کاروتنوئید ها موادی هستند که بیشتر در رنگ های قرمز و زرد در بسیاری از میوه جات و سبزی جات خود را نمایان می سازند و در جذب نور در گیاهان نقش بسیار مهمی دارند.از کاروتنوئیدهای مهم میتوان به بتا کاروتن،آلفا کاروتن و لیکوپن اشاره کرد.بتا کاروتن(C40H56) و آلفا کاروتن مسئول رنگ نارنجی هویج و لیکوپن مسئول رنگ قرمز گوجه فرنگی و آستاگزانتین نیز عهده دار رنگ قرمز یا صورتی خرچنگ ها و ماهی سالمون است.
مکان ذخیره در بدن: از آنجائی که کاروتنوئیدها محلول در چربی هستند عمدتا” در بافت های چرب بدن موجودند و بوسیله لیپوپروتئین ها در خون نقل و انتقال می یابند.عمده کاروتنوئیدهای موجود در بدن بتا کاروتن،آلفا کاروتن، لیکوپن، لوتئین، زئاگزانتین و بتاکریپتوگزانتین است که البته مقدار نسبی آنها در بدن بستگی به مقدار مصرف از طریق رژیم غذایی دارد.
عملکرد در بدن: بعضی از کاروتنوئید ها مخصوصا” بتا کاروتن نقش پیش ویتامین A را ایفا کرده و در بدن تبدیل به ویتامین A می شوند.
ازآنجائی که افزایش مصرف غذاهای غنی از کاروتنوئید ها با کاهش خطر ابتلا به بعضی از بیماری های تخریبی همراه است چنین برمی آید که این مواد در بهبود عملکرد سیستم ایمنی نقش ویژه ای را ایفا می کنند.حتی این احتمال وجود دارد که کاروتنوئید ها به عنوان آنتی اکسیدان های ویژه نقش موثری در جلوگیری از ابتلا به سرطان داشته باشند.
عوارض ناشی از کمبود: نتایج یک تحقیق نشان می دهد که کمبود کاروتنوئیدها با تغییرات پوستی همچون آکنه و التهاب مرتبط است.هر چند این تغییرات مضر هستند اما تهدیدی برای سلامتی محسوب نمی شوند.البته این مسئله باید توسط تحقیقات دیگر به تایید برسد تا حداقل مشخصی برای مقدار مصرف روزانه این مواد وضع شود.
مقدار توصیه شده:تاکنون هیچ مقدار توصیه شده ای برای کاروتنوئیدها وضع نشده است.اما بعضی از محققان پیشنهاد می کنند مصرف حداقل ۵ تا ۶ میلی گرم کاروتنوئید در روز لازم است.جالب آنکه مصرف کاروتنوئیدها در رژیم غذایی افراد و در روزهای مختلف سال بسیار متغیر است.
منابع غذایی: کاروتنوئیدها به طور طبیعی تنها در گیاهان و بعضی از باکتری ها تولید می شود.بنابراین غذاهای با منشا گیاهی مهمترین منبع دریافت کاروتنوئیدها محسوب می شود.اما جذب این مواد از طریق روده ها بسته به حضور چربی ها می تواند کم یا زیاد باشد.پخت با حرارت متوسط یا بخار پز کردن مواد غذایی حاوی این مواد به حفظ کاروتنوئیدها در غذاها کمک می کند.حال آنکه پخت با حرارت زیاد می تواند بعضی از آنها را تخریب کند.
عوارض ناشی از مصرف زیاد:کاروتنوئیدها به طرز جالبی فاقد سمیت هستند پس می توان آنها را به عنوان منابع خوب و غیر سمی ویتامین A مصرف کرد.هرچند مصرف بسیار زیاد کاروتنوئیدها می تواند منجر به زردی پوست مخصوصا” در ناحیه دست و گوش ها شود اما این مسئله هیچ اثر سوئی روی سلامتی ندارد.این تغییر رنگ یک هفته یا کمی بیشتر پس از کاهش مصرف غذاهای غنی از کاروتن ناپدید می شود.
مصارف پزشکی: کانتاگزانتین و بتا- کاروتن به صورت دارویی برای درمان یک نوع بیماری نادر پوستی موسوم به erythropoietic porphyria استفاده می شود.بیماری که در آن پوست حساسیت شدیدی نسبت به نور خورشید از خود نشان می دهد.
تحقیقات اخیر: بیشتر مطالعات اخیر روی خواص آنتی اکسیدانی،ضد سرطانی و افزایش قدرت سیستم ایمنی کاروتنوئید ها بحث می کند.همچنین تحقیقات روی کاروتنوئید های خوراکی به عنوان منابع پیش ویتامین A ادامه دارد.
