براثر انقلاب بلشویکی درسال ۱۹۱۷، مذهب در روسیه نه تنها ازشمار دغدغه‌های دولت خارج شد که حتی مبارزه جدی علیه آن شروع شد. به‌گونه‌ای که همراه براندازی تزار، مبارزه سرسختانه‌ای با کلیسا و اسلام و سایر ادیان آغاز شد.
انقلاب بلشویکی توانست تزار را سرنگون سازد ولی مبارزه‌اش با مذهب ناکام ماند واگرچه مذهب و مظاهر مذهبی به شدت ضعیف شدند ولی هرگز به نابودی نگراییدند. از زمانی که کمونیست‌ها، مذهب را «افیون» توده‌ها معرفی کردند و به همین بهانه توانستند آموزش‌های مذهبی را ممنوع اعلام کنند تا آن هنگام که به دستور «لنین» و «تروتسکی» کل اموال کلیسا و مساجد و معابد مصادره شد و بسیاری ازکشیشان و روحانیون مسلمان اعدام شدند و برنامه‌های ۵ ساله برای زدودن دین ازصحنه زندگی مردم به رهبری «یاروسلافسکی» آغازشد، روزهای سختی برای متدینان به ادیان الهی گذشت ولی هرگز سیاست دین‌زدایی نتوانست به نتیجه برسد و از همین‌رو با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تمام مظاهردینی ازحافظه تاریخی مردم به صحنه زندگی بازگردانده شدند و بازیابی واحیاء مجدد تشکیلات ازبین رفته مذهبی، به همت متدینان و از همان آغازین روزهای پس ازفروپاشی شوروی آغاز شد. مسیحیان دراحیاء کلیسا کوشیدند و مسلملنان درپی احیاء مساجد برآمدند.
تشکیلاتی که کلیسای ارتدوکس به احیاء آن همت گماشت در اثرحمایت‌های دولت به سرعت فراگیر شد و توانست برنامه‌های آموزشی خود را آغاز و نسبت به گسترش کلیساها و آموزه‌های دینی اقدام کند و حتی امروز توانسته است در تعاملش با دولت آموزش‌های کلیسا را به عنوان دروس اختیاری درسطح مدارس روسیه راه اندازی کند. درنوشتاری که درپی می‌آید این تشکیلات و فعالیت‌هایش موردبررسی قرار می‌گیرند.
پراواسلاو یا ارتدوکس؟
پراواسلاو (برگرفته از یک لغت یونانی به معنای قضاوت درست یا آموزه درست) واژه‌ای مذهبی است که می‌تواند در چهار معنای نزدیک به هم و در عین حال کاملاً جداگانه استفاده شود.
امروزه این واژه به طور وسیع به معنای خط سیر مسیحیت بکار می‌رود. مسیحیت در دوره هزاره پس از میلاد در شرق امپراطوری روم شکل گرفت. این عبارت به معنای مجموعه دانش‌ها و علوم دینی است که کلیسای پراواسلاو را حفظ می‌کند. از نظر علم معناشناسی در زبان روسی استفاده از واژه «ارتودکس» یا «ارتدوکسی» صحیح نیست، البته هنوز هم به دلیل ترجمه اشتباه از زبان‌های اروپایی گاهی اوقات در متون دینی با چنین واژه‌ای برخورد می‌کنیم.
تشکیلات و اطلاعات
در زمان‌های بسیار دور کلیسای ارتدوکس بلغارستان، صربستان، گرجستان، روسیه، یونان، آلکساندری‌ها در مصر و آنتی‌اوخی در سوریه به طور متحد با یکدیگر عمل می‌کردند. این اتحاد تا به امروز حفظ شده، اما هر یک از این کلیساها به طور مستقل عمل می‌کنند و تنها برای اتخاذ تصمیمات خاص گرد هم جمع شده و از نظرات یکدیگر بهره می‌برند.
کلیسای ارتدوکس روسیه، یکی از همین کلیساهای مستقل محلی به شمار می‌رود که از اعتقادات و جامعه مذهبی یکسان و متحد با دیگر کلیساهای محلی ارتدوکس برخوردار است. هدف کلیسا گسترش اعتقادات ارتدوکس در میان افرادی است که در منطقه تحت قوانین کلیسای ارتدوکس روسیه زندگی می‌کنند؛ در روسیه، اوکراین، بلاروس، مولداوی، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، لیتوانی، لتونی، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، استونی و همچنین کشورهایی که داوطلبانه خواهان داشتن چنین کلیسایی بودند. در سال ۱۹۸۸ کلیسای ارتدوکس روسیه ۱۰۰۰ سالگی پذیرش مسیحیت در روسیه را جشن گرفت. در این جشن ۶۷ کشیش، ۲۱ راهب، ۶۸۹۳ واحدهای زیرین در نظام کلیسا، ۲ آکادمی علوم معنوی و ۳ موسسه آموزش متوسطه الهیات شرکت داشتند.
