کوفه شهری نسبتاً جدید بود و جمعیت آن متشکل از قبایل مختلف عربی و گروه‌های دیگری از اقوام مختلف می‌شد. این تنوع قومی و قبیله‌ای موجب تنش‌های اجتماعی و سیاسی در کوفه می‌شد. از لحاظ اجتماعی، کوفه شهری پویا و متنوع بود که در آن طبقات مختلف اجتماعی از جمله اشراف، نظامیان، کشاورزان، و بازرگانان حضور داشتند.
کوفه شهری نسبتاً جدید بود و جمعیت آن متشکل از قبایل مختلف عربی و گروه‌های دیگری از اقوام مختلف می‌شد. این تنوع قومی و قبیله‌ای موجب تنش‌های اجتماعی و سیاسی در کوفه می‌شد. از لحاظ اجتماعی، کوفه شهری پویا و متنوع بود که در آن طبقات مختلف اجتماعی از جمله اشراف، نظامیان، کشاورزان، و بازرگانان حضور داشتند.
اقتصاد کوفه بر پایه کشاورزی، تجارت و فعالیت‌های نظامی بود. کوفیان به کشاورزی و باغداری اشتغال داشتند و محصولات زراعی مختلفی مانند گندم، جو، خرما، و انگور در این منطقه کشت می‌شد. همچنین، بازارهای کوفه مکانی برای تبادل کالاها و محصولات مختلف بود و تجارت رونق داشت.
از نظر دینی، کوفه یکی از مراکز مهم اسلامی بود و بسیاری از صحابه پیامبر صلی الله‌علیه‌و‌آله و تابعین در این شهر سکونت داشتند. این شهر یکی از مراکز علمی و فرهنگی بود که در آن علما و فقها به تدریس و ترویج علوم اسلامی می‌پرداختند. اما از نظر دینی و سیاسی، اختلافات زیادی بین کوفیان وجود داشت و برخی از آنان گرایشات مختلفی داشتند که منجر به ناپایداری سیاسی و اجتماعی در شهر می‌شد.
کوفه یک شهر نظامی بود و بسیاری از ساکنان آن را سربازان و نظامیان تشکیل می‌دادند. این شهر به عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی فتوحات اسلامی مورد استفاده قرار می‌گرفت و به همین دلیل دارای اهمیت استراتژیک بالایی بود.
۱. صفات و ویژگی‌های مثبت کوفیان
کوفیان اما در مقاطع مختلف تاریخ، صفات و خلقیات مثبت و منفی از خود نشان داده‌اند.
شجاعت
مردم کوفه در جنگ‌های اولیه اسلامی با شجاعت تمام جنگیدند و موفق شدند در جنگ‌های قادسیه، نهاوند و جلولا ایرانیان را شکست دهند. این شجاعت در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان نیز مشاهده شد.
حمیت دینی
ایمان و تعصب دینی کوفیان در عزل فرماندار شرابخوار و قیام علیه عثمان نقش داشت. حضرت علی علیه‌السلام نیز از ایمان کوفیان یاد کرده است.
علم
کوفه برخلاف شام، شهری پر از علما و حافظان قرآن بود. با پایتخت شدن کوفه توسط حضرت علی علیه‌السلام، مهاجرت اصحاب به این شهر افزایش یافت.
۲. صفات و ویژگی‌های منفی کوفیان
بارزترین ویژگی‌های منفی مردم کوفه عبارتند از:
بی‌وفایی
کوفیان در موارد متعدد نشان دادند که به سرعت از وعده‌های خود بازمی‌گردند و به تعهداتشان پایبند نیستند. بی‌وفایی آنان در جنگ صفین، ترک یاری امام حسن علیه‌السلام در برابر معاویه، و رها کردن مسلم بن عقیل و در نهایت تنها گذاشتن امام حسین علیه‌السلام در کربلا نمونه‌هایی بارز از این خصیصه هستند. در هر یک از این موارد، کوفیان ابتدا با اشتیاق به امامان وعده یاری و حمایت دادند، اما وقتی شرایط سخت شد، آنان را رها کردند.
فرصت‌طلبی
کوفیان به شدت تحت تاثیر تغییرات سیاسی و اجتماعی قرار می‌گرفتند و به دنبال منافع شخصی خود بودند. این خصیصه موجب شد که در زمان‌های بحرانی، به سوی آن کسی که قدرت بیشتری داشت، متمایل شوند. در جریان نهضت عاشورا، بسیاری از کوفیان که ابتدا به مسلم بن عقیل پیوسته بودند، پس از ورود عبیدالله بن زیاد به کوفه و تهدیدهای او، به سرعت جانب او را گرفتند.
