فرقه زیدیه دارای چه فرقه هائی می باشد؟

پاسخ:
زیدیه از فرق معروف شیعه و پیرو زید بن علی بن حسین بن علی ـ علیه السّلام ـ معروف به زید شهید می باشند. در تاریخ ولادت و شهادت زید فرزند امام سجاد ـ علیه السّلام ـ اختلاف است. قول معروف در این باره این است که زید در سال ۸۰ هجری متولد و در سال ۱۲۲ هجری به شهادت رسید[۱] و به کسانیکه قائل به امامت زید بوده اند «زیدیه» گویند. این گروه در مساله امامت عقیده ویژه ای دارند و برای امامت شرایطی را لازم می دانند و از آن جمله است که گویند: امام آن است که قیام به سیف کند و مردم را آشکارا به دین خدا دعوت کند.[۲]زیدیه نیز همچون سایر مذاهب و فرق در طول حیات خود به چندین فرقه منشعب شد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
۱. جارودیه: پیروان ابی جارود، زیاد بن منذر همدانی (۱۵۰ میلادی یا ۱۶۰ هجری). ابن جارود در آغاز از اصحاب امام محمد باقر ـ علیه السّلام ـ و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ بود. سپس به زیدیه پیوست. وی از طرف امام باقر ـ علیه السّلام ـ به «سرحوب» ملقب گردید. بدین جهت این فرقه را «سرحوبیه» نیز گویند. امام باقر ـ علیه السّلام ـ «سرحو ب» را به شیطان نابینا که در دریا ساکن است تفسیر کرد. و چنانچه نوبختی نقل کرده، ابوجارود از نظر چشم دل و چشم سر هر دو نابینا بود.[۳]
جارودیه در مورد آخرین امام خود سه دسته شدند: گروهی از آنان محمد بن عبدالله بن حسن (نفس زکیه) را ‌آخرین امام دانستند و گفتند او نمرده است و قیام خواهد کرد. گروهی دیگر محمد بن قاسم صاحب طالقان را مصداق آخرین امام دانستند و گروه سوم در مورد یحیی بن عمر فرزند حسین بن زید بن علی به این عقیده گرائیدند.[۴]
۲. سلیمانیه یا جریریه: پیروان سلیمان بن جریر، که معتقدند امامت باید به شورا باشد و به محض آن که دو تن از بزرگان امت بر آن اتفاق کنند شرعی است. ایشان امامت مفضول یعنی خلافت ابوبکر و عمر را قبول داشتند و می گفتند که: مسلمانان با این که در بیعت امیر المومنین علی ـ علیه السّلام ـ ترک اصلح کردند، فاسق و کافر شمرده نمی شوند. این گروه از عثمان بیزاری جسته و به کفر وی گواهی می دهند.[۵]
۳. صالحیه و بتریه: پیروان حسن به صالح بن حسن و کثیر النواء شاعر معروف ملقب به ابتر.
آنان بر این عقیده اند که علی ـ علیه السّلام ـ پس از پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ به امر امامت سزاوارتر بود لیکن خود او از روی میل و رغبت امر امامت را به دیگران تفویض کرد و ما به آنچه علی به آن راضی گردید رضایت می دهیم. آنها در این باره می گویند: امامت مفضول در صورتی که فاضل و افضل به آن راضی باشد جایز است[۶] و در مورد عثمان قائل به توقفند و در مدح یا ذم او چیزی نمی گویند.[۷]
فرقه های سه گانه یاد شده به گفته بغدادی در مورد اینکه مرتکبان کبایر مخلد در دوزخ می باشند اتفاق نظر داشته و در این عقیده با خوارج هم عقیده بودند.[۸]
۴. اَبْرَقیّه (ابراقیه): از یاران عباد بن ابرق کوفی بودند که با «جارودیه» اختلاف پیدا کردند و شیخین را انکار نکردند.[۹]
۵. ادریسیه: پیروان ادریس بن عبدالله بن حسن مثنی بن حسن بن علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ . ادریس موسس دولت ادریسیان در شمال آفریقا بود. وی در دوره خلافت هادی همراه حسین شهید فخ قیام کرد و چون حسین کشته شد، به مغرب رهسپار شد و در ‌آنجا دولت علوی و شیعی را تاسیس نمود و در سال ۱۷۲ هجری مردم مراکش وی را به خلافت برگزیدند. ادریس در سال ۱۷۷ هـ درگذشت.[۱۰]
۶. حسنیه: پیروان حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ .
وی در سال ۲۵۰ هـ بر سلیمان بن عبدالله بن طاهر فرمانروای مازندران شورید و برگرگان تسلط یافت.[۱۱]
۷. حسینیه: گروهی از زیدیه اند که می گویند، هر که از آل محمد ـ صلی الله علیه و آله ـ خروج کند امام مفترض الطاعه است.[۱۲]
۸. خشبیه (سرخابیه): پیروان سرخاب طبری که پس از مختار بن ابی عبید ثقفی ظهور کردند و چون سلاحی جز خشب (چوب) نداشتند از این جهت آنها را خشبیه گفتند.[۱۳]
۹. خلفیه: پیروان خلف بن عبد الصمد. این فرقه نماز را در زمان غیبت، پشت سر غیر امام جایز نمی دانستند و به فرادی نماز می خواندند.[۱۴]
۱۰. دُکینیه: از فرق زیدیه و پیروان فضل بن دکین.[۱۵]
۱۱. ذکیریه: از فرق زیدیه و یاران ذکیر بن صفوان.[۱۶]
۱۲. صباحیه: پیروان ابوصباح بن معمر. اینان ابوبکر را امام می دانستند و می گفتند: با این که علی ـ علیه السّلام ـ افضل بود ولی نصی بر امامت او نیست و در مورد عثمان اختلاف داشتند.[۱۷]
۱۳. عجلیه: پیروان هارون بن سعید عجلی می باشند، هارون از اصحاب امام صادق ـ علیه السّلام ـ بود.[۱۸] شیخ طوسی هم در رجال خویش وی را از اصحاب آن حضرت ذکر کرده و می گوید: وی کوفی بود.[۱۹]
۱۴. قاسمیّه: پیروان قاسم بن ابراهیم بن اسماعیل حسنی علوی معروف به «الرسی».
