همسران هنگام طلاق چه کارهایی باید انجام دهند؟

زندگی پس از جدایی
زندگی همسران ممکن است به هر دلیلی روزی به اختلاف برسد. اختلاف ها ممکن است با پا درمیانی بزرگ تر ها و دخالت ریش سفیدها حل شود، اما ممکن است این حرکت ها نیز راه به جایی نبرد و در نهایت آنها مجبور به انتخاب بدترین راه یعنی همان «طلاق» شوند.
در چنین مواقعی حساسیت ها و ظرافت های خاصی وجود دارد که هر کدام از همسران می توانند با در نظر گرفتن آن شرایط بهتری پس از جدایی داشته باشند. البته منظور از شرایط بهتر مسائل روحی و نکاتی از این دست نیست بلکه موضوع دقیقا وضعیت حقوقی همسران در چنین مواقعی است که فراهم آمدن شرایط بهتر در این زمینه می تواند به آرامش روانی آنها نیز منجر شود. در مطلبی که می خوانید ازخلا ل گفت وگو با سارا عسگریان مقدم، وکیل پایه یک دادگستری نکات مختلفی در این خصوص توضیح داده شده است. البته درباره موضوع طلاق در شماره های آینده مطالب کاملی را در همین صفحه منتشر خواهیم کرد.
طلاق حقی است که قانون و شرع آن را در اختیار مردان قرار داده است.
البته ممکن است در این خصوص نیز میان همسران توافقی حاصل شود و مرد با اعطای حق طلاق به همسر خود به او نیز اختیار دهد که با مراجعه به دادگاه و ارائه دادخواست طلاق خود را مطالبه نماید. قانون و شرع در قبال اعطای حق طلاق به مرد، تکالیفی را نیز برای او مقرر کرده است. یکی از این تکالیف این است که مرد هنگام جدایی از همسر خود باید تمامی حقوق قانونی وی را پرداخت کند. همین موضوع است که طلاق را به امری سنگین و پرهزینه برای مردان تبدیل می کند. مهریه، نفقه گذشته، نفقه حال، نفقه ایام عده، اجرت المثل، جهیزیه، حضانت فرزندان در صورتی که به سن رشد نرسیده باشند، تقسیم دارایی مشترک تا نیمی از آن، اموالی که همسران به طور مشترک با هم خریده اند، مسائل مالی مانند وام، هدایا، طلاها، نحله و تصاویر و عکس های خانوادگی مواردی است که هنگام جدایی باید تکلیف آنها میان همسران روشن شود و تا زمانی که تکلیف این موارد مشخص نشود دادگاه حکم به طلاق نمی دهد.
همسران هنگام جدایی ممکن است چند وضعیت مختلف داشته باشند.
مثلا مهریه تقسیط شده یا نشده باشد، زن باکره باشد یا نباشد، فرزند مشترک داشته باشند یا نداشته باشند، طلاق توافقی یا یکطرفه باشد و… در هر یک از این حالت ها بسته به هر یک از این شرایط، وضعیت این افراد در دادگاه متفاوت خواهد بود. سارا عسگریان مقدم که تجربه وکالت در پرونده های خانوادگی مختلفی را داشته در خصوص این موارد می گوید: یکی از مواردی که دادگاه درخصوص آن هنگام جدایی همسران تصمیم گیری می کند، بحث مهریه است. اگر زن تا پیش از طلاق دادخواست مهریه نداده باشد، هنگام طلاق مرد موظف به پرداخت مهریه او به شکل کامل است. ممکن است در چنین مواردی مرد دادخواستی بابت اعسار و تقسیط مهریه بدهد. در چنین شرایطی اگر زن مدارکی را به دادگاه ارائه کند که بر مبنای آن مشخص شود مرد دارای توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه است و معسر نیست، مرد باید مهریه را یکجا پرداخت کند. اما اگر مهریه پیش از طلاق تقسیط شده باشد، مرد باید مطابق حکم دادگاه تا استهلاک مهریه، این دین را طبق تصمیمی که قبلا دادگاه گرفته به همسرش بپردازد.»
