مشورت قبل از ازدواج، هنگام ازدواج و بعد از ازدواج (۱)

 سال ۱۹۸۸ بود که انجمن بین‌المللی مشاوران ازدواج و خانواده، ملاک‌های تربیت مشاوران و درمانگران ازدواج و خانواده را تعیین کرد. تاکید بر مشاوره فردی ازدواج و سیستم‌های خانواده، تاکید مفهومی ‌بر نظام‌های خارج از خانواده که با خانواده در تعامل هستند، آموزش‌های بالینی شامل کار عملی درمانگر با زوج‌ها و خانواده‌ها و ادغام روش‌های مشاوره فردی و رویکردهای سیستمی‌ در کار با همسران و خانواده‌ها، مبانی این برنامه بود. در ایران هم تربیت مشاوران، سابقه‌ای ۳۰ ساله دارد، اما هنوز این موضوع برای جوانان در آستانه ازدواج جا نیفتاده است. تاسیس و گسترش مراکز مشاوره، از مهم‌ترین گام‌ها و مسوولیت‌های جامعه است تا از این راه بشود به خانواده‌ها برای رشد سالم و مطلوب و پویایی و شکوفایی استعدادهای همه اعضای خانواده و پیشگیری از اختلافات و ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی کمک کرد.
جوان‌ها بیشتر از آن‌که میل به ادامه زندگی زناشویی داشته باشند، از هم جدا می‌شوند و در دوره‌های مختلف زمانی آمار ۳۰ درصدی طلاق در مقابل آمار ۳ درصدی ازدواج قرار می‌گیرد. بررسی‌ها نشان داده بیشتر طلاق‌ها در سال‌های نخست زندگی مشترک اتفاق می‌افتد. زن و شوهرها کم تجربه‌اند و راه و رسم کنار آمدن با همدیگر را بلد نیستند. هر چیزی ممکن است باعث اختلاف‌شان شود و هر اختلافی هم کاسه صبرشان را لبریز می‌کند و به فکر جدایی می‌افتند. انگیزه‌های حفظ زندگی هم به دلایل مختلف در آنها کمرنگ است. معمولا بچه‌ای به دنیا نیامده و رشته‌های پیوند عاطفی‌شان سست است و در نتیجه، پیش از این‌که راه‌های دیگر را امتحان کنند به فکر خلاصی از موقعیت می‌افتند. این است که طلاق با این که یک راه‌حل است، اما بخصوص در زندگی‌های تازه تشکیل شده راه‌حل مناسبی نیست و به نظر می‌رسد نقطه‌های تاریکی در فرهنگ ازدواج رایج در میان ما وجود دارد که باعث می‌شود ساختار خانواده و ازدواج دچار مشکل شود.
مهارتی که نداریم
حقیقت این است که ازدواج یک مهارت است و جوان‌ها این مهارت را ندارند. در واقع نمی‌شود انتظار داشت کسی بدون تجربه ازدواج این مهارت را از پیش داشته باشد. در گذشته شاید مرسوم بود که مردم مهارت زندگی مشترک را در طول زندگی یاد بگیرند و چون خود را موظف به حفظ زندگی می‌دانستند به محض برخورد به مشکل رشته‌های پیوند را نمی‌گسستند، اما امروزه شرایطی حاکم است که کمتر کسی به زندگی مشترک فرصت تجربه سالیان را می‌دهد و بیشتر مردم ترجیح می‌دهند این مهارت‌ها را به نحوی کسب کنند که هزینه عاطفی و اجتماعی کمتری برایشان داشته باشد؛ به همین علت در چند دهه اخیر، مردم سنت نیک مشاوره را جدی‌تر گرفته‌اند و خلاف قدیم که منشا این مشاوره‌ها مراجعه به آدم‌های غیرمتخصص بود که تجربه‌هایشان را از راه آزمون و خطا به دست آورده بودند، حالا مشاوره‌ها تخصصی شده و همان طور که مردم برای امور حقوقی و مالی و تحصیلی‌شان به افراد کاردان متخصص مراجعه می‌کنند، مشاوره ازدواج هم به همت عده‌ای از متخصصان مسائل خانواده و روان‌شناس مرسوم شده و البته هنوز چندان که باید در جامعه ایرانی جا نیفتاده است.
در جامعه ما، ازدواج بیشتر از آن‌که عقلانی باشد، سنتی یا احساسی است. دختران و پسران اغلب یا بنابر رسم جامعه و به عنوان بخشی از روند زندگی‌شان به ازدواج تن می‌دهند یا بدون مطالعه و آگاهی کافی با تکیه بر احساسات و بدون دقت در ابعاد گوناگون اخلاقی، جسمی‌و روانی با یکدیگر ازدواج می‌کنند. پس از تشکیل خانواده هم در صورت به وجود آمدن تعارض‌های زناشویی، به دلیل بی‌اطلاعی و ندانم‌کاری، به این مشکلات دامن می‌زنند. در حقیقت زوج‌های جوان ما در مرحله آشنایی پیش از ازدواج، به جای آن‌که با تفکر، احساسات منطقی و شعور‌ تصمیم بگیرند، با فکر و احساسات والدین‌شان تصمیم می‌گیرند، چون آموزش درستی در این‌باره ندیده‌اند. مراجعه به مشاور براحتی می‌تواند آنچه را که نیاز دارند به آنها بیاموزد.