قاسم پس از مرگ برادرش محمد بن ابراهیم در سال ۱۹۹ هـ دعوی امامت کرد و در «الرس» که کوهی سیاه نزدیک «ذوالحلیفه» اطراف مدینه بود درگذشت. وی ۲۳ رساله در بیان عقاید زیدیه نوشته است. حسین بن حسن بن قاسم زیدی آن مذهب را در دیلم رواج داد و ایشان در هدایت و رهبری از امامان زیدی یمن پیروی می کردند.[۲۰]
۱۵. نعیمیه: این گروه از یاران نعیم بن یمان بودند و عقیده داشتند که علی ـ علیه السّلام ـ بعد از پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ افضل مردم بود و درباره‌کسانی که ترک بیعت آن حضرت کردند گفتند: ترک افضل کردند و خطا کار بودند و از عثمان و دشمنان علی ـ علیه السّلام ـ بیزاری می جستند و آنان را کافر می شمردند.[۲۱]
۱۶. یعقوبیه: اینان پیرو فردی بنام «یعقوب بن عدی کوفی» بودند و عذاب قبر و سوال منکر و نکیر و شفاعت را منکر می شدند.[۲۲] همچنین اصل رجعت را انکار کرده و از کسانیکه قائل به رجعت بودند، تبری می جستند. این گروه امامت ابوبکر و عمر و عثمان را رد می کردند ولی آن را ظلالت نمی دانستند.[۲۳]
البته باید در نظر داشت که بیشتر فرق مذکور که ساخته و پرداخته برخی از ملل و نحل نویسان بوده و آنهایی هم که واقعیت خارجی داشتند امروزه دیگر یا پیروانی ندارند و اگر داشته باشند در اقلیت محدود به سر می برند. ولی به احتمال می توان گفت که سه فرقه‌ اول از فرق مشهور زیدیه بوده و هنوز هم در گوشه و کنار جهان پیروان و یارانی دارند که همگی به همان اسم زیدیه شناخته می شوند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین (ابوالحسن اشعری).
۲. جامع الفرق و المذاهب الاسلامیه، امیر مهنا و علی خریس.
۳. فرق الشیعه، ابو محمد نوبختی.
۴. فرهنگ فرق اسلامی، محمد جواد مشکور.
[۱] . ربانی گلپایگانی، علی، در آمدی بر علم کلام، انتشارات دارالفکر، چاپ اول، ۱۳۷۸ هـ . ش، ص ۱۹۹.
[۲] . همان، ص ۲۰۸.
[۳] . نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، المطبعه الحیدریه فی النجف، ۱۳۵۵ هـ . ق، ص ۵۵.
[۴] . اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، بیروت، المکتبه العصریه، صیدا، ۱۴۱۹ هـ .ق، ج ۱، ص ۱۴۱.
[۵] . مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، بنیاد پژوهش های اسلامی ‌آستان قدس رضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۲ هـ . ش، ص ۲۳۴.
[۶] . درآمدی بر علم کلام، ص ۲۱۱.
[۷] . بغدادی، عبدالقادر بن طاهر بن محمد، الفَرق بین الفِرق، بیروت، دارالمعرفه، ص ۳۳.
[۸] . همان، ص ۳۴.
[۹] . فرهنگ فرق اسلامی، ص ۱۳.
[۱۰] . گروه مولفان، دائره المعارف الاسلامیه، ۱۳۵۲ هـ . ق، ج ۱، ص ۵۴۴.
[۱۱] . مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج ۱، ص ۱۶۰.
[۱۲] . فرق الشیعه، نوبختی، ص ۵۸.
[۱۳] . فرهنگ فرق اسلامی، ص ۱۸۱.
[۱۴] . امین، شریف یحیی، معجم الفرق الاسلامیه، بیروت، دار الاضواء ، ۱۴۰۶ هـ . ق، ص ۱۱۱.
[۱۵] . فرهنگ فرق اسلامی، ص ۱۹۵.
[۱۶] . همان، ص ۱۹۷.
[۱۷] . معجم فرق الاسلامیه، ص ۱۵۷.
[۱۸] . اشعری قمی، سعد بن عبدالله بن خلف، المقالات و الفرق، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱، ص ۷۳ و ۲۰۴.
[۱۹] . طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، منشورات المکتبه و المطبعه الحیدریه فی النجف، ۱۳۸۰ هـ . ق، ص ۳۲۸.
[۲۰] . فرهنگ فرق اسلامی، ص ۳۵۶.
[۲۱] . مدرسی تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب، انتشارات کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ هـ . ش، ج ۶، ص ۲۲۰.
[۲۲] . فرهنگ فرق اسلامی، ص ۴۷۷.
[۲۳] . مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج ۱، ص ۱۴۵.