خدا با سکوت خوب‌ها مشکل دارد
من در برابر ماجرای کشف حجاب‌ها در حریم عمومی چه وظیفه‌ای دارم؟ می‌توانم بی‌تفاوت باشم؟ اصلا مگر حجاب برای حریم خصوصی آدم‌ها نیست؟ پس چرا می‌گویند باید امر به معروف و نهی از منکر کنید؟
گفتاری از علی تقوی (رئیس اندیشکده تخصصی امربه‌معروف و نهی از منکر)
کمترین اختلاف در حد صفر
فریضه امربه‌معروف و نهی از منکر دچار اشتباهات بسیاری در فهم شده است؛ بسیاری از مردم می‌دانند نماز، روزه و حج چیست؛ حتی آن کسی که بی‌نماز هم هست، یک کلیاتی از این‌ها را می‌داند، اما حتی بسیاری از طلبه‌ها و مذهبی‌های ما تعریف واحد و فهم مشترکی از امربه‌معروف و نهی از منکر ندارند و در این حوزه با تعدد قرائات و برداشت‌ها مواجه هستیم، درصورتی‌که خواستگاه امربه‌معروف، فقه اسلام است و باید ببینیم مراجع ما که تقریباً همه آن‌ها روی این موضوع اجماع دارند چه می‌گویند؛ چون امربه‌معروف جزو احکامی است که کمترین اختلاف، در حد صفر پیرامون آن، حتی در بین مراجع شیعه و سنی وجود دارد.
بی‌عرضگی باحجاب‌ها
اگر یک عده بی‌حجاب‌اند از بی‌عرضگی باحجاب‌هاست، امربه‌معروف و نهی از منکر یک وظیفه سازمانی نیست، بلکه مثل نماز، واجب است. در مهمانی هم تذکر واجب است، در خیابان هم تذکر واجب است، وقتی امربه‌معروف و نهی از منکر انجام نمی‌دهیم، مجبوریم بیاییم سر حجاب بجنگیم، سر نماز بجنگیم، سر مصادیقش بجنگیم، امروز مجبوری به حجاب تذکر بدهی، فردا مجبوری به هم‌جنس‌گراها تذکر بدهی، پس‌فردا مجبوری به زنای علنی تذکر بدهی، همین‌جوری هم هی هم‌رنگ جماعت می‌شوی، ککمان هم نمی‌گزد که گناه هر روز دارد عادی می‌شود!
عذاب وجدان هم ندارند!
امربه‌معروف و نهی از منکر دریای پهناوری است که امیرالمؤمنین(ع) در کلام ۳۷۴ نهج‌البلاغه درباره آن می‌فرمایند که تمام اعمال خوب حتی جهاد در راه خدا در مقایسه با امربه‌معروف و نهی از منکر مثل نمی در مقابل یمی است. مفاهیم امربه‌معروف و نهی از منکر بی‌نهایت هستند و هیچ‌وقت نمی‌شود گفت که این فهرست کارهای خوب و بد است و به‌جز این‌ها چیزی وجود ندارد، اما آن چیزی که فقهای اسلام درباره آن گفته‌اند که امر به آن واجب است، واجبات دینی است و آن چیزی که نهی از آن را واجب دانسته‌اند، محرمات است؛ هرچند امر به مستحبات و نهی از مکروهات هم مستحب است.
با این وجود، متأسفانه ما شاهد آن هستیم که بعضی از مذهبی‌های نمازخوان که به‌طور مثال نماز غفیله، جمکران رفتن و دعای کمیل خواندنشان ترک نمی‌شود، روزانه از کنار بسیاری از گناهان ازجمله غیبت و بی‌حجابی و غیره به‌راحتی عبور می‌کنند و به یکی دو تا از آن‌ها هم تذکر نمی‌دهند و جالب اینجاست که عذاب وجدان هم ندارند.
خدا با سکوت خوب‌ها مشکل دارد
اطراف هر بی‌حجاب، یک عده محجبه هستند اما بی‌تفاوت، دور هر بی‌نماز کلی نمازخوان هستند اما منفعل، لذا گناه بی‌حجابی هرچقدر هم که بزرگ باشد، گناه بی‌تفاوتی و امربه‌معروف نکردن آن، صد مرتبه بیشتر است.
امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند که خدا امت‌های گذشته را عذاب نکرد جز زمانی که فهمید مصلحانشان ترک امربه‌معروف کردند؛ یعنی خداوند بیش از آنکه با وجود گناه مشکل داشته باشد، با سکوت خوب‌ها مشکل دارد.
