از همسرت پرستاری کن

از همسرت پرستاری کن
زن و شوهر همیشه به تعاون و اظهار محبت احتیاج دارند.لیکن‏ این احتیاج در بعضی مواقع شدیدتر میشود.انسان در موقع گرفتاری وبیماری بیشتر از سایر اوقات احتیاج به دلجویی وپرستاری دارد.بیمارهمان مقدار که به دکتر و دوا احتیاج دارد به همان مقدار بلکه زیادتربه‏ مراقبت و پرستاری احتیاج دارد.پرستار خوب با دلجویی و نوازش‏اعصاب بیمار را آرامش میدهد و به زندگی امیدوارش میگرداند. 
زن از شوهرش انتظار دارد که در موقع بیماری به یاریش بشتابد وبهتر از پدر و مادرش از اوپرستاری کند.نوازش ها و همدردی های او را ازعلائم صفا و محبت می‏شمارد. 
زنی که شبانه ‏روز مانند یک کلفت در خانه زحمت میکشد حق دارد از شوهرش انتظار داشته باشد که در موقع بیماری به فریادش برسد و درمعالجه ‏اش کوشش نماید. 
پول دوا و دکتر نیز یکی از مخارج رسمی زندگی و از نفقه 
‏هایی‏است که تامین آن بر مردواجب است. زنی که شبانه‏ روز بدون مزد و مواجب در خانه زحمت میکشد آیااین مقدار بر شوهرش حق ندارد که در موقع بیماری به دادش برسد؟ در بین مردها افرادی دیده میشوند که اصلا انصاف و وجدان وعاطفه ندارند. در موقعی که همسرشان سالم است‏ حداکثر استفاده را از اومی‏برند اما وقتی مریض شد برای چند تومان که برای بهبود او میخواهندخرج کنند هزار مرتبه جان میدهند!!و اگر بیماری اوطول کشید یا مخارج بیشتری لازم داشت او را به کلی رها میکنند.آیا رسم وفا و مردانگی همین‏است؟ به نمونه زیر توجه فرمایید: «زنی به نام…علیه شوهرش شکایت کرد که مدتها با بود و نبودشوهرم ساختم و با نهایت تلاش به او خدمت کردم.اما حالا که بیمار شده ‏ام‏ مرا از خانه بیرون کرده میگوید:زن بیمارنمی‏خواهم (۱) ». آقای محترم! اگر به زندگی و خانواده‏ات علاقه داری وقتی ‏همسرت بیمار شد و به طبیب ودوا احتیاج پیدا کرد فورا او را نزد دکترببر.دواهای لازم را برایش تهیه کن.دکتر و دوای تنهاهم کافی نیست‏ بلکه ‏باید در یک چنین موقعی مانند پدر و مادر مهربان از او پرستاری کنی.پدرو مادرش را رها کرده و بدان امید هستی‏اش را در اختیارت نهاده که از پدرو مادر برایش بهتر باشی.شریک زندگی،مادر اطفال،یار و غمخوار تومی‏باشد.در موقع بیماری بیشتر ازسابق اظهار محبت کن.از بیماری ودرد و ناله‏اش اظهار تاسف و همدردی کن دلداریش بده،به زندگی و بهبودامیدوارش کن.بر طبق دستور دکتر غذایش را تهیه کن.اگر به غذا بامیوه ‏مخصوصی میل دارد و دکتر آنرا تجویز نموده به هر طور شده برایش تهیه ‏کن.سعی کندوا و غذا را با دست‏خودت به او بدهی،زیرا همین عمل‏ باعث دلخوشی و آرامش اعصاب اواست. بچه‏ ها را آرام کن سر و صدا راه نیندازند.رختخوابت را نزدیک‏ بسترش بینداز و در شب کاملامراقب او باش.گاهی که از خواب بیدارمی‏شوی اگر بیدار است احوالش را بپرس.اگر از شدت درد خوابش نمی‏برد سعی کن حتی القوه بیدار بمانی و اگر خواستی بخوابی با یکی ازفرزندانت‏ یا پرستار دیگری که داری نوبت‏ بگذار که همیشه یک نفرتان ‏بیدار بماند و از بیمار مراقبت کند.مبادا از سر شب تا صبح راحت‏ بخوابی‏ و همسرت از شدت درد بنالد. اگر در یک چنین موقعی از همسرت کاملا پذیرایی و دلجویی‏ نمودی به زندگی دلگرم میگردد،به وفاداری و صمیمیت تو اطمینان پیدامیکند،محبت و علاقه‏اش زیادتر میشود. وقتی از بستر بیماری برخاست‏بیشتر از سابق در خانه‏ات زحمت‏ میکشد.محبتها و نوازشهایت را هرگز فراموش نمی‏کند و اگر بیمار شدی‏کاملا از تو پرستاری و دلجویی خواهد کرد. پیغمبر اسلام (ص) فرمود:بهترین شما کسی است که برای اهل‏ بیتش خوبتر باشد و من نسبت‏ به خانواده‏ام از همه بهتر هستم (۲) . رسول خدا (ص) فرمود:هر کس برای بر آوردن حاجت‏ بیماری‏ کوشش کند،موفق شود یا نه،ازگناهانش خارج می‏شود مانند روزی که ازمادر متولد شده است.یکی از انصار عرض کرد:پدر ومادرم به قربانت‏ یا رسول الله اگر مریض از اهل بیتش باشد آیا ثواب زیادتری ندارد؟فرمود: چرا (۳) . 
