یهودیان، راز سرمایه داری مدرن

کتاب یهودیان و سرمایه داری مدرن jews and modern capitalism کتابی خواندنی و در عین حال گمنام است.
نام انتخابی مترجم «یهودیان و حیات اقتصادی مدرن» است و توسط نشر ساقی در ایران معرفی شده است. نویسنده کتاب ورنر سومبارت دوست ماکس وبر (جامعه شناس مشهور و نویسنده کتاب «اخلاق سرمایه داری و روح پروتستانتیسم») است. دو دوست آلمانی هر دو درباره راز سرمایه داری تحقیق کرده اند تحقیقی که پروتستانها و پیوریتانها را به عنوان حل معما تحلیل کرد جهانی شد و تحقیقی که پای یهودیان را به میان کشید گمنام ماند. راز سرمایه داری مدرن چیست؟ سومبارت می گوید: پیوریتانیسم جداً همان یهودیت است! (ص ۲۶۰).
نوع تجارت یهودیان در کار مردم قدیم و سنتی خلل ایجاد می کرد. شکواییه های مسیحیان از شیوه های بازرگانی یهودی و حتی دروغگویی وفریب آنها فراوان است (ص۱۲۸). زیر قیمت فروختن بدترین و غیر شرافتمندانه ترین کار در تجارت تلقی می شد (ص۱۳۷). اما اروپا شاهد نرخ شکنی های یهودی ها بود (ص۱۵۵).
خاطرات گلوکل فن هاملن (ص۱۴۴به بعد) کتابی مشهور و خواندنی است از یک زن یهودی که ما را به دنیای یهودیان می برد. یهودیان بر خلاف مسیحیان آشکارا به اهمیت پول اعتراف می کردند (ص۱۴۹-۱۴۵). در تلمود هم از ثروت به عنوان لطف الهی ستایش شده است (ص۲۲۶). ضمن اینکه جایگاه یهودیان در مقام مسئول تدارکات و تأمین کنندگان نیاز مالی حکومت ها (ص ۵۷ به بعد) و استعداد توان یهودیان در وام دادن (۳۲۲) بسیار شناخته شده است.
به نظر من مهم ترین نکته کتاب اینست که یهودیان فضای تجارت را انتزاعی کرده اند و پول و اسناد اعتباری و بورس نشانه های مهم انتزاعی شدن تجارتند که توسط یهودیان در دنیای مدرن مطرح شدند. بازار سهام بازار مناسبی برای تثبیت اسناد اعتباری بود که با این بازار معاملات تجاری وِیژگیهای شخصی خود را از دست داد و معیار معامله ارزش کل و انتزاعی سهام و قیمت روز شد(ص ۹۲). شاید جمله «با پول همه کار می توان کرد» در صورتی درست است که بدانیم پول همه چیز را انتزاعی می کند یعنی آن را از ماهیت اصلی جدا می کند و در نتیجه می تواند با محصول جدید کاری کند که قبلاً امکان پذیر نبود! حالا جنبه تکنیکی کار خود به جنبه ای فرعی از صنعت بدل شده است (ص ۱۲۲) و سرمایه گذاران عقل تجاری دارند وآن قدرها مهم نیست که در چه شاخه ای فعالیت می کنند(ص۱۲۳). در کتاب خاطرات زن یهودی آمده است که: هر یهودی آدم همه فن حریفی است (ص۱۴۸). یهودیان به مرزبندی ها توجه چندانی نمی کردند و به قواعد رایج عرفی تجارت وقعی نمی گذاشتند (ص۱۴۹). این یهودیان بودند که اصل جای گزینی کالا را مطرح کردند (ص۱۶۰). پول