رشد جمعیت
در عصر کنونی که عصر الکترونیک و تحولات صنعتی نام دارد، به اقتضای پیشرفت تکنولوژیکی میل به ارتقاء «کیفیت» زندگی مستمر مورد تأکید قرار می گیرد اما باید دانست که بدون اتکا به کار و بازدهی حداکثر نمی توان متوقع سهمی بیش از شایستگی و بضاعت واقعی بود و پرسش اساسی که وجود دارد، این است که چگونه می توان به رشد جمعیت با عنایت به عوامل توسعه، آهنگی موزون و منطقی بخشید. بدیهی است که در این مورد بیش از هر چیز بایستی به شرایط فرهنگی و اقتصادی هر جامعه توجه نمود و شتاب رشد جمعیت در منطقه از جهان یکسان نیست. بنابراین هر کشوری باید با توجه به موقعیت اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی خویش دارای یک سیاست جمعیتی باشد که با ایجاد هماهنگی کامل بین عوامل توسعه و تغییرات جمعیت تأمین عدالت اجتماعی را در جامعه میسر سازد. مشکلات رشد سریع جمعیت که عمدتاً مشکل کشور های در حال توسعه بوده و بخصوص در کشور ما به صورت حاد وجود دارد، اولین مانع تحقق پیشرفت می باشد و این پدیده نه تنها برای کشور ما، بلکه تمام کشور های در حال توسعه را گرفتار کرده است. به طور مستقیم این کشور ها اگر بتوانند تنها غذای این جمعیت عظیم را تأمین کنند بزرگترین هنر را انجام داده اند و سایر نیاز های آن ها از قبیل آموزش، بهداشت، مسکن، کار و امثال آن ها خود به خود در مراحل کم اهمیت تر قرار می گیرند. کشوری که دارای امکانات و استعداد های بالقوه است و جمعیت ان از حد طبیعی فزونی یابد با مشکلات فراوان اقتصادی روبرو خواهد شد و در نتیجه استقلال واقعی آن کشور با خطر مواجه می گردد. بنابراین مسئله جمعیت در ارتباط با تمامی جوانب توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علمی و سیاسی است باید به طور مستمر پیگیری شود.
افزایش بی رویه جمعیت در کشور های جهان سوم
این افزایش در کشور های جهان سوم معلول عواملی بوده است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم از سوی قدرت های سلطه گر جهان به این کشور ها تحمیل شده است این عوامل که مهمترین آن ها کاهش درآمد ملی این کشور به خاطر سلطه سیاست های سلطه گرانه، قدرت های اقتصادی جهان و در نتیجه پایین آمدن سطح زندگی در آن ها است با عوامل دیگری از قبیل کاهش مرگ و میر کودکان، مهاجرت و امثال آن ها در هم می آمیزد و روند رشد جمعیت را در این کشور ها افزایش می دهد. بدیهی است افزایش بی کاری و بی سوادی مخصوصاً در میان زنان این کشور ها که با پایین آمدن سطح زندگی ارتباط تنگاتنگ دارد در تشدید رشد جمعیت در این کشور ها بسیار مؤثر بوده است.
عوامل متعدد در رشد بی رویه جمعیت
۱. کاهش میزان مرگ و میر کودکان زیر یک سال
۲. مهاجرت های درون کشوری.
۳. بی سوادی و بی کاری مادران.
شتاب رشد جمعیت
رشد جمعیت در کشور ما از یک شتاب فزاینده برخوردار بوده است. این شتاب را می توان به خوبی در آمار ها مشاهده کرد. طبق آمار های اعلام شده جمعیت کشورمان در ۳۵ سال اخیر ۳ برابر شده است و با روند کنونی رشد جمعیت در ۲۵ سال آینده میزان آن به ۱۲۰ میلیون نفر خواهد رسید. سلامت و بهداشت فرد و جامعه تحت تأثیر خصوصیات جمعیتی است که فرد جزئی از آن بوده و یا جامعه ی ساخته شده از آن است. اگر چه افزایش سطح بهداشت و خدمات درمانی در کشور های در حال پیشرفت میزان مرگ و میر را به طور واضح کاهش داده است و لیکن کیفیت بهداشت شخصی و اجتماعی در این کشور ها به علت کثرت جمعیت در سطح بسیار پایین است افزایش جمعیت در این کشور ها موجب شده است که با وجود پایین بودن سطح بهداشت، حفظ آن در همان سطح پایین مشکل باشد. چرا که هزینه تهیه ی خدمات مورد نیاز اغلب از عهده این کشور ها خارج است. افزایش جمعیت، اختلاف عرضه و تقاضای خدمات بهداشتی را بیشتر کرده، نهایتاً کیفیت و حتی در مواردی کمیت خدمات را پایین می آورد، بنابراین جمعیت از جمله فاکتور هایی است که کم و کیف خدمات بهداشتی درمانی را تحت تأثیر قرار می دهد.
