زمان رسول خدا صلى الله علیه و آله مردى از دنیا رفت در حالى که دو دینار بدهکار بود، رسول خدا صلى الله علیه و آله را براى نماز خبر کردند، حضرت از نماز خواندن بر آن میّت بدهکار خوددارى فرمودند. و این عمل مهم را به این خاطر ترک کردند تا کسى جرأت بر خوردن مال مردم، پیدا نکند. «۲» ابوثمامه مىگوید: بر حضرت جواد علیه السلام وارد شدم و عرضه داشتم: قصد حج دارم، اما به یکى از افراد مرجئه بدهکارم چه مىفرمائید؟
حضرت فرمود:
برو دَینت را ادا کن، و مواظب باش خدا را با بر گردن داشتن دَین ملاقات نکنى، به حقیقت که مؤمن خیانت نمىورزد! «۳» معاویه بن وهب مىگوید: به حضرت صادق علیه السلام عرضه داشتم:
به ما خبر رسید مردى از انصار مُرد و بر عهده او دَین بود، رسول خدا صلى الله علیه و آله بر او نماز نخواند و فرمود: شما مردم هم بر او نماز نخوانید تا دَین او را بپردازند.
امام فرمود: صحیح است. «۴» حضرت صادق علیه السلام فرمود:
خَفِّفُوا الدَّیْنَ فَانَّ فِى خِفَّهِ الدَّیْنِ زِیادَهَ الْعُمْرِ. «۵»
قرض و دَین را سبک کنید که در سبکى دَین، طول عمر است.
روایت بالا گویا جنبه روانى دارد، به این صورت که مدیون بر اثر سنگینى دین در اضطراب و وحشت و ناامنى است، و این حالات باعث سکته و فشارهاى عصبى است، و سکته و فشارهاى عصبى عمر را کوتاه مىکند.
حضرت صادق علیه السلام فرمودند:
السُّرَّاقُ ثَلاثهٌ: مانِعُ الزَّکاهِ، وَ مُسْتَحِلُّ مُهُورِ النِّساءِ، وَ کَذلِکَ مَنِ اسْتَدانَ وَ لَمْ یَنْوِ قَضاءَهُ. «۶»
دزدان سه نفرند: آن که از پرداخت زکات خوددارى مىکند، آن که خوردن مهر زنان را حلال دانسته و از اداى آن سرباز مىزند، آن که پولى را قرض مىگیرد و نیّت اداى آن را ندارد.
رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود:
مَنْ یَمْطُلْ عَلى ذى حَقٍّ حَقَّهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلَى اداءِ حَقِّهِ فَعَلَیْهِ کُلَّ یَوْمٍ خَطیئَهُ عَشّارٍ. «۷»
کسى که نسبت به اداى حقّ ذى حقّى مماطله و کندى کند در صورتى که قدرت بر اداى آن حق را دارد، هر روز گناه آن کسى که به ناحق و به زور از مردم باج مىگیرد بر گردن اوست.
امام صادق علیه السلام فرمود:
یا یُونُسُ! مَنْ حَبَسَ حَقَّ الْمُؤْمِنِ اقامَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ خَمْسَمِأَهِ عامٍ عَلى رِجْلَیْهِ حَتّى یَسیلَ مِنْ عَرَقِهِ اودِیَهٌ وَ یُنادِى مُنادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، هذا الظّالِمُ الَّذى حَبَسَ عَنِ الْمُؤْمِنِ حَقَّهُ. قالَ: فَیُوَبَّخُ ارْبَعینَ عاماً ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ الَىالنّارِ. «۸»
اى یونس! هر کس حقّ مؤمنى را حبس کند. خداوند در قیامت پانصد سال او را سر پا نگاه مىدارد تا از عرق او رودها جارى شود، و یک منادى از جانب خداوند فریاد برآورد که: این همان ظالمى است که حق مؤمن را حبس کرده است. امام فرمود: پس چهل سال او را توبیخ مىکنند و سپس فرمان مىدهند تا او را به آتش ببرند.
و نیز آن حضرت فرمود:
ایُّمَا مُؤْمِنٍ حَبَسَ مُؤْمِناً عَنْ مالِهِ وَ هُوَ مُحتاجٌ الَیْهِ لَمْ یَذُقْ وَاللَّهِ مِنْ طَعامِ الْجَنَّهِ وَ لایَشْرَبُ مِنَ الرَّحیقِ الْمَخْتُومِ. «۹»
هر مؤمنى مانع مؤمنى از رسیدن به مالش شود، در حالى که به آن نیازمند است، به خدا قسم از طعام بهشت نچشد و از رحیق مختوم ننوشد.
پی نوشت ها:
(۱)- بحار الأنوار: ۷/ ۲۷۴، باب ۱۱، حدیث ۴۶؛ علل الشرایع: ۲/ ۵۲۸، باب ۳۱۲، حدیث ۶.
(۲)- بحار الأنوار: ۱۰۰/ ۱۴۲، باب ۲، حدیث ۹؛ علل الشرایع: ۲/ ۵۲۸، باب ۳۱۲، حدیث ۶.
(۳)- تهذیب الأحکام: ۶/ ۱۸۴، باب ۸۱، حدیث ۷؛ وسائل الشیعه: ۱۸/ ۳۲۴، باب ۴، حدیث ۲۳۷۷۲.
(۴)- بحار الأنوار: ۱۰۰/ ۱۴۳، باب ۲، حدیث ۱۲؛ علل الشرایع: ۲/ ۵۹۰، حدیث ۳۷.
(۵)- مستدرک الوسائل: ۱۳/ ۳۸۷، باب ۱، حدیث ۱۵۶۸۰؛ الأمالى، شیخ طوسى: ۶۶۷، حدیث ۱۳۹۶.
(۶)- بحار الأنوار: ۱۰۰/ ۱۴۶، باب ۳، حدیث ۱؛ وسائل الشیعه: ۲۸/ ۲۹۳، باب ۲۷، حدیث ۳۷۹۹.
(۷)- بحار الأنوار: ۱۰۰/ ۱۴۶، باب ۳، حدیث ۳؛ من لایحضره الفقیه: ۴/ ۱۵، حدیث ۴۹۶۸.
(۸)- بحار الأنوار: ۱۰۰/ ۱۴۷، باب ۳، حدیث ۶؛ ثواب الاعمال: ۲۴۰.
(۹)- بحار الأنوار: ۱۰۰/ ۱۴۷، باب ۳، حدیث ۷؛ ثواب الاعمال: ۲۴۰