وانتزاعی بودن سرمایه با روحیه یهودیان تناسب دارد (ص۲۸۶). یهودیان کار ذهنی را برکار جسمی ترجیح می دهند (ص۲۷۱). این یعنی یهودیان از جنبه ی شخصی زندگی درک درستی ندارند وروابط شخصی را باپیوندهای غیرشخصی وانتزاعی هدفمند جایگزین کردند (ص۲۷۵و۲۷۴). و در واقع یهودیها دنیا را نه با چشم جان که باچشم ذهن مشاهده می کردند (ص۲۷۶). کسی حق ندارد از طبیعت به صرف لذت، لذت ببرد بلکه در باره آن باید به فکر نشست وعظمت خداوند را در نظر آورد(ص۲۳۸). به طور خلاصه باید ازهر آنچه که نشانه ی انسان طبیعی ودر نتیجه ناپرهیز کاری است پرهیز کرد (ص۲۳۹). جالب است که ازدواج نه بر اساس شهوت بلکه باید بر اساس تبعیت از دستورات انجام شود(ص۲۴۳). سرمایه داری خصلتی دارد که تفاوتهای کیفی را با تکیه بر تفاوتهای کمی صرفاً به نمایش بگذارد (ص۲۸۵). در جهان سرمایه داری هیچ چیز طبیعی وجود خارجی ندارد ویهودی می تواند به آسانی بر روابط فاقد خصلت انسانی مسلط شود (ص۲۸۷).
اعتقادات یهود در سرمایه داری آنها بسیار مؤثر است. یهود دینی دنیایی است به این معنی که تعصب به جهان دیگر همواره در تضاد با یهودیت بوده است (ص۲۳۵). هیچ قومی به اندازه ی یهود برای مردم با سواد ارزش قائل نیست (ص۲۷۰). یهود بیش از هر دینی با روشنفکری تناسب دارد و یهودیان بیش از همه مردم مدرن هستند. ثروتمند ترین یهودیان خبره ترین کارشناسان تلمود هم بودند (ص۲۰۶). هیچ امتی به اندازه ی یهود اهل کتاب نبودند (ص۲۰۷). یهود با خرد گرایی یا روشنفکری احتمالاً تنها دینی است که اسرار و عرفان را قبول ندارد (ص۲۱۷). در کتب یهود احترام وسکوت ،مطا لعه،آگاهی از علت وجودی مراسم مذهبی مهم دانسته شده است (ص۲۱۸).
یهود دین حساب و کتاب است و روابط قاعده مند حقوقی بین خداوند و قوم اسراییل بسیار قابل توجه است : یهود چیزی نیست جز قرارداد وعده وپاداش بین یهودی وخدا ودر نتیجه توزین مستمر ضرر ومنفعت ونظام پیچیده حساب وکتاب و لزوم داشتن دفتر اعمال برای هر فرد (ص۲۱۹). اساساً پرهیزگاری وقانون مندی به هم مرتبط شده اند (۲۳۴). هیچ واژه ای به اندازه ی tachlis (هدف) به گوش یهودیان آشنا نیست (ص۲۷۸). یهود پر است از دستور و قانون. برای هر کار ضروری فرمانی وجود دارد(ص۲۳۷).
البته در نزد یهودیان تعصب وقانونمندی به گونه ای است که با توسعه سرمایه داری تضادی ندارد. در دین یهود نظام اعتقادات جزمی جایی ندارد و سرشت دین یهود دارای ویژگی بارز فقدان نظم است (ص۲۱۳). به علت روشن فکری سطحی در میان یهودیان می توان تعصب را دست در دست تردید به همه ی اصول دین مشاهده کرد (ص۲۸۰). و قدرت انطباق یهودیان (ص۲۸۱) ویژگی ای است که آنها را در تجارت با همه جهان موفق کرده است.