امروزه تعداد روحانیون مذهب ارتدوکس روسیه به ۳۰۵۴۴ نفر رسیده است و تعداد مدارس تعلیمات مذهبی بالغ بر ۱۱۰۵۱ مدرسه و مراکز جوانان نیز بالغ بر ۴۶۳ مرکز است.
در سطح جهانی تعداد کل واحدهای زیرین نظام کلیسا (پایین ترین واحد در نظام کلیسا) چیزی در حدود ۲۹۱۴۱ واحد و ۷۶۹ صومعه است که ۳۷۲ صومعه متعلق به راهبان مرد و ۳۷۹ صومعه متعلق به راهبان زن است.
در حال حاضر در خاک روسیه نیز ۲۱۹ صومعه مردان و ۲۴۰ صومعه زنان وجود دارد. در کشورهای آسیای مرکزی ۲۶۷ صومعه متعلق به مردان و در کشورهای دوردست ۶ صومعه (۳ تا برای مردان و ۳ تا برای زنان) وجود دارد. علاوه بر این تعداد حدود ۲۵ صومعه زیر نظر غیر مستقیم کلیسای اصلی فعالیت دارند (۴ صومعه مردان و ۴ صومعه زنان هم در مسکو قرار دارد).
در مسکو تعداد معابد و کلیساهای کوچک به ۸۵۱ می‌رسد که جزئیات آن به شرح زیر است:
۳۳۸ واحد زیرین نظام کلیسا
۱۳۵ مهمانسرای روحانیون
۷ کلیسای جامع به سبک کرملین (دارای ستاره پنج گوشه در بالای گنبد)
۲ کلیسای جامع کافدرال (کلیسای اصلی شهر که در آن مراسم مهم انجام می‌شود)
۵ معبد
۳۳۸ معبد متعلق به واحدهای زیرین نظام کلیسا
۱۳۵ مهمانسرای کشیشان
۹۷ مهمانسرای راهبان
۸۸ معبد متعلق به صومعه
۱۶ معبد مخصوص غسل تعمید
۷۸ کلیسای کوچک
۸۶ معبد و کلیسای کوچک در دست احداث
در ۷۲۵ معبد مسکو مراسم مذهبی انجام می‌شود که از این میان ۱۶۳ معبد برای زندگی طراحی شده است. در ۱۵ معبد مراسم انجام نمی‌گیرد.
در مسکو حدود ۱۲۶۶ کشیش و ۵۰۴ روحانی در حال خدمت هستند (در واحدهای زیرین نظام کلیسا، ۸۰۲ کشیش و ۲۸۷ روحانی هستند و در معابد ۴۰۵ کشیش و ۱۸۱ روحانی). ۱۴ کشیش در ماموریت‌های خارج از کشور به سر می‌برند. ۳۹ کشیش و ۲۵ خادم نیز به عنوان خادمین کلیسا محسوب می‌شوند. ۲۰ کشیش و ۱۱ خادم کلیسا نیز از مبادرت به انجام امور روحانیت ممنوع هستند.
در کلیسای ارتدوکس روسیه ۵ آکادمی علوم معنوی وجود دارد، ۳ دانشگاه ارتدوکس، ۲ انستیتوی الهیات، ۳۸ موسسه آموزش متوسطه الهیات (جهت آمادگی طلاب روحانی برای ورود به مقطع بعدی) و ۳۹ موسسه عالی الهیات مشغول به فعالیت هستند؛ همچنین دوره‌های کوتاه مدت در کلیسای کراسنویارسک برگزار می‌شود.
ساختار اداره کلیسای ارتدوکس روسیه بدین صورت است که واحدهای کوچکتر توسط واحدهای بزرگتر کنترل می شوند.
کلیسای جامع محلی و سینود مقدس زیر نظر اسقف اعظم مسکو و تمام روسیه اداره و کنترل کلیساهای کوچکتر را به عهده دارند.
کلیسای جامع محلی از اسقف کلیسا، نمایندگان خادمین و راهبان تشکیل شده است. کلیسای جامع محلی به آموزش علوم دینی کلیسای ارتدوکس می‌پردازد، ضمن اینکه اتحاد در اعتقادات و علوم را با کلیسای محلی حفظ می‌کند.
کشیشان مسایل داخلی زندگی کلیسا را حل و فصل می کنند و اسقف اعظم مسکو و تمام روسیه بر تمام امور نظارت می‌کند.