جمعیت فعال مولد:
اگر میزان جمعیت را به تنهایی و بدون شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی چون میزان بی سوادی سطح بهداشت و سلامتی، مسکن و اشتغال و تولید در نظر بگیریم این جمعیت زیاد می تواند باعث ضعف و عقب ماندگی یک ملت باشد ولی اگر جمعیت مولد باسواد و با اقتصاد و صاحب علم و تکنیک باشد می تواند موجب اقتدار ملی شود.
جمعیت، اشتغال و سواد:
بررسی های به عمل آمده نشان داده است که میزان سطح تحصیلات زنان و میزان اشتغال آنان در کاهش یا تشدید رشد جمعیت تأثیر بسزایی داشته است. در مورد ارتباط زنان در رشد جمعیت نیز گفته می شود که افزایش اشتغال زنان باعث کاهش رشد جمعیت می شود یعنی مادرانی که شاغل بوده اند تعداد بچه کمتری را داشته اند ولی مادرانی که بی کار بوده اند یا کار کمتری داشته اند یا شغل هایی داشتند که در خانه کار می کردند این افراد معمولا دارای تعداد بچه های بیشتری هستند. تحصیلات زنان از عواملی است که در محدود کردن زاد و ولد نقش مهمی می تواند داشته باشد. بررسی های به عمل آمده نشان می دهد که بیکاری و بی سوادی زنان در تشدید رشد جمعیت کشورمان نقش مهمی را ایفا کرده است.
جمعیت و مسکن
در مورد ارتباط جمعیت و مسکن شاید نیازی به گفتن عوارض منفی افزایش جمعیت بر تأمین مسکن نباشد، زیرا آن چه که امروز به عینه در مورد کمبود مسکن مشاهده می شود، خود گویا ترین دلیل این ادعا است. طبق تحقیقات صورت گرفته، معلوم شده که برای هرنفر که به جمعیت اضافه می شود، ۸۰۰ متر مربع زمین برای تأمین تسهیلات زندگی او لازم است و همچنین برای دسترسی هر خانوار به یک واحد مسکونی در ۲۰ سال آینده باید بیش از نیم میلیون واحد مسکونی ساخته شود. تراکم جمعیت در مسکن یکی از مهمترین عوامل انتقال و انتشار بیماری های واگیر است. آمار های جمع آوری شده در شهر های بزرگ نشان داده که موارد امراض سل ـ ذات الریه و بیماری های کودکان با ازدیاد جمعیت و شلوغی در منازل افزوده می شود.
اهم اثرات عمومی افزایش جمعیت که از نظر مسائل بهداشتی حائز اهمیت می باشد عبارتند از:
۱. تغذیه.
۲. کنترل بیماری های واگیر.
۳. آموزش.
۴. خدمات و هزینه های درمانی.
۵. بهداشت مادر و کودک.
تغذیه
اگر موضوع احتیاج غذایی را در سطح خانواده ها و نسبت به افراد نیز مورد بررسی قرار دهیم می بینیم که برای یک خانواده ۴ نفری که شامل پدر و مادر و دو کودک خردسال است نیاز روزانه پروتئین آن ها، ۱۲۰ گرم خواهد بود که اگر بخواهیم آن را با گوشت تأمین کنیم به ۶۰۰ گرم گوشت گاو یا گوسفند (بدون استخوان و چربی) احتیاج خواهیم داشت که تهیه این مقدار گوشت مسلما از نظر اقتصادی دشوار خواهد بود. و این کمبود مواد پروتئینی می تواند عامل مهمی برای مساعد کردن بدن در ابتلا به بیماری های مختلف باشد. با توجه به تحقیقات به عمل آمده معلوم گردید که سوء تغذیه در ایران کماکان یکی از علل مرگ و میر کودکان زیر پنج سال می باشد.