به گفته وی نکته مهم این است که در چنین مواردی هر نوع توافقی ممکن است میان همسران شکل بگیرد و این توافق ها همیشه از سوی دادگاه پذیرفتنی است. مثلا ممکن است زن بخشی از مهریه خود را ببخشد یا بخشی از آن را به صورت یکجا دریافت کند. ممکن است زن توافق کند کل مهریه را به همسرش بذل کند و حتی پول یا مالی هم به او بدهد. عسگریان مقدم می افزاید:توافق دیگری که به گفته این وکیل دادگستری ممکن است میان همسران شکل بگیرد، توافق بر سر این موضوع است که طرفین پس از طلاق ادعایی نسبت به افزایش یا کاهش میزان اقساط مهریه نداشته باشند و مثلا اگر تاکنون زن ماهانه یک سکه از همسر خود دریافت می کرده، پس از طلاق نیز همان یک سکه را دریافت کند و مرد نیز همان یک سکه را بپردازد. علت چنین توافقی نیز می تواند این باشد که برخی همسران پس از جدایی و جاری شدن صیغه طلاق اقدام به طرح دادخواست هایی با عنوان کاهش اقساط یا افزایش اقساط و نیز توقیف اموال همسر می کنند. وی می گوید: دادخواست افزایش اقساط از سوی زنان با این استدلال ممکن است مطرح شود که همسر سابق زن بنا به دلایلی همچون افزایش حقوق، به دست آوردن مال، به دست آوردن ارث و… دیگر از حالت اعسار خارج شده و می تواند باقیمانده مهریه را یکجا پرداخت کند. در چنین مواردی زن باید مدارک و مستنداتی را به دادگاه ارائه کند. مثلا اگر استدلال او درخصوص فیش حقوقی مرد است، تقاضای استعلام آن را از دادگاه مطرح کند. مرد هم می تواند بابت ازدواج مجدد خود یا این که صاحب فرزند شده دادخواستی بابت کاهش اقساط مهریه به دادگاه ارائه کند، اما در چنین شرایطی به گفته عسگریان مقدم، حتی اگر طرفین در زمان طلاق توافق کرده باشند که دادخواستی بابت کاهش یا افزایش اقساط مهریه ندهند، باز هم دادگاه نمی تواند در مقابل دلایل منطقی طرفین این توافق را بر اصل ماجرا ارجحیت دهد. مثلا اگر مرد توافق کرده باشد که دیگر دادخواستی بابت کاهش اقساط مهریه ندهد، اگر روزی از کار افتاده شود آیا دادگاه می تواند بابت نپرداختن مهریه او را به زندان بیندازد؟ به اعتقاد این وکیل دادگستری چنین شرطی، شرط درست و قابل قبولی نیست و نظریه قضات در خصوص آن متفاوت است. زیرا مثلا درباره همین فرد این شرط قابلیت اجرا ندارد و اجرای آن مقدور نیست. زن هم می تواند درخصوص دادخواست افزایش اقساط مدعی شود این توافق زمانی صورت گرفته بود که مرد معسر بوده و حالا بر اساس دلایلی که به دادگاه اعلام می کند، معسر نبودن همسر سابقش را ثابت می کند و مدرکی را دال بر تغییر حکم ارائه می کند تا برای تغییر این حکم قطعی شرایط جدیدی ایجاد شود.
اگر مرد با قصد اذیت و آزار مهریه همسرش را نپردازد، زن می تواند تقاضای دریافت یکجای مهریه را بدهد که به این وضعیت اصطلاحا «حال شدن مهریه» می گویندیکی از راه های متداول خانم ها در چنین شرایطی، معرفی اموال همسر خود به اجرای احکام و درخواست توقیف آن است. البته در طول سال هایی که سارا عسگریان مقدم به کار وکالت مشغول بوده با چنین پرونده ای مواجه نشده است. علت این مساله هم از نگاه او خیلی ساده است: «مردی که این اتفاق برایش می افتد، حتی اگر بی سواد هم باشد طی مشورت با وکلا اطلاعاتی را کسب می کند که با کمک آن می تواند اقداماتی را انجام دهد که تا زمانی که این مشکل حل نشود، مالی به نام خودش نباشد. شیوه دیگر هم در چنین مواردی خرید خانه، ملک، خودرو و… به نام دیگری و دریافت یک وکالت بلاعزل از صاحب صوری است تا فرد معسر هر زمان که خواست بتواند اموال خود را به فروش برساند.»