اگر می‌خواهیم مسائل ربا، نزول، بی‌حجابی و دیگر منکرات حل شود، باید همدیگر را از بی‌تفاوتی نهی کنیم، چون خطری که یک خانم محجبه ساکت برای جامعه دارد، صدها برابر بیشتر از خطر یک خانم بدحجاب و بی‌حجاب است، چون آن شخص محجبه بی‌تفاوت با سکوتش، گناه آن فرد بی‌حجاب را امضا می‌کند.
شبهه لا اکراه فی الدین
برخی شبهه‌ای مطرح می‌کنند که طبق آیه «لا اکراه فی الدین»، در دین، اجباری نیست و هرکس مسئول کار خود است پس نباید به گناه و اشتباه دیگران اعتراضی بکنیم. این شبهه جزو شبهات قدیمی است که علما در طول قرن‌ها پاسخ‌های متعددی به آن داده‌اند؛ برای مثال برخی معتقدند «لا اکراه فی الدین یعنی لا اکراه فی انتخاب دین؛ یعنی شما در انتخاب دین خود آزاد هستی، وقتی دینت را انتخاب کرده‌ای، حالا باید به آن معتقد باشی» که این جواب دقیقی نیست.
جواب دقیق در این حوزه پاسخی است که مفسرین و فقهایی مثل علامه طباطبایی می‌فرمایند که «لا اکراه فی اعتقادات، الدین هو الاعتقادات». ببینید ما دو حوزه و ساحت داریم؛ یکی حوزه اعتقاد است و یکی رفتار. در حوزه اعتقادات دین می‌گوید لا اکراه فی الدین، یعنی در باورها هیچ اجباری نیست؛ برای مثال یک هم‌وطن مسیحی ما ممکن است بگوید به حجاب اعتقادی ندارم، که اینجا کسی او را به خاطر این اعتقادش دستگیر نمی‌کند، ولی لازم است حجابش را در اجتماع رعایت کند.
این موضوع مثل این است که بنده بروم سر چهارراه و در برابر فرمانده کل راهور بگویم که به چراغ‌قرمز اعتقادی ندارم، خب آن‌ها که من را به خاطر عقیده‌ام جریمه نمی‌کنند، اما اگر از چراغ‌قرمز عبور کردم من را جریمه می‌کنند.
ماجرای کلیپ شهید مطهری(ره)
درباره مبنای تعیین روش‌های مناسب امربه‌معروف و نهی از منکر هم باید گفت: تعیین‌کننده بایدها و نبایدها در این خصوص، «فقه» است که علوم مختلف بشری اعم از جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، مزاج‌شناسی و غیره می‌توانند با کمک در تشخیص روحیات و خصلت‌های شخص خطاکار، به انتخاب روش‌های مناسب برای انجام امربه‌معروف و نهی از منکر کمک کنند.
حضرت امام(ره) در «تحریرالوسیله» در خصوص چگونگی امربه‌معروف و نهی از منکر می‌فرمایند که تا وقتی روش کم تنش‌تر جواب می‌دهد، حق ندارید روش پرتنش‌تر را انجام دهید؛ مردم در زمینه امربه‌معروف و نهی از منکر آموزش ندیده‌اند و نمی‌دانند که در شرایطی که کدورت ایجاد می‌شود یا طرف مقابل، دفع می‌شود، نباید مؤمن را بیش از حد ضرورت اذیت کرد و این کار حرام است.
یعنی وقتی برای یک متهم دو سال زندان کافی است، اگر قاضی چهار سال زندان بدهد، حرام است و یا در شرایطی که تذکر درگوشی کافی است، حق نداریم آن تذکر را در جمع مطرح کنیم، یا اگر دیدیم تذکر دادن جلوی پنج نفر از دوستان آن فرد خطاکار کافی است حق نداریم آن را در جمع پنجاه نفره مطرح کنیم.
اخیراً نیز کلیپی از شهید مطهری(ره) دست‌به‌دست می‌شود با این مضمون که «تو که جامعه‌شناسی و روان‌شناسی بلد نیستی همان بهتر که امربه‌معروف نکنی» که متأسفانه اکثر مردم این گفته شهید مطهری را اشتباه متوجه شده و فکر می‌کنند چون راه و روش صحیح امربه‌معروف و نهی از منکر را بلد نیستند، دیگر لازم نیست امربه‌معروف و نهی از منکر کنند، درصورتی‌که مضمون فرمایش شهید مطهری این است که باید امربه‌معروف و نهی از منکر را یاد بگیریم و سپس انجام بدهیم؛ یعنی هم یادگرفتن امربه‌معروف و نهی از منکر و هم انجام دادن آن واجب است.