اقتصاد خانواده نفقه زن بر شوهر واجب است‏یعنی قانونا و شرعا مرد موظف است کلیه مخارج خانواده را ازقبیل خوراک و پوشاک و مسکن و حتی پول ‏دکتر و دوا را تامین کند.و در صورت امتناع یاکوتاهی شرعا و قانونا موردبازخواست قرار خواهد گرفت. زن و بچه،نیست و ندارم سرشان نمی‏شود،به هر حال میخواهند.وخواسته‏ هایشان حد و انتهاندارد.حس رقابت و چشم و همچشمی در آنان ‏بسیار قوی است.بدین جهت مرد نمی‏تواند وصلاح هم نیست که بدون قیدو شرط مطیع خواسته ‏هایشان باشد. مرد خردمند و با تدبیر حساب خرج و دخل خانواده را به طور دقیق ‏میکند.اشیاء و لوازم زندگی را به نسبت لزوم و احتیاج درجه‏ بندی میکند. حوائج ضروری زندگی مانند خوراک و پوشاک را بر سایر چیزها مقدم‏ میدارد.مقداری ازدرآمدش را برای حوادث روزگار از قبیل بیماری وبیکاری و کسادی کنار میگذارد. مقداری از آن را برای اجاره یا خرید خانه ذخیره میکند.به فکرپول آب و برق و تلفن و مالیات و شهریه بچه ‏ها نیز هست.اسباب و اثاث‏ ضروری زندگی را نیز در نظر میگیرد.آنگاه درآمدشرا با رعایت الاهم ‏فالاهم بر آنها تقسیم میکند.از اسراف و تبذیر خودداری میکند. سعی میکند پایش را از گلیم خویش درازتر نکند.هر خانواده‏ای که‏ دخل و خرجشان حسابداشته باشد.و با عقل و تدبیر و رعایت اقتصادخرج کنند نه تنها دچار قرض و ورشکست نخواهند شد بلکه به زودی‏ زندگی آبرومند و نسبتا خوبی پیدا خواهند کرد. خداوند کریم اقتصاد و میانه‏روی را از علائم ایمان شمرده در قرآن‏مجید می‏فرماید:کسانی که چون خرج کنند اسراف نکنند و بخل نورزند و میان این دو معتدل باشند (۴) . امام صادق (ع) فرمود:من برای کسی که اقتصاد را رعایت کندضامن می‏شوم که فقیر نشود (۵) .امام صادق (ع) فرمود:چهار دسته مردم دعایشان به هدف اجابت ‏نخواهد رسید.یکی از آنهاکسی است که مالش را بیهوده تلف کند آنگاه‏بگوید:خدایا روزی مرا برسان.پس خدا میفرماید:مگر به تو دستور ندادم‏که اقتصاد را رعایت کنی؟ (۶) عبد الله بن ابان میگوید:از موسی بن جعفر (ع) راجع به انفاق برخانواده سؤال کردم.فرمود:اسراف و تنگ‏ گیری هر دو مکروه هستند. میانه‏روی را نباید از دست داد (۷) . مرد خردمند و عاقبت‏اندیش حتی القوه از قرض و نسیه خودداری‏ میکند.و برای مصارف غیرضروری خودش را به وام نمی‏اندازد. اقتصادی که بر پایه وامهای بانکها و سایر مؤسسات استوار باشد شرعا وعقلا پسندیده نیست. خرید اشیاء قسطی گر چه ممکن است ظاهر زندگی را زیبا گردانداما خوشی و آسایش را ازخانواده سلب میکند.خانه قسطی،فرش قسطی،یخچال قسطی،بخاری قسطی،اتومبیل قسطی،تلفن قسطی،تلویزیون‏ قسطی و و و و و این هم شد زندگی؟!آخر چه لزومی دارد که انسان اشیاءغیر ضروری را به قیمتهای گزاف بخرد و مقداری از درآمدش را به‏ صندوق بانکهاو سایر مؤسسات بریزد؟آیا بهتر و عقلایی‏ تر نیست که قدری صبر کند تا اوضاع اقتصادیش بهتر شود و همان اجناس را با قیمت‏ ارزانتر به طور نقد خریداری کند؟ درست است که پول پیدا کردن خیلی در زندگی انسان تاثیر داردلیکن علم معاش و راه خرجکردن خیلی از آن مهمتر میباشد.بسیارندخانواده‏هایی که با وجود درآمد خوب همیشه گرفتار و مقروضند و به ‏اصطلاح همیشه هشتشان گرو نهشان می‏باشد.بر عکس،بسیاریازخانواده‏ها با اینکه درآمد فوق العاده‏ای ندارند اما وضعشان از هر جهت‏خوب و آبرومند است و در کمال رفاه و آسایش زندگی میکنند.تفاوت این‏دو دسته در تدبیر زندگی و علم معاش می‏باشد. بنابراین صلاح خانواده در اینست که مرد با عقل و احتیاط یاشخصا امور اقتصادی منزل را برعهده بگیرد و اگر خرید و فروش دست‏دیگری است‏به کار او نظارت داشته باشد. در خاتمه تذکر این مطلب لازم است که گر چه رعایت اقتصاد کاری‏خوب و به صلاح خانوادهاست لیکن سختگیری هم خوب نیست.اگروضع مالی مرد خوب است‏باید در مخارج اهل وعیالش توسعه بدهد.به‏ مقدار توانائی خویش لباس و خوراک خوب و منزل راحت‏برایش تهیه‏ کند. مال و ثروت برای خرج کردن و تامین مخارج زندگی است نه برای‏ جمع کردن و باقی گذاشتن.باید آثار و علائم مال و ثروت در زندگی انسان‏و خوراک و پوشاک خانواده‏اش نمایانباشد.آخر چه فائده‏ای دارد که‏مرد شبانه‏روز زحمت‏بکشد و به خودش و خانواده‏اش سختی بدهد واموالی را روی هم بگذارد و از این دنیا برود؟!مادامیکه زنده است زن و فرزندش آرزوی یک لباس زیبا و یک خوراک خوب داشته باشند و ازکمبود مواد غذایی همیشه بیمار و رنجورباشند لیکن بعد از مرگش درتقسیم اموال به سر و کله یکدیگر بزنند؟!اگر خدا به انسان نعمت داده بایدبه همان نسبت در مخارج خانواده‏اش توسعه بدهد.غذا و لباس خوب‏برایشان تهیه کند.به مقدار توانایی خویش در هر فصلی میوه ‏های آن فصل‏ را در اختیارشان بگذارد. پیغمبر اسلام (ص) فرمود:از ما نیست کسی که از جهت مال وثروت در وسعت‏ باشد لیکن براهل و عیالش سخت‏بگیرد (۸) . موسی بن جعفر (ع) فرمود:عیال مرد اسیران او هستند.پس‏ هر کس خدا به او نعمتی داده باید در مخارج اسیرانش توسعه بدهد و الاممکن است نعمت هایش گرفته شود (۹) . امام رضا (ع) فرمود:سزاوار است مرد در مخارج اهل و عیالش‏توسعه دهد تا منتظر مرگش نباشند (۱۰) . امیر المؤمنین (ع) فرمود:هر جمعه برای اهل و عیالتان میوه تهیه‏کنید تا به فرا رسیدن جمعه خوشنود گردند (۱۱) . در کارهای خانه کمک کن درست است که کارهای خانه ‏داری بر عهده زنها است و در این‏باره حرفی ندارند،لیکن بایدتوجه داشت که اداره یک منزل کار آسانی نیست. یک بانوی خانه ‏دار اگر شبانه‏روز هم در منزل کار کند باز هم‏ مقداری از کارها لنگ میماند.مخصوصا در مواقع غیر عادی مانندمهمان‏داری کارها روی هم متراکم میگردند و کدبانوی خانه را خسته و وامانده می‏سازند.زن در انجام کارهای خانه حرفی ندارد لیکن ازشوهرش انتظار دارد که گاه گاه او را کمک کند و دستی به بالش بگیرد. وقتی مرد وارد خانه می‏شود و می‏بیند کارها از چپ و راست‏ همسرش را احاطه نموده ‏اند سزاوار نیست ‏برود در گوشه ‏ای استراحت ‏کند و انتظار داشته باشد فورا چای و ناهار حاضرشود.