کی برای مشاوره برویم؟
امروزه ارزش خدمات مشاوره ازدواج و خانواده درمانی نه فقط در درمان کارکردهای غلط و نامطلوب زن و شوهر که در پیشگیری از بروز بسیاری از نابسامانی‌ها در زندگی زناشویی و حفظ و انتقال ویژگی‌های رفتاری مطلوب و شرایط و موقعیت‌های پویا و رشد دهنده در زندگی خانوادگی شناخته شده است و مراجعه به متخصصان مسائل خانواده به همه افراد توصیه می‌شود و توجه به روند ازدواج نشان می‌دهد که هر یک از مراحل آن به مشاوره مخصوص آن مرحله نیاز دارد. به همین دلیل است که محمدتقی قلندران، روان‌شناس و مشاور خانواده، مشاوره را قبل از ازدواج،‌ هنگام ازدواج و بعد از ازدواج ضروری می‌داند: «هدف اصلی مشاوره پیش از ازدواج، کمک به افراد برای انتخاب زوج مناسب است. این مرحله مهم‌ترین مرحله مشاوره ازدواج است، چون جنبه پیشگیری دارد و در صورتی که دختران و پسران درست هدایت شوند، تامین بهداشت روانی خانواده تامین می‌شود. مشاوره حین ازدواج هم برای تحکیم پایه‌های زندگی است. شناخت زوجین از یکدیگر، به دست آوردن اطلاعات درباره روان‌شناسی زن و مرد، چگونگی رفتار صحیح آنها با یکدیگر و جلوگیری از بروز اختلاف نظرها و عمیق شدن آن، از هدف‌های این مرحله مشاوره است. پس از ازدواج هم زن و شوهر مسائل فرهنگی، عقیدتی، اجتماعی و سنن مورد قبول همکدیگر را در عمل تجربه می‌کنند و ممکن است قادر به حل پاره‌ای از تعارضات و اختلافات نباشند، بنابراین مشاوره در این مرحله برای راهنمایی آنها و پیشگیری از بروز اختلاف مفید خواهد بود.»
در حقیقت ازدواج یک مهارت است و جوان‌ها این مهارت را ندارند نمیشود انتظار داشت کسی بدون تجربه ازدواج این مهارت را از پیش داشته باشددرست است که دیگر مثل قدیم ازدواج در سن‌های پایین مرسوم نیست و افراد تا پیش از ازدواج تجربه‌های اجتماعی گوناگونی دارند، اما مسائل مربوط به ازدواج هنوز به شکل رسمی ‌و تدوین شده به دختران و پسران آموزش داده نمی‌شود و معمولا افراد تا زمان ازدواج تجربه‌ای درباره رفتار با همسر و حقوق و وظایف‌شان ندارند. برای این‌که مهارت‌های ضروری به دختران و پسران منتقل شود، چه زمانی مناسب‌تر است؟ قلندران در این‌باره می‌گوید: «بهترین زمان مشاوره، زمانی است که حتی هنوز مورد خاصی برای ازدواج دختر یا پسر وجود ندارد. به این دلیل که اول باید معیارهای درست انتخاب همسر به دختر یا پسر آموزش داده شود و پس از آن، انتخاب انجام شود.» با توجه به تغییراتی که در جامعه ما به تبع همه جوامع دنیا در حال اتفاق افتادن است، دختران پسران نیاز دارند تا درباره نحوه انتخاب همسر که به مرور از شکل سنتی خارج شده و به عهده خود جوانان گذاشته شده، اطلاعات درستی به دست بیاورند. در حال حاضر کم و بیش کسانی پیدا می‌شوند که پیش از ازدواج به مراکز مشاوره مراجعه می‌کنند و به گفته قلندران«مراجعه به مشاور پیش و پس از ازدواج افزایش یافته ولی کافی نیست. مراجعه‌ها بیشتر مربوط به قشر دانشجوست و هنوز فرهنگ‌سازی لازم در این‌باره صورت نگرفته. فکر می‌کنم رسانه‌ها می‌توانند در این‌باره فرهنگ‌سازی کنند، بویژه رسانه‌ها یا برنامه‌هایی که مخاطب اصلی آنها رده سنی نوجوان و جوان است. در ایران رده سنی مراجعه‌کنندگان بین ۲۲ تا ۳۵سال است که سن مناسبی نیست. سن مراجعه باید ۵سال کاهش پیدا کند. یعنی با اولین برخوردها با جنس مخالف باید از مشاور کمک بگیرند تا راه را به خطا نروند.»