نتیجه آن که برای تأمین کالری مورد نیاز مردم باید ضمن افزودن به زمین های زیر کشت و بالا بردن میزان محصولات کشاورزی و مواد غذایی از سرعت رشد جمعیت نیز باید کاسته شود.
کنترل بیماری های واگیر
مهمترین علل مرگ و میر دوران کودکی و طفولیت، بیماری های عفونی و دوران پیری و سالمندی بیماری های مزمن است. بهبود شرایط زندگی، بهسازی و واکسیناسیون، شیوع بسیاری از بیماری های واگیر را مانع شده موجب رسیدن اطفال به سنین پیری می شود. رشد سریع جمعیت با مداخله در فعالیت های بهسازی محیط و واکسیناسیون موجب گسترش بیماری های عفونی و افزایش میزان مرگ و میر اطفال می شود.
آموزش
امروزه یکی از مهمترین نیازهای هر جامعه آموزش و پرورش است. برای آن که بتوانیم نسبت کسانی را که از این خدمت برخوردار می شوند، بهبود بخشیم باید نیازهای افرادی را که به تعداد جمعیت موجود افزوده می شوند تأمین کنیم.
با افزایش جمعیت، تعداد دانش آموزان، نیز افزایش یافته است، چنین رشدی، آموزش و پرورش را نیز با مشکلاتی روبرو خواهد ساخت که به بعضی از آن ها اشاره می گردد:
۱. کمبود فضای آموزشی ـ طبق تحقیقات به عمل آمده، مشخص شده است که با رشد فعلی جمعیت هر روزه نیاز به ساختن ۱۶۶ کلاس دبستانی وجود دارد.
۲. کمبود معلم ـ برای تعلیم و تدریس متوسطه در سالهای آینده سالانه به ۱۰ هزار لیسانسیه نیاز داریم در صورتی که در سال های گذشته این رقم ۶ هزار نفر در سال بوده است.
۳. محروم ماندن کودکان از تحصیل ـ یکی دیگر از آمار هایی که در ارتباط با تأثیر منفی رشد جمعیت بر آموزش اعلام شده است این است که در سال ۱۳۷۰، یک میلیون و هشت صد هزار نفر از کودکان کشورمان به مدرسه راه نیافته اند.
۴. افزایش تعداد دیپلمه ها و شرکت کننده ها در کنکور.
خانواده کوچک تر آموزش و پرورش بهتر
مطالعات بسیاری که در کشور های در حال توسعه و توسعه یافته صورت گرفته است حاکی است که فرزندانی که به خانواده های کم جمعیت و کوچک تعلق دارند، مدت طولانی تری را به مدرسه می روند و عملکردشان از لحاظ تحصیلی بهتر از کودکانی است که خانواده هایشان از لحاظ تعداد اعضاء بزرگتر است.
یکی از دلایل این امر آن است که تعداد فرزندان بیشتر، بودجه تحصیلی خانواده را تحت فشار قرار می دهد. ممکن است مدرسه مجانی باشد، اما هزینه خرید کتاب، کاغذ، لباس، رفت و آمد و هم چنین زیان ناشی از عدم امکان اشتغال به کار کودک، به بودجه خانواده تحمیل می گردد.
وقت والدین و توانایی آن ها برای رسیدگی به امر تحصیل فرزندانشان نیز محدود است. وقتی را که والدین برای رسیدگی به تحصیل هر یک از فرزندان خود صرف می کنند هوش و ذکاوت کودک را بیشتر می کند و به بهتر شدن وضعیت تحصیلی کودک در مدرسه منجر می شود. در خانواده های کوچک پدر و مادر وقت بیشتری را می توانند برای هر یک از فرزندان خود صرف کنند. در یکی از مطالعاتی که انجام شده به این نتیجه رسیده اند که فرزندانی که به خانواده های کوچک تعلق دارند، در امتحانات