی باشد. مشاوران باید صادق، امین و رازدار بوده و به کار خود تسلط کامل داشته باشند. راهنمایی در زمینه هایی چون رشته تحصیلی در متوسطه یا دانشگاه یا سایر مسائل، تمام آینده کودک و نیز آینده یک عضو مسئولیت پذیر آینده کشور است.این امر می بایست در نهایت ظرافت و دقت و با تکیه بر اطلاعات درست انجام شود.
د- عدم تماس دائم بین مربیان و خانواده
ارتباط مستمر و موثر بین خانواده و مدرسه (تا حدی هم دانشگاه) زمینه را برای خروج دانش آموزان مستعد بزهکاری از این شکاف فراهم می آورد. بسیاری از دانش آموزان مستعد بزهکاری در برخورد با خانواده و اولیای مدرسه رفتاری دوگانه در پیش گرفته و هر بار یکی را در حضور دیگری متهم میکند تا برای خود گریز گاهی دست و پا کند.
ارتباط و هماهنگی بین خانواده و مدرسه این مفر را بسته و باعث اشتراک مساعی طرفین و افزایش برآیند روش تربیتی میشود. متأسفانه به دلایل متعدد از جمله تنگناهای اقتصادی و نیز کمبود زمان و عدم آگاهی کافی والدین این مهم کمی مورد بی مهری قرار گرفته است.
نکته گفتنی دیگر آنکه لازم است تا هم پدر و هم مادر با هماهنگی کامل به این ارتباط بیندیشند. به والدین عزیز توصیه میشود تحت هر شرایطی در جهت تقویت و تعمیق این ارتباط بکوشند که اگر کوتاهی شود شاید برای همیشه دیر شده باشد.
ه-نداشتن امکانات کافی
اجرای روشهای تربیتی موثر و کارآمد، قبل از هر چیز پیش نیازهای زیر را میطلبد که به اهم آنها اشاره می شود:
1-تربیت نیروهای متخصص
2- آموزش خانواده ها
3- اجرا و پیگیری منظم
4- تحقیقات مستمر و اصلاح روش ها
5- تامین منابع مادی و …
همه این موارد هزینه بردار است. بدیهی است کمبود امکانات، روش تربیتی را عقیم می سازد.
و سخن آخر اینکه مدرسه پس از خانواده دومین نهاد در سازندگی و تربیت افراد است. خانواده ها میتوانند با ارتباط مستمر خود با مدارس، اجرای موفق روش های تربیتی را تضمین کنند.