بلکه مقتضای‏ محبت و صفای خانوادگی اینست که در چنین مواقع به یاری همسرش ‏بشتابد و هر کاری را که از عهده‏اش ساخته است انجام دهد. زن این عمل را دلیل صفا و محبت می‏شمارد و به خانه و زندگی‏ علاقه‏مند میگردد. مردانگی به این نیست که وقتی وارد خانه شد دست‏به سیاه و سفیدنگذارد و فقط امر و نهی کند.خانه ستاد فرماندهی نیست‏ بلکه کانون صفاو محبت و محل همکاری و تشریک مساعی است.پیش خود نگو:اگر درمنزل کار کنم از ابهت و جلالم کاسته می‏شود و موقعیتم متزلزل میگردد. ابدا چنین نیست‏بلکه در نظر همسرت مردی با صفا و در نظر دیگران‏ دلسوز و مهربان معرفی می‏شوی. پیغمبر اسلام (ص) با آن عظمت و جلالش در منزل کار میکرد (۱۲) . عایشه همسر پیغمبر میگوید:وقتی خلوت می‏شد رسول خدا لباسش را میدوخت و کفشش را وصله میکرد و مانند سایر مردها در منزل‏کار میکرد (۱۳) . و همچنین علی بن ابیطالب و سایر امامها (ع) در امور خانه‏داری به‏ همسرانشان کمک میکردند. 
بارداری و زایمان دوران بارداری،دوران بسیار حساس و سرنوشت ‏سازی است. وضع تغذیه مادر و حالات روانی و حرکات جسمانی او،هم نسبت‏به آینده ‏خودش اثر دارد هم برای کودکی که در رحم او پرورش می‏یابد تاثیرفراوانی دارد.سلامت‏یا بیماری،نیرومندی یاناتوانی،زشتی یا زیبایی،خوش اخلاقی یا بد اخلاقی،مقدار هوش و فهم کودک،در همین زمان و دررحم مادر پایه‏ گذاری میشود.یکی از دانشمندان می‏نویسد:والدین طفل‏ می‏توانند او را درکاخی از سلامت مزاج نشو و نما دهند یا در بیغوله ‏ای ‏خراب و نمناک بپرورانند.و مسلم استکه چنین مکانی در خور زیستن ‏روح جاودان بشری نیست.به همین جهت،پدر و مادر بزرگترین‏ مسؤولیتها را در مقابل بشریت‏ به عهده دارند (۱۴) . بنابراین دوران بارداری را نمی‏توان یک زمان عادی محسوب ‏داشت و نسبت‏به آن بی‏تفاوت بود.بلکه با شروع این دوران مسؤولیت ‏بسیار سنگینی بر عهده پدر و مادر خواهد افتاد.که اگراندکی غفلت کنندبا مشکلات صعب العلاج یا غیر قابل جبرانی مواجه خواهند شد.در این جهت ذکرچند مطلب ضرورت دارد. ۱-برنامه غذائی-کودکی که در رحم مادر زندگی میکند از خون‏مادر تغذیه مینماید و رشدمیکند.بنابراین غذای مادر باید آن چنان غنی وکامل باشد که از یک طرف احتیاجات غذایی خودش را تامین کند و بتواندصحیح و سالم به زندگی خویش ادامه دهد،و از طرف دیگر موادغذائی ومصالحی را که برای پرورش جسم و جان کودک ضرورت دارد دراختیارش قرار دهد تابتواند بخوبی و تندرستی پرورش یابد.بنابراین ‏برنامه غذائی یک خانم آبستن باید کاملاحساب شده و دقیق باشد.زیرافقدان یا کمبود بعض مواد غذائی،مانند انواع مختلف ویتامینهاو موادمعدنی و آلی و پروتئینها و چربیها و مواد قندی و نشاسته ‏ای،هم نسبت‏ به ‏سلامت مادر لطمه وارد میسازد هم کودکی که از خون مادر تغذیه مینماید. امام صادق علیه السلام در حدیثی می‏فرماید:غذای کودک در رحم‏ مادر،از آنچه مادرمی‏خورد و می‏آشامد تامین میشود (۱۵) . در اینجا مشکل دیگری هم وجود دارد که اکثر خانم ها در تمام ‏دوران بارداری یا در اکثر آن،از یک مزاج عادی و معمولی برخوردارنیستند.