یهودیان در تاریخ منزوی بودند و غیر یهودی را هم نمی پذیرفتند. لزوم رازداری وخودبرتربینی عامل غریبی وبیگانگی یهود بود(ص۲۴۹و۲۴۸). آنها معتقدند از یک غریبه می توانید ربا بگیرید ولی از یک اسراییلی نه (ص۲۵۹). معا مله با غریبه ها بری از هرگونه مسئولیت اخلاقی بود (ص۲۵۵). در مورد معاملات با غیر یهودیها سیستم قیمت عادلانه وجود نداشت وبراساس نیاز روز ونرخ بازار قیمت تعیین می شد (ص۲۵۷).
نویسنده تعبیر جالبی از یهودی دارد: دربیابان محدودیت های فعالیت اقتصادی وجود ندارد وبیابان نشین (یهودی سرگردان) رامی توان موجد سرمایه داری نامید، در شبان ها اندیشه ی سود وبهره مثل «چندین برابر شدن گله ظرف چند سال» ریشه می گیرد. (ص۳۴۹).
در تجارت قدیم کندی ورخوت وجود داشت (ص۱۳۹). اما یهودیان به سرعت سرمایه جمع می کردند و بسیاری اصول که امروز دیگر عادی هستند را آنها به جهان معرفی کردند. شعار و هدف یهودیان این بود: باید مشتری را به طرف خود کشاند، یهودیان مبدع نظام جلب مشتری بوده اند و لابد پدران تبلیغات امروزی هستند(ص۱۵۳).
بازرگانان یهودی به سود کمتر قانع بودند ومی توانستند اجناس خود را ارزان تر بفروشند (ص۱۶۲). قناعت به سود اندک وگردش مستمر سرمایه اندیشه تازه در تجارت شد در اینجا منفعت را سنت وعرف تعیین نمی کرد بلکه هر بازرگان به شخصه تعریف می کرد (ص۱۶۴). یهودیان ابداع کننده تجارت زباله، نظام فروش قسطی (ص۱۶۶)، تزیین کالاها (ص۱۵۴)، تهیه وتدارک غذا هستند. در قدیم بازرگانان دربرج و بارو بودندوازخطرات مصون می ماندند یا سرزمین های دور را تصرف می کردند وغنیمت می گرفتند اما امروزه با محاسبه وچک چانه وبا ابداع شیوه های جدید،کشف عرصه های جدید،فتح مشکلات با ریسک و پذیرش شیوه های جدید و سازمان دهی نیروها وشرایط کار انجام می شود. (ص۱۸۵-۱۷۳).
نویسنده در جای هم چهار عامل موفقیت یهودیان را هم جمع بندی کرده است: ۱. پراکندگی وآوارگی وحضور در مراکز مختلف اقتصادی و جلب اعتماد مردمان مختلف جهان وانتقال اطلاعات بین برادران دینی: همچون قطرات سرمایه های سیال ۲. غریبه بودن وتمرکز بیشتر بر رفتار ۳. شهروند درجه دو بودن ۴. ثروت (ص۱۹۹-۱۸۷). و در جایی دیگر چهار ستون ویژگیهای یهودیان را نام می برد: روشنفکری، غایت باوری، انرژی وتحرک (ص۲۷۹). و در جایی به توازی میان سرشت نا آرام بازار سهام و یهودیان (ص۲۵۲) اشاره می کند.
یک ادعای مهم نویسنده این است که آمریکا با پول و حقایق علمی یهودیان کشف شد و می گوید حتی ادعا می کنند کریستف کلمب هم یهودی بوده است. او ضمن برسی نقش مهم یهودیان در رشد آمریکا (ص۴۱تا۴۵) می گوید اولین اروپایی که بر خاک آمریکا پا گذاشت یهودی بود و کشف آمریکا مقارن با بی خانمانی یهودیان در اسپانیاست (ص ۳۳ تا ۳۶)
به نظر ورنر سومبارت یهودیها کاملاً مدرن هستند(ص۱۶۷) و این واقعیتی است که در رابطه یهودیان و سرمایه داری مدرن کاملاً آشکار است.
به نقل از: وبلاگ هزار و یک حرف
نویسنده : رضا کریمى