اتفاق دیگری هم که در چنین مواردی رخ می دهد این است که مرد با قصد اذیت و آزار ، اقساط مهریه را نمی پردازد. در چنین وضعیتی بعد از گذشت چند روز شعبه مربوطه در اجرای احکام به در خواست زن ، برای مرد اخطاریه ارسال می کند و در صورتیکه مرد همچنان از پرداخت حتی یک قسط پس از دریافت این اخطاریه خودداری کند ، با درخواست زن حکم جلب برای دستگیری مرد صادر می شود.
وضعیت نیم عشر چه می شود؟
افرادی که به بنا به هر دلیلی با بحث مطالبه مهریه سر و کار دارند، می دانند که پس از قطعی شدن حکم مهریه، علاوه بر پرداخت این مبلغ به همسر خود باید جریمه ای با نام «نیم عشر» را نیز در حق دولت پرداخت کنند. نیم عشر در واقع یک بیستم ارزش واقعی مهریه در زمان مطالبه است. مثلا اگر مهریه زنی ۵۰۰ سکه طلا باشد و در زمان قطعی شدن مهریه و آغاز پرداخت مهریه بهای سکه در بازار ۱۵۰ هزار تومان باشد، این فرد باید مبلغ ۳ میلیون و ۷۵۰ هزار تومان یعنی یک بیستم مبلغ ۷۵ میلیون تومان بابت این مهریه به دولت بپردازد. برخی از شعبه های اجرای احکام دادگاه ها ممکن است کل این مبلغ را در همان ابتدا دریافت کنند و برخی دیگر نیز ممکن است متناسب با قسطی شدن مهریه، این مبلغ را نیز تقسیط کنند و مثلا بگویند هر ماه فرد بدهکار مبلغی را به همراه این سکه به دادگاه بپردازد.
نکته قابل توجه این که تا زمانی که این مبلغ پرداخت نشود، دادگاه اقساط مهریه را هم نمی پذیرد و عملا پرونده بسته نمی شود. حال در چنین شرایطی زن و شوهری که مبلغ مهریه آنها سنگین است، اگر بر سر بخشش بخشی از مهریه توافق کنند آیا این توافق شامل نیم عشر نیز می شود؟ مثلا اگر از میزان ۵۰۰سکه طلا که به شکل قسطی شدن در حال پرداخت است، زن ۲۰۰ سکه آن را ببخشد، آیا مرد باید نیم عشر این ۲۰۰ سکه را نیز به دادگاه پرداخت کند؟ در پاسخ به این سوال عسگریان می گوید: «ممکن است در چنین مواردی میان زن و شوهر توافقی صوری صورت گیرد که براساس آن، زن به مرد بگوید این مبلغ را به شرطی می بخشد که او مبلغ نیم عشر را نیز به او پرداخت کند. به همین دلیل اجرای احکام در چنین مواردی مبلغ نیم عشر را از مرد دریافت می کند.»
چه سرنوشتی در انتظار جهیزیه است؟
در مطالبی که تاکنون در این صفحه منتشر شده، به این نکته اشاره شد که هیچ زنی هنگام آغاز زندگی مشترک وظیفه ای برای آوردن جهیزیه به خانه همسرش ندارد و جهیزیه حکم امانتی را دارد که در خانه مرد به دست او سپرده می شود.
در زمان طلاق نیز یکی از مسائلی که باید در خصوص آن تصمیم گیری شود، مساله جهیزیه است. برخی از خانم ها جهیزیه خود را در قبال طلاق می بخشند و برخی دیگر نیز تقاضای استرداد آن را مطرح می کنند. به گفته سارا عسگریان مقدم در صورتی که در طول زندگی یکی از اقلام جهیزیه زن از بین رفته باشد، مرد باید معادل قیمت آن وسیله به نرخ روز آن را به همسرش بپردازد و اگر در این خصوص توافقی وجود نداشته باشد این موضوع به کارشناس سپرده می شود. البته مطالبه جهیزیه تنها به این شرط صورت می گیرد که زن فهرست موسوم به سیاهه را داشته باشد. این فهرست باید توسط زوج یا شهود امضاء شود. البته داشتن فاکتور نیز می تواند به مطالبه جهیزیه کمک کند. عسگریان مقدم در پاسخ به این سوال که آیا بابت استهلاک جهیزیه هم به زن چیزی تعلق می گیرد یا خیر؟ پاسخ می دهد: بابت این مساله چیزی به زن پرداخت نمی شود و فقط او می تواند اصل جهیزیه ای را که به خانه همسرش آورده دریافت کند.