بلکه نسبت‏ به بعضی غذاها تنفر پیدا میکنند (ویار) و بهر حال کم‏ خوراک‏تر میشوند،در صورتیکه نیاز غذایی آنها بیشتر است.و بهمین‏جهت‏بایدغذاهایی را میل کنند که در عین حال که از لحاظ مواد مختلف‏ غذایی غنی است،حجم کمتری هم داشته باشد.و تنظیم چنین برنامه‏غذایی کار دشواری است‏بالاخص برای افراد کم بضاعت و کم اطلاع ازخواص و آثار غذاها و بهداشت عمومی.در اینجاست که مسؤولیت‏بسیارسنگینی بر عهده پدر کودک نهاده میشود. اوست که باید بمقدار توان‏ خویش تلاش کند وبرای همسر باردارش و کودکی را که در رحم پرورش ‏می‏دهد برنامه غذایی مناسب و حساب شده ‏ای را تهیه و در اختیارش قراردهد.و اگر در انجام این مسؤولیت ‏بزرگ کوتاهی کند هم به سلامت آینده ‏همسرش و هم سلامت کودکش لطمه وارد خواهد شد،که در همین دنیا نتیجه ‏اش را خواهد دید و هم در جهان آخرت مورد باز خواست الهی قرارخواهد گرفت. ۲-آرامش فکری-زن در زمان بارداری نیاز شدیدی به آرامش‏ فکری و عشق و علاقه به زندگی دارد.زیرا اعصاب راحت و آرامش فکرو شوق و علاقه به زندگی،هم در سلامت‏ خودش تاثیردارد هم در جسم وروان کودکی که در رحم پرورش می‏یابد تاثیر بسزایی خواهد داشت. و تهیه و تامین چنین محیط امن و با آرامشی نیز بر عهده شوهر است.شوهر همیشه باید با محبتها و نوازش ها و دلجویی هایش دل همسرش ‏را گرم و آرام نگهدارد لیکن در زمان بارداری باید این برنامه را دو چندان‏ کند.رفتار شوهر باید آن چنان باشد که همسرش از حادثه جدید احساس ‏غرور و شادمانی کند و بر خویشتن ببالد که مسؤولیت پرورش یک انسان‏ خوب وسالم بر عهده ‏اش نهاده شده است.و بخوبی دریابد که شوهرش باتمام وجود او را دوست دارد و به فرزندش نیز کاملا علاقه‏ مند میباشد. ۳-خودداری از حرکات شدید-زن در زمان بارداری نیاز به‏ استراحت و اجتناب از کارهای سنگین و دشوار دارد.حمل اشیاء سنگین‏و حرکت های تند می‏تواند برای سلامت‏ خودش وکودکش زیانهای غیر قابل‏ جبرانی را ببار آورد. خانمهای باردار باید کاملا باین نکته توجه داشته باشند.شوهران نیز وظیفه دارند که به همسران باردارشان توصیه کنند که ‏از حمل اشیاء سنگین و انجام حرکتهای تند جدا اجتناب نمایند و لازم ‏است مردها در این دوران،انجام کارهای سنگین را که برای زندگی ‏ضرورت دارد خود متحمل شوند و به همسرشان اجازه انجام آنها را ندهند. ۴-یکی از مشکلات دوران بارداری ترس و اضطرابی است که ‏خانمها از زایمان دارند.مخصوصاخانم هاییکه زایمان اولشان باشد،یا زایمان غیر طبیعی داشته باشند.در این مورد نیز شوهران باید به یاری‏ همسرانشان بشتابند.به او دلداری و تسلیت ‏بدهند.بگویند:اگر رعایت ‏بهداشت وحفظ الصحه را بکنی زایمان امر چندان دشواری نیست.