در کلیسای جامع، در کنار سایر امور، آمادگی برای فراخوان کلیسای جامع محلی و نظارت بر تحقق تصمیم‌ها گنجانده شده است؛ تصمیم‌گیری و تغییر آیین‌نامه کلیسای ارتدوکس؛ تصمیم‌گیری در خصوص مراسم مذهبی، دکترین علوم دینی، قوانین کلیسا و مسایل مربوط به تدریس علوم دینی توسط کشیشان؛ تایید کشیشان و خادمین کلیسا؛ تشریح قوانین و آداب کلیسا؛ تشریح نگرانی کشیشان معلم در خصوص مسایل عصر کنونی؛ تعیین کیفیت روابط با سازمان های دولتی؛ حمایت و پشتیبانی از ارتباط با کلیساهای ارتدوکس محلی؛ ساخت، سازماندهی مجدد و دادن اختیار برای انجام امور به طور مستقل به کلیساها، صومعه‌ها و موسسه‌های سینودال محلی؛ تایید مدال‌ها و قدردانی از خدمات کلیساهای جدید و از این قبیل امور.
سینود مقدس، که اسقف مسکو و کل روسیه محسوب می‌شود، در حقیقت سازمانی برای اداره کلیسای ارتدوکس روسیه در دوره بین کلیساهای جامع ارتدوکس است.
اسقف اعظم مسکو و تمام روسیه در میان مقامات روحانی کلیسای ارتدوکس روسیه ارجحیت دارد. وی وظیفه مراقبت از امور مربوط به کلیسای ارتدوکس روسیه را چه در داخل کلیسا و چه در خارج به عهده دارد و با همکاری سینود مقدس این امور را اداره می‌کند. اسقف توسط کلیسای جامع محلی از بین روحانیون درجه بالای کلیسای ارتدوکس روسیه انتخاب می‌شود، سن وی نباید بیش از ۴۰ سال باشد و همچنین وی باید از تجربه کافی در اداره امور دینی برخوردار بوده و روحیات مهربان داشته باشد.
سازمان‌های مجری دستورات اسقف و سینود مقدس را موسسات سینودال می‌نامند. بخش روابط خارجی کلیساها، شورای نشر و انتشارات، کمیته آموزش، بخش تشریح اعتقادات مسیحیت به صورت پاسخ و پرسش (تشریح اعتقادات به صورت کوتاه) و بخش امور جوانان در حیطه وظایف موسسه سینودال است.
اسقف مسکو و تمام روسیه وظیفه رسیدگی به تمام این امور را به عهده موسسه سینودال می‌گذارد. در هر یک از این موسسات سینودال دایره‌ای از مسایل عمومی کلیساها قرار دارد که به حوزه کار عملی آنان مربوط می‌شود.
بخش روابط خارجی اسقف مسکو
این بخش به معرفی کلیسای ارتدوکس روسیه در روابط آن با دنیای خارج می‌پردازد. این بخش روابط کلیسای ارتدوکس روسیه زمینه‌های ارتباط با کلیساهای ارتدوکس محلی، کلیساهای غیر ارتدوکس و جمعیت‌های مسیحی و غیر مسیحی، سایر دول، پارلمان‌ها، سازمان‌ها و موسسات اجتماعی، سازمان‌های بین‌دولتی، مذهبی و اجتماعی و بین‌المللی، مطبوعات و همچنین سازمان‌های فرهنگی، اقتصادی و توریستی را برقرار می‌کند. علاوه بر آن، بخش روابط خارجی، جهت ترویج و آشناسازی مردم مرزهای دور از روسیه، سفرهایی را برنامه‌ریزی کرده و از افراد معتقد و روحانیون خود استفاده می‌کند.
از دیگر وظایف این بخش نظارت بر مطالبی است که از طریق نشریات درباره کلیسای ارتدوکس روسیه در اختیار افراد قرار می‌گیرد. این بخش با حمایت مطبوعات، سایتی رسمی به نام اسقف اعظم مسکو تدوین کرده؛ به علاوه بولتن‌های اطلاعاتی روابط خارجی و مجله کلیسا به نام «کلیسا و زمان» به طور منظم منتشر می‌شوند. از سال ۱۹۸۹ بخش روابط خارجی کلیسا توسط پدر کریل (کشیش مسئول بخش روابط خارجی) در سمالنسکی راه‌اندازی شده است.
شورای انتشارات اسقفی مسکو
این شورا سازمانی است متشکل از نمایندگان موسسات سینودال، مدرسین و روحانیون، ناشران کلیسا و سایر موسسات کلیسای ارتدوکس روسیه. شورای انتشارات در سطح کلیسای همگانی سلسه فعالیت‌هایی در خصوص چاپ و انتشارات راه‌اندازی کرده‌است. انتشار برنامه‌های موسسه سینود مقدس و ارزیابی نسخه‌های خطی منتشر شده در حیطه فعالیت‌های این بخش است.
انتشارات اسقفی مسکو در حال حاضر به انتشار مجله «پاتریارخات مسکو » و روزنامه «اخبار کلیسا» در چاپخانه رسمی اسقفی مسکو می‌پردازد؛ مجموعه «فعالیت‌های روحانیون» و تقویم رسمی کلیسا را منتشر می‌کند، تاریخ خدمات اسقفی را می‌نویسند و به انتشار اسناد رسمی کلیسایی می‌پردازند. علاوه بر آن، چاپ و انتشار دست نوشته های مقدس، مراسم مذهبی و سایر کتاب‌ها نیز به عهده این بخش میباشد. شورای ناشران و اسقفی مسکو و انتشارات اسقفی مسکو تحت مدیریت ولادیمیر سیلویف اداره می‌شوند.
کمیته علمی
این کمیته بر امور مربوط به موسسات علوم دینی و الهیات که دانشجویان آن روحانیون آتی و خادمان کلیسا خواهند بود، می‌پردازد. در چهارچوب برنامه‌های شورای علمی، برنامه‌ریزی برای موسسات آموزش علوم دینی و ایجاد سیستم یکپارچه استاندارد برای مدارس دینی به عهده این بخش است. اسقف «ویریسکی یوگنی» مدیر این بخش است.
بخش آموزش مذهبی و سوال و پرسش‌های دینی
این بخش در جهت انتشار علوم مذهبی در میان مردم جهان، از جمله موسسات علمی عرفی است. روش‌های آموزش مذهبی و پرسش و پاسخ مردم جهان کاملا گوناگون است: مدارس کلیسا در معابد، محافلی برای بزرگسالان، گروه‌های آمادگی بزرگسالان برای پذیرش مسیحیت، مهدکودک‌های ارتدوکس، گروه‌های ارتدوکس در مهد کودک‌های دولتی، دبیرستان‌های ارتدوکس، مدارس و دوره‌های آشنایی با ارتدوکس، مدارس کلیسایی (که عمدتا برای بزرگسالان و در روز یکشنبه برگزار می‌شود) بیشتر به این امر می‌پردازند. اسقف «ماندریت اییوآن» (اقتصاد دان) در حال حاضر مدیریت این بخش را به عهده دارد.
بخش نیکوکاری و کمک های اجتماعی
انجام برنامه‌های سازماندهی شده اجتماعی بر عهده این بخش است و کار اجتماعی در سطح کل کلیساها را هماهنگ می کند. این بخش به طور مطلوب برنامه های پزشکی را در کارهای خود گنجانده است. در این میان توجه اصلی به کار کلینیک‌ها و بیمارستان‌های مرکزی اسقفی مسکو به نام آلکسی مقدس، اسقف اعظم مسکو و تمام روسیه معطوف است. این کلینیک یکی از چندین کلینیک مسکو به شمار می‌رود که معاینه و معالجه در آن رایگان است.
علاوه بر آن، بخش مذکور بارها کمک‌های مردمی در اختیار مناطق فقیر نشین و یا جنگ زده قرار داده است. ریاست این بخش در حال حاضر بر عهده اسقف «وارانژسکی» و «سرگی باریسوگلبسکی» است.
بخش میسیونری
این بخش به هماهنگی فعالیت‌های میسیونری کلیسای ارتدوکس روسیه می پردازد. امروز این فعالیت وظیفه‌ای مهم را بر عهده گرفته است و آن بازگشت به کلیسای مردمی است که در نتیجه آزار و اذیت های قرن بیستم به طور کامل از اعتقادات اجدادی خود جدا شد. وظیفه مهم دیگر بخش میسیونری مقابله با فرهنگ تخریب‌گرایی است. مدیران این بخش در حال حاضر اسقف «بلگورودسکی» و «اییوآن ستاروسکولسکی» هستند.
بخش همکاری متقابل با نیروهای مسلح و موسسات حافظ حقوق
فعالیت‌های مربوط به همکاری با نیروهای نظامی و موسسات حافظ حقوق بر عهده این بخش است.
امور جوانان
بخش امور جوانان در سطح کلیساهای همگانی، همکاری هایی را با جوانان انجام می‌دهد و زمینه همکاری آنان را با کلیسا مهیا می‌سازد. اسقف «کاسترومسکی» و «گالیچسکی الکساندر» مدیریت این بخش را در حال حاضر به عهده دارند.
تقسیمات کلیسای ارتدوکس روسیه
کلیسای ارتدوکس روسیه به بخش اسقف‌ها – کلیساهای محلی، به مدیریت اسقف‌ها و اتحادیه‌های اسقف‌ها، صومعه‌ها، مهمانسراها، موسسات آموزش علوم دینی، واحدهای زیرین، هیات‌ها و هیات‌های برادران و خواهران تقسیم‌بندی می‌شود.