اجتهادات نابجا
کوفیان که در میان آنها صحابه و قاریان فراوانی بودند، خود را در بیشتر مسائل، حتی مسائل حکومتی و جنگی صاحب نظر می‌دانستند و بر دیدگاه خود پافشاری می‌کردند. نمونه بارز این نوع اجتهاد را می‌توان در جنگ صفین مشاهده کرد، جایی که مخالفت با حضرت علی علیه‌السلام از سوی تعداد زیادی از قراء ابراز شد و به تشکیل گروه خوارج منجر گردید. همچنین در جریان صلح امام حسن علیه‌السلام با اظهار نظر گروه‌های مختلف در مقابل امام برخورد می‌نماییم.
بسیاری از ساکنان کوفه، بیش از آنکه دغدغه‌ای دینی داشته باشند، به دنبال ثروت و قدرت بودند. این امر در تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای آنان به‌وضوح مشهود بود. در جنگ جمل، هنگامی که پیروزی حضرت علی علیه‌السلام دشوار به نظر می‌رسید، بسیاری از کوفیان از یاری ایشان دست کشیدند. در مقابل، در جنگ صفین که امید به پیروزی بیشتر بود، رغبت بیشتری به شرکت در جنگ نشان دادند.
این دنیاطلبی، در زمان قیام امام حسین علیه‌السلام نیز خود را نشان داد. هنگامی که مسلم بن عقیل به کوفه فرستاده شد، عده‌ای کثیر به او وعده یاری دادند. اما پس از دستگیری مسلم و تهدید عبیدالله بن زیاد، بسیاری از آنان امام حسین علیه‌السلام را تنها گذاشتند.
نظام‌گریزی
بسیاری از کوفیان، پیش از شهرنشینی، در میان قبایل خود در بیابان‌ها زندگی می‌کردند. این امر، عادت به اطاعت از قوانین و مقررات را در آنان کمرنگ کرده بود. از این رو، در برابر حکومت مرکزی و والیان کوفه، سرکشی و نافرمانی می‌کردند.
این ویژگی، در زمان حضرت علی علیه‌السلام به‌وضوح مشهود بود. کوفیان بارها با ایشان به مخالفت برخاستند و حتی در جنگ صفین، عده‌ای از آنان با تشکیل گروه خوارج، جبهه‌ای جدید علیه امام علیه‌السلام گشودند.
احساساتی بودن
کوفیان، مردمی زودباور و تحت تاثیر احساسات بودند. سخنرانی‌های تحریک‌آمیز، وعده‌های پوچ و شایعات، به سرعت آنان را به سمت جریانات مختلف سوق می‌داد.
این ویژگی، در جریان قیام امام حسین علیه‌السلام نیز به چشم می‌آمد. کوفیان ابتدا با شور و اشتیاق به مسلم بن عقیل وعده یاری دادند، اما پس از دستگیری او، به سرعت از مواضع خود عقب‌نشینی کردند. همچنین، در جریان محاصره قصر عبیدالله بن زیاد، پس از انتشار شایعه حرکت سپاه شام، از ترس جان خود، مسلم را تنها گذاشتند.
بوقلمون‌صفتی
در میان جمعیت کوفیان، افرادی بی‌وفا و سودجو بودند که به اقتضای منافع شخصی خود، چهره عوض می‌کردند. اگر سودشان در حمایت از علی علیه‌السلام و اهل‌بیت بود، به آنان نزدیک می‌شدند و اگر منفعتی در یاری ظالمانی چون معاویه می‌دیدند، به آنها گرایش پیدا می‌کردند. این افراد به راحتی مواضع خود را تغییر می‌دادند، بی‌آنکه از این نفاق و فرصت‌طلبی خود شرمگین باشند.
شبث بن ربعی، یکی از نمونه‌های بارز این رفتار است. مردی هزارچهره که ابتدا از یاران سجاح، مدعی دروغین پیامبری بود و سپس به اسلام گروید. در محاصره خانه عثمان، از انقلابیون بود و بعد از آن از این کار توبه کرد. بعدها در زمره یاران امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام درآمد و به همراه عدی بن حاتم، سفیر آن حضرت نزد معاویه شد. او در صفین در کنار علی علیه‌السلام جنگید، اما در نهروان جزو خوارج گردید.
در زمان قیام سالار شهیدان، او از جمله کسانی بود که با تمام توان تلاش کرد تا به عمر سعد بقبولاند که امام علیه‌السلام (نعوذبالله) کافر حربی است و قتل ایشان واجب و در ماه حرام از لحاظ شرعی بی‌اشکال است.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان نتیجه گرفت که جامعه کوفه در آن زمان، ترکیبی از افراد با انگیزه‌ها و خلقیات مختلف بود که تحت تاثیر شرایط و تحولات زمانه، به اقدامات متفاوتی دست می‌زدند. این امر موجب شد که شهر کوفه به عنوان مکانی با تاریخ پیچیده و پرتناقض در ذهن‌ها باقی بماند.