یک‏امر طبیعی است که برای همه بانوان واقع شده و میشود.تحمل آن چندان‏سخت نیست،در عوض یک فرزند خوب و سالم پیدا می‏کنیم که مایه ‏افتخار ما خواهد بود.من نیز همواره مراقب تو خواهم بود و ازهیچگونه‏ کمکی دریغ نخواهم کرد. ۵-زایمان-عمل زایمان بر روی هم دشواری هایی را در بر دارد. غالبا با یک دوره دردهای شدید همراه است.خانمهای باردار غالبا از خطرهای احتمالی وعواقب آن بیمناکند.بعد از وضع حمل هم یک دوران‏ ضعف و نقاهت را باید بگذرانند.گر چه خانم ها دوران بارداری و زایمان وشیر دادن را باید تحمل کنند لیکن شوهر نیز در انعقاد نطفه و بوجود آمدن‏کودک کاملا دخیل بوده است.در واقع پدر و مادر،در بوجود آمدن کودک‏ بطور اشتراک سهیم هستند.گر چه مرکز این موجود جدید رحم مادر میباشد.بنابراین شوهر نیز برطبق وظیفه وجدانی و انسانی و اسلامی ‏موظف است در موقعیت‏ حساس زایمان به یاری همسرش بشتابد،و سعی و تلاش کند تا عمل زایمان بخوبی انجام بگیرد.اگر نیاز به دکتر و دارو وزایشگاه دارد وسیله ‏اش را فراهم سازد.با اظهار محبت دلگرم وامیدوارش سازد.هنگامیکه در زایشگاه است مراقب احوال او باشد و حضورا یا بوسیله تلفن از احوالش جویا شود.بعد از وضع حمل درصورت امکان فورا بملاقاتش برود،و اگر ممکن نیست،یکی از خانم های‏ بستگان را به ملاقاتش بفرستد و از احوالش جویا شود وقتی می‏خواهند او را به منزل بیاورند بهترست‏ خودش نیز بهمراه باشد وقتی به منزل آمد اسباب و وسایل استراحت او را فراهم سازد در دوره نقاهت اجازه ندهد به کارهای سنگین و دشوار اقدام نماید سعی کند بمقدار توان غذاهای ‏خوب و مقوی برایش تهیه کند.تا نیروهای از دست داده خود را دوباره‏ بازیابد و با سلامتی به زندگی و پرورش نوزاد مشغول گردد. مرد با چنین رفتاری به اخلاق اسلامی عمل کرده و نزد خدا ماجور خواهد بود رسول خداصلی الله علیه و آله فرمود: بهترین شما مردی است‏که با همسرش به خوبی رفتار کند و من ازهمه شما نسبت‏به همسرم‏ خوش رفتارتر هستم (۱۶) و حضرت صادق علیه السلام فرمود:خدا رحمت کندمردی را که رابطه بین خودش و همسرش را نیکو گرداند.زیرا خداوند متعال مردرا اختیاردار و سرپرست او قرار داده است (۱۷) بعلاوه،بدین وسیله کانون گرم خانواده را گرمتر از سابق نموده وبنیاد ازدواج را استوار میگرداند.در اینصورت خانم چنین مردی نیز محبتها و نوازشها و دلجوئیها و زحمتهای شوهر مهربانش را هیچگاه فراموش نخواهد کرد.و با دلگرمی و امید بیشتری در اداره زندگی تلاش‏ خواهد کرد. پی‏نوشتها: ۱-اطلاعات ۱۸ اردیبهشت ۱۳۵۱. ۲-وسائل ج ۱۴ ص ۱۲۲ ۳-وسائل ج ۲ ص ۶۴۳ ۴-فرقان آیه ۶۷ ۵-وسائل ج ۱۵ ص ۲۵۸ ۶-وسائل ج ۱۵ ص ۲۶۱ ۷-وسائل ج ۱۵ ص ۲۶۱ ۸-مستدرک ج ۲ ص ۶۴۳ ۹-بحار ج ۱۰۴ ص ۶۹ ۱۰-وسائل ج ۱۵ ص ۲۴۹ ۱۱-بحار ج ۱۰۴ ص ۷۳ ۱۲-بحار،ج ۱۶ ص ۲۲۷. ۱۳-بحار الانوار ج ۱۶ ص ۲۳۰ ۱۴-راز آفرینش انسان ص ۱۰۸ ۱۵-بحار الانوار ج ۶۰ ص ۳۴۲. ۱۶-وسائل ج ۱۴ ص ۱۲۲ ۱۷-وسائل جلد ۱۴ ص ۱۲۴