واحدهای زیرین در نظام کلیسا را جامعه مسیحیان ارتدوکس «خودمختار»، تشکیل می‌دهند که از روحانیون و مردم عادی تشکیل شده و در یک معبد متحد شده‌اند. واحد زیرین کلیسا زیر مجموعه کلیسای ارتدوکس روسیه است و تحت نظارت اسقف و مدیریت یک اسقف (تعیین شده برای آنها) قرار دارد.
واحد هدایت واحدهای زیرین را مجمع واحدهای زیرین می‌نامند و مدیریت آن به عهده یک اسقف میباشد. در مجمع واحدهای زیرین، شورایی وجود دارد که امور اجرایی را به عهده داشته و پاسخگوی مسایل به اسقف و مجمع واحدهای زیرین میباشد.
هیات‌هایی که موسوم به هیات‌های برادری و خواهری با موافقت اسقف و با اجازه اسقف اعظم برای خود مکان هایی را می‌سازند. هدف این واحدهای برادری و خواهری، جذب معتقدین به تلاش و دلسوزی برای حمایت از معابد در شرایط مقتضی و همچنین انجام کارهای نیکوکارانه، خیرخواهانه، روشنگری های مذهبی- اخلاقی و تربیت است. هیات‌های برداری و خواهری تحت نظارت اسقف فعالیت می‌کنند.
صومعه- یک موسسه کلیسایی است که مسیحیان ارتدوکس در آن هم زندگی می کنند و هم فعالیت‌های مربوط به مجامع زنان و یا مردان را انجام می‌دهند. آنها به طور داوطلبانه زندگی در صومعه را برای سیر کمال معنوی و اخلاقی و اعتقادات مشترک ارتدوکس انتخاب کرده‌اند. حل و فصل مسایل مربوط به تاسیس صومعه به عهده اسقف اعظم مسکو و تمام روسیه و همچنین سینود مقدس میباشد. این صومعه‌ها تحت نظارت اداره فرایض و امورات اسقف‌ها قرار دارد.
اسقف‌های کلیسای ارتدوکس روسیه می‌توانند در واحدی به نام «اگزآرخات» متحد شوند. اصل ملی‌گرایی- منطقه‌ای، اساس این اتحاد را تشکیل می‌دهد. تصمیم برای تاسیس یا انحلال اگزآرخات و همچنین مرزهای منطقه‌ای آن توسط اسقف کلیسای جامع اتخاذ می‌شود. در حال حاضر، در کلیسای ارتدوکس روسیه یک اگزآرخات بلاروسی تشکیل شده است که در خاک بلاروس قرار دارد. اسقف مینسکی و فیلارت سلوتسکی و همچنین اسقف تمام بلاروس اگزارخ اداره آن را به عهده دارند.
علاوه بر موارد ذکر شده، کلیساهای خودمختار و مستقلی هم در ساختار اسقفی مسکو وجود دارد. ساخت آنها و تعیین مرزهای مربوط به این کلیساها در صلاحیت کلیسای جامع محلی و یا کلیسای جامع کلیسای ارتدوکس روسیه است.
کلیساهای مستقل فعالیت‌های خود را در مرزهای تعیین شده اکنون توسط اسقف توماس انجام می‌دهند (که این مرزها نیز با تصمیم گیری کلیسای جامع محلی و یا اسقف میباشد). در حال حاضر کلیساهای مستقل از این قبیل هستند: کلیسای ارتدوکس لیتوانی (به مدیریت اسقف ریژسکی و الکساندر تمام لیتوانی)، کلیسای ارتدوکس مولداوی (به مدیریت اسقف کیشینوسکی و ولادیمیر تمام مولداوی)، کلیسای ارتدوکس استونی (به مدیریت اسقف تالینسکی و کارنولیای تمام استونی). کلیسای ارتدوکس اوکراین یک کلیسای مستقل با اختیارات وسیع (از نظر خودمختاری) است. مدیریت این کلیسا بر عهده ولادیمیر، اسقف کیف و تمام اوکراین است.
کلیساهای خودمختار ارتدوکس ژاپن و چین در امور خود اصلا به هدایت داخلی وابسته نیستند و کاملا آزادانه عمل می‌کنند.
کلیسای خودمختار ارتدوکس چین در حال حاضر متشکل از چندین جامعه معتقدین ارتدوکس است. تا زمان تاسیس کلیسای خودمختار ارتدوکس در این کشور، کلیسای ارتدوکس روسیه مطابق با فرایض و اعتقادات جاری در آنجا فعالیت می‌کرد.
بودجه کلیسا
بخشی از بودجه کلیساهای همگانی از طریق کمک‌های داوطلبانه به اداره اسقف‌ها، معابد مسکو، صومعه‌ها، مهمانسراهای کلیسایی و همچنین کمک‌های افراد حقوقی و حقیقی تامین می‌شود. سهم اسقف‌ها در حدود ۱۰% کل بودجه است. در سال ۲۰۰۷ تنها ۵۵ اداره مربوط به اسقف‌ها حق عضویت خود را به اسقفی مسکو برای احتیاجات کلیساهای همگانی پرداخت کردند و مقدار آن آنقدر کم بود که با حق عضویت معابد کوچک مسکو در مناطق مرکزی – جایی که مردم بسیار کمی زندگی می‌کنند- تقریبا برابری می‌کرد.
پس از سال ۲۰۰۴ هزینه‌های کلیسای همگانی به ۵۵% افزایش پیدا کرد. بیشتر این بودجه صرف کتاب‌های معنوی موسسات آموزشی (۴۶% از آن) می‌شد و حق عضویت اسقف ها تنها ۲۹% از کل این بودجه بود.
طی سال گذشته بودجه‌ای که کلیسای اسقف‌ها در اختیار کلیسای همگانی قرار داد حتی ۳ برابر کمتر از معابد مسکو بود.
روابط بین ارتدوکس‌ها
کلیسای ارتدوکس روسیه، در جهت گسترش روابط با غیر اسلاوها به انجام برنامه‌هایی در زمینه گفتگو و همکاری متقابل با کلیساهای مختلف و مجامعی که خود را مسیحی می‌دانند، اقداماتی را در پیش گرفته است.
برنامه بدین صورت است که کلیسای ارتدوکس روسیه، گفتگوهایی با هر یک از کلیساها به طور جداگانه انجام می‌دهد، به طور مثال با کلیسای آپاستول ارمنستان یا کلیساهای خاور نزدیک. موضوع این گفتگوها بیشتر در چهارچوب گفتگوهای مذهب ارتدوکس (با اعتقادات مشترک) است و هر دو طرف، موضوعات کلیسایی – تاریخی و همچنین مسایلی که مسیحیت امروز با آن روبرو است را بررسی می‌کنند. ایشان معتقدند که بیشتر این نقطه نظرات با آنچه که در کلیسای ارتدوکس روسیه مطرح می‌شود، به نقطه‌ای مشترک می‌رسند.
در حال حاضر ارتباط با سایر مسیحیان غیر اسلاو در روسیه و سایر کشورهای شوروی سابق یکی از مهم‌ترین بخش‌های گفتگو بین مسیحیان به شمار می‌رود.
روابط با غیر مسیحیان
امروزه کلیسای ارتدوکس معتقد است پیروان مذاهب سنتی نمی‌توانند با یکدیگر ارتباط نداشته باشند. مسیحیان، یهودیان، مسلمانان و بوداییان تحت فشار جهان‌بینی ضد مذهبی قرار دارند که تنها وانمود به رعایت تمام اصول زندگی اجتماعی می‌کند.
طی چهار سال گذشته همکاری‌های بین مذهبی در روسیه فدرال همچنان در چهارچوب شورای بین مذاهب روسیه ادامه داشت. علاوه بر این شورا، یک شورای بین مذاهب نیز در میان کشورهای آسیای مرکزی وجود دارد. این ارگان‌ها به حل مسایل در روابط کلیسایی- دولتی می‌پردازد و سعی دارد روابط کلیسایی- اجتماعی را گسترش داده و در جهت هدایت جوانان به سمت رعایت ارزشهای اخلاقی در ارتباط با مردم ملیت های مختلف و فرهنگ آنان فعالیت می‌کند.
طی ده سال گذشته جامعه جهانی با مسایلی از قبیل افراط‌گرایی و تهدیدات تروریستی روبرو بوده است. برای حل و فصل این قبیل مسایل، سال ۲۰۰۶ یک مجمع رهبران مذهبی با حضور نمایندگان مذاهب سنتی برگزار شد. در این مجمع نمایندگان کلیساهای ارتدوکس محلی، سران و نمایندگان عالی رتبه مسیحی، مسلمان، یهودی، بودایی و سایر مجامع مذهبی از ۴۹ کشور دنیا حضور داشتند. کلیسا گفتگوهایی جدی نیز با سران اسلام انجام داد.
کلیسا، دولت، سیاست
مجلس روسیه در سال ۱۹۷۷ قانونی را به تصویب رساند که بر اساس آن فعالیت ادیانی در روسیه مجاز گردید که دست کم پانزده‌سال در این کشور سابقه داشته باشند. پس از آن، فضای مناسبی برای همکاری میان دولت و مذهب در روسیه فدرال به وجود آمد. از همین رو مسیحیان ارتدوکس، مسلمانان، بوداییان و یهودیان اجازه فعالیت یافتند. روس‌ها در قرن دهم به مذهب ارتدوکس گرویدند و کلیسای ارتدوکس با تکیه بر این قدمت تاریخی در برابر دولت موضع همگرایی را اتخاذ کرد و از بازگردانده شدن بخشی از موقوقات کلیسا استقبال کرد و به سرعت به بازیابی قدرت از دست رفته خود در زمان پیش از فروپاشی پرداخت.
اگر چه اکنون مدعی است که دولت هنوز در بازگرداندن بخش اعظمی از موقوفات کلیسا تعلل کرده، ولی هرگز همگرایی خود را در برابر دولت‌های مختلف از دست نداده و اکنون با تلاش‌های گسترده توانسته است کلیساهای فراموش شده را به یاد شهروندان روس بیاورد و مشارکت آنان را در مراسم عبادی خود جلب کند.
در روسیه کلیسا و دولت خدمات متقابلی به یکدیگر ارایه کرده‌اند. دولت روسیه همواره (به جز زمانی که دین زدایی در روسییه بر پایه آموزه‌های لنین در دستور کار قرار گرفت)، وامدار کلیسا بوده و در توسعه آن کوشیده است.
اکنون کلیسا می‌کوشد با تقبیح دوران کمونیستی، آخرین تزار روس را شهید بنامد و از این رهگذر همگرایی خود را با دولت تحکیم بخشد. بحث همچنان در خصوص جایگاه و نقش مذهب در زندگی کشور و همکاری سازمان‌های مذهبی با دولت ادامه پیدا کرد.
طبق ماده ۱۴ قانون اساسی روسیه، کشور از دولت عرفی برخوردار است. «هیچ مذهبی- همانطور که در قانون گفته شده است- نمی تواند اجباری باشد. اتحادیه‌های مذهبی از دولت جدا هستند و در مقابل قانون با سایرین یکسان تلقی می‌شوند.
قانون «آزادی وجدان و مذهب» که سال ۱۹۹۷ به قانون اساسی اضافه شد، این شرایط را تایید می‌کند. در این قانون به ویژه تاکید شده‌است که مجمع فدرال قانون این سخن را پذیرفته است که می‌گوید: «با عنایت به اینکه دولت روسیه بر مبنای ارتدوکس شکل گرفته است، در جهت بالابردن روح معنویت و فرهنگ آن؛ ضمن پذیرش مذهب ارتدوکس، روسیه برای مذاهب دیگر از جمله، اسلام، بودیزم، یهودیت و سایر مذاهب که جزو لاینفک تاریخ ملت روسیه هستند، احترام قایل است». با این وجود، مهم‌ترین بخش این قانون مکتوب، در آن است که این قانون خلا ارتدوکس را در مناطق مذهبی از بین برده.
در حال حاضر اسقف اعظم مسکو و تمام روسیه به دنبال گسترش هر چه بیشتر همکاری‌های کلیسا با دولت و کلیسا با جامعه است. مدارکی وجود دارد که نشان می‌دهند: «در دنیای کنونی دولت معمولا به صورت عرفی است و خود را با الزامات مذهب در ارتباط قرار نمی‌‌دهد. همکاری دولت با کلیسا محدود شده است و بر مبنای عدم دخالت در کار یکدیگر استوار است. با این وجود، قاعدتاً، دولت می‌داند که حکومت بشری بدون رعایت اصول اخلاقی تعیین شده امکان پذیر نیست.
اصولی که وجودشان برای نجات بشریت الزامی است. به همین خاطر وظایف و جهت فعالیت کلیسا و دولت نه تنها در نقطه دستیابی به اهداف کاملا زمینی، که تحقق ماموریت نجات بخشی است… کلیسا می‌تواند در اموری مربوط به خود کلیسا، افراد و جامعه با دولت همکاری کند، برای کلیسا این همکاری متقابل باید بخشی از ماموریت نجات بخشی آنها باشد. کلیسا قصد دارد در ساختن زندگی بشر در تمام سطوح شرکت داشته باشد و اینجا همان نقطه‌ای است که کلیسا و دولت می‌توانند با یکدیگر متحد شوند.
مراکز علوم دینی و الهیات تحت نظر اسقف‌ها
– آکادمی علوم دینی مسکو و سمینارها
– آکادمی علوم دینی سنت پترزبورگ و سمینارها
– آکادمی علوم دینی کیف و سمینارها
– آکادمی علوم دینی بلاروس (مینسک) و سمینارها
– آکادمی علوم دینی کیشینف و سمینارها
– انستیتو الهیات ارتدوکس نووسیبیرسک
– دانشگاه ارتدوکس سرگی رادونژسکی در تساریتسینسکی
– انستیتو الهیات ارتدوکس چرنویتسکی
سمینارهای علوم دینی و الهیات
– سمینار علوم دینی بلگوگراد
– سمینار علوم دینی ولادیمیر
– سمینار علوم دینی والینسکی
– سمینار علوم دینی یکاترینبورگ
– سمینار علوم دینی ایوانوف
– سمینار علوم دینی کازان
– سمینار علوم دینی کالوژسکی
– سمینار علوم دینی کالامنسکی
– سمینار علوم دینی کاستروم
– سمینار علوم دینی کورسک
– سمینار علوم دینی نیژنی نوگورد
– سمینار علوم دینی سویتا-نیکولو- اوگرشسک
– سمینار علوم دینی ادسا
– سمینار علوم دینی پریریینسک
– سمینار علوم دینی پاچایوسک
– سمینار علوم دینی ریژسک
– سمینار علوم دینی سامارسک
– سمینار علوم دینی ساراتوف
– سمینار علوم دینی سمالنسک
– سمینار علوم دینی ستاوروپولسک
– سمینار علوم دینی سرتنسک
– سمینار علوم دینی تاشکند
– سمینار علوم دینی تولولسک
– سمینار علوم دینی تومسک
– سمینار علوم دینی تولسک
– سمینار علوم دینی خارکوف
موسسات علوم دینی کلیسای ارتدوکس
موسسات مختلف علوم دینی در سطح آموزش عالی به شرح زیر وجود دارند:
آلما آتینسک در قزاقستان (دوره چهار ساله)، بارنااول در روسیه (دوره چهار ساله)، بریانسک در روسیه، برخوتورسک در روسیه، ویتبسک در بلاروس، ولادی واستوک در روسیه، ولگوگراد در روسیه، ویکسونسک در روسیه، ویتیاسک در روسیه، گوسوسکی در روسیه، اپارخی کالوژسک (دوره سه ساله مختص بانوان) در روسیه، کارتسکی در اوکراین، مینسک در بلاروس، نیژگارادسکوی اپارخی (دوره چهار ساله مختص بانوان) در روسیه، نووکوزنتسک (دوره دو ساله) در روسیه، اومسک (دوره دو ساله) در روسیه، آرنبورگ (دوره دو ساله) در روسیه، پنزنسک (دوره دو ساله) در روسیه، پرمسک در روسیه، پالتاوسک در اوکراین، پسکوف (دوره سه ساله) در روسیه، موسسه میسیونری راستف (دوره دو ساله) در روسیه، ریازان (دوره دو ساله) در روسیه، سارانسک (دوره سه ساله) در روسیه، سیمفروپلسک در اوکراین، سلانیمسک (دوره سه ساله) در بلاروس، سمالنسک (دوره سه ساله) در روسیه، سیکتیوکارسک (دوره سه ساله) در روسیه، تامبوسک (دوره سه ساله) در روسیه، تومنسک (دوره سه ساله) در روسیه، خوستسک در اوکراین، چباکسارسک (دوره سه ساله) در روسیه، چلیابینسک در روسیه، چرنیگوف در اوکراین، یاروسلاوسک در روسیه
برنامه درسی موسسات آموزشی کلیسا
برنامه درسی دوره‌های الهیات در موسسه الهیات ارتدوکس سویتا-ماکاروسکی به شرح زیر است:
موضوع درس
مروری بر لیتورگیکا
مروری بر تاریخ کلیسا
علوم تلخیص عقاید مذهبی
به صورت پرسش و پاسخ
سرود کلیسایی (گروه الف)
اصول زبان اسلاوی کلیسایی
سرود کلیسایی (گروه ب)
تاریخ مقدس بخش اول کتاب مقدس
تاریخ مقدس بخش دوم کتاب مقدس
علاوه بر کلاس های فوق مراسم مذهبی خاصی به مناسب اعیاد و سایر تاریخ ها و یادبودها برگزار می‌شود که حضور طلاب در آن جلسات الزامی است.
کارهایی نیز به عنوان دانشنامه فارغ التحصیلی انجام گرفته که از میان آنان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
* موضوع: کلیسای ارتدوکس روسیه در خارج از روسیه
چتوریاکوف یوگنی نیکلایویچ
نووسیبیرسک، سال ۲۰۰۷
* موضوع: تاریخ کلیسای روسیه و ارزشهای کلیسایی
ریچکوا تاتیانا نیکولایونا
نووسیبیرسک سال ۲۰۰۷
* موضوع: راه نجات در ارتدوکس و اسلام
ماروزوف آلکسی آناتولیویچ
نووسیبیرسک سال ۲۰۰۵
* www.tserkov.info
* http:// mospat.ru/center.php?mid=215&newwin=1&prn=1
* http://www.orthedu.ru/nbpi/nbpi/posobia.htm
* رویکردها و چالشهای کلیسای ارتدوکس روسیه – ابوذر ابراهیمی ترکمان، رایزن فرهنگی ایران در روسیه (روزنامه اطلاعات،شماره ۲۴۲۶۷ تاریخ۲۹ مردادسال ۱۳۷۸)
به نقل از: واحد مرکزی خبر
نویسنده : ابوذر ابراهیمی ترکمان
