چگونه خرج کردن را بیاموزیم !

قرآن می‌گوید: «وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ ینفقون » ۱ یعنی از هرچه به تو دادیم ، انفاق کن .
به یک کسی زور داده است . به یک کسی پول داده است . به یک کسی آبرو داده است . به هرکس یک چیزی داده است . بخشی از آن چیزهایی را که خدا به شما داده است ، در راه خدا بدهید .
« مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی‏ کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ ؛ کسی که در راه خدا پول خرج می‌کند، مثل این است که دانه‌ای را بکارد و هفتاد خوشه بدهد. هر خوشه‌ای هم صد دانه دارد. » ۲
مقدار عوض و پاداش مربوط به شرایط است . هرچه کار سخت‌تر باشد ، اجرش هم بیشتر است .
آدم بخیل کلاه سرش می‌رود . چون یک تومان را نگه داشته است و هیچ سودی نکرده است . ولی آدم سخی یک تومان می‌دهد و هفتصدتومان برایش می‌نویسند . پس برنده همیشه افراد سخی هستند .
هدف از انفاق باید چه باشد ؟!
« الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ »۳
بعضی از اهداف مثبت و بعضی از اهداف منفی هستند .
اهداف مثبت
1- برای خدا باشد
« الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ » در راه خدا و برای خداوند باشد . وقتی برای خداوند می‌دهد ، دیگر کار ندارد که طرف فهمید یا نفهمید . تتشکر کرد یا تشکر نکرد .
2- خود سازی و پاک شدن
« وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ » ۴ انفاق برای رشد و خودسازی است . آدم که انفاق نمی‌کند ، اسیراست .
قرآن می‌فرماید: « خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیمٌ » ۵
پیغمبر از مردم زکات بگیر. « تُطَهِّرُهُمْ» مردم را پاک کن. آدمی که به مال چسبیده است ، آلوده است . وقتی مال را از او بگیرند ، پاک می‌شود .
وابستگی به مادیات یک نوع آلودگی است .
نتیجه ی انفاق نکردن
قرآن یک جا می‌گوید: اگر بدهی هفتصدبرابر می گیری ، و اگر ندهی آتش می‌گیری.
قرآن می‌گوید: کسانی که در راه خدا پول ندادند ، پول هایشان نابود شد . قارون خودش و پول هایش به گل فرو رفت. می‌گوید: اگر ندهی تو را در آخرت می‌سوزانم و عذابت می‌دهم . آیاتی داریم که می‌گوید: روز قیامت فلز را داغ می‌کنند و به پیشانی و پهلو می‌زنند و می‌گویند: « هذا ما کنزتم » این همان کنزت است . این همان پول‌هایی است که مخفی کرده بودی . در آخرت تو را داغ می‌کنند.اهداف منفی
1- منت گذاشتن و اذیت کردن
«… ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً …» ۶ اگر پول دادید ، منت نگذارید . اصولاً هر خوبی آفتی دارد . اگر آدم ، انفاقی کرد و بعد منت بگذارد و بگوید: من بودم که به تو وام دادم. من تو را داماد کردم. من تو را عروس کردم. جهیزیه‌ی عروس را من دادم. با منت گذاشتن عبادت از بین می‌رود . می‌گوید: اگر خرج می‌کنی «ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً» منت نگذارید و اذیت هم نکنید . گاهی وقت‌ها آدم یک چیزی می‌گوید و اذیت هم می‌کند.
گاهی اوقات برای کسی کاری می کند ، یا چیزی می دهد و از او می خواهد در عوض محبت او ، کاری انجام دهد که موجب سختی یا ناراحتی طرف می شود . خداوند از این عمل نیز مردم را منع کرده است .
امام جواد فرمود: اگر جایی منت بگذاری، اعمالت قبول نمی‌شود.
« قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَهٌ خَیْرٌ مِنْ صَدَقَهٍ یَتْبَعُها أَذىً وَ اللَّهُ غَنِیٌّ حَلیمٌ » ۷ می‌ فرماید: اگر با مردم خوب حرف بزنی، بهتر از این است که پول بدهی و نیش هم بزنی. پول ندهی و مؤدّب باشی بهتر از این است که پول بدهی و جسارت کنی .
کسی که در راه خدا پول خرج می‌کند، مثل این است که دانه‌ای را بکارد و هفتاد خوشه بدهد. هر خوشه‌ای هم صد دانه داردشرایط انفاق
1- هم علنی و هم پنهانی
قرآن درباره‌ی زکات می‌فرماید: هم علنی و هم آشکارا زکات بدهید. قرآن می‌گوید: «یُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً»۸ یعنی هم سری و هم علنی انفاق کنید.
2- انفاق از جنس مرغوب
«لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ » ۹
یعنی آن چیزی را که دوست داری باید بدهی . نباید لباسی را که برایت تنگ شده است ، بدهی. نباید غذای فاسد را به فقیر بدهی. باید چیزی را که دوست داری، انفاق کن. چون قرار است که تو با انفاق رشدکنی و رشد انسان به شرطی است که دل از یک چیزی بکند .۳- انفاق از چیز پاک و طیب
«أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ » ۱۰ از چیزهای طیبی که به دست آورده‌اید، انفاق کنید و گرنه مال دزدی انفاق ندارد.۴- انفاق عاشقانه باشد
اگر کسی با رودربایستی انفاق کند ، فایده ای ندارد . قرآن می‌گوید: « وَ لا یُنْفِقُونَ إِلاَّ وَ هُمْ کارِهُونَ » ۱۱ بعضی‌ها پول می‌دهند، اما کراهت دارند ، نمی‌خواهند بدهند ولی در رودربایستی می دهند .۵- تعادل در انفاق
«وَ الَّذینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواما ً» ۱۲ گاهی افراد هرچه دارند، در راه خدا می‌دهند .
شخصی تمام اموالش را در راه خدا داده بود. وقتی به حضرت خبر دادند ، گفت: مگر او بچه ندارد؟ گفتند: چرا اما هیچ چیز برای بچه هایش به ارث نگذاشته است. حضرت فرمود: بسیار کار بدی کرده است. کسی که بچه دارد اول باید به بچه‌اش رسیدگی کند. انسان حق ندارد که بیش از یک سوم مالش را انفاق کند. حضرت فرمود: اگر من می‌دانستم که او همه‌ی اموالش را داده است ، نمی‌گذاشتم که او را در قبرستان مسلمان‌ها دفن کنند.
اگر کسی با رودربایستی انفاق کند ، فایده ای ندارد . قرآن می‌گوید: « وَ لا یُنْفِقُونَ إِلاَّ وَ هُمْ کارِهُونَ » بعضی‌ها پول می‌دهند، اما کراهت دارند ، نمی‌خواهند بدهند ولی در رودربایستی می دهند
6- رعایت اولویت ها در انفاق
در انفاق اولویت با چه کسی است؟ قرآن می‌فرماید: «قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیل» ۱۳ اگر کسی فامیل فقیر دارد اما به غریبه‌ها کمک بکند، کمک او ارزش ندارد.
پیامبر(ص) فرمود: «لَا صَدَقَهَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ» ۱۴حدیث داریم وقتی فامیل تو محتاج است، حق نداری که به غریبه‌ها کمک کنی.
اول می‌گوید: « فَلِلْوالِدَیْنِ » اگر پدر و مادر تو محتاج هستند اول به آنها کمک کن . اولویت‌ها باید در نظر گرفته شود. انفاق باید بر اساس دید و بینش باشد.
7- استمرار در انفاق
انفاق خوب است اگر استمرار داشته باشد. « یُطْعِمُونَ » ۱۵فعل مضارع دلیل بر دوام دارد. یعنی همیشه این کار را بکنید . یعنی اگر کار می‌کنید ، برنامه ریزی داشته باشید. انفاق کردن شما استمرار داشته باشد. حضرت علی(ع) فرمود: « قَلِیلٌ تَدُومُ عَلَیْهِ أَرْجَى مِنْ کَثِیرٍ مَمْلُولٍ مِنْهُ ؛ کمی که همیشگی باشد، بهتر از زیادی است که موقت باشد. »۱۶
کلام آخر :
این همه در دنیا کار می کنیم ، چه حیف است که از این ها برای آخرت اندوخته ای جمع نکنیم!
پی نوشت ها :
1- بقره / ۳
2- همان / ۲۶۱
3- همان / ۲۶۲
4- همان / ۲۶۵
5- توبه / ۱۰۳
6- بقره / ۲۶۲
7- همان / ۲۶۳
8- ابراهیم / ۳۱
9- آل عمران / ۹۲
10- بقره / ۲۶۷
11- توبه / ۵۴
12- فرقان / ۶۷
13- بقره / ۲۱۵
14- من لا یحضرالفقیه / ج ۲ / ص ۶۸
15- دهر / ۸
16- نهج البلاغه / ح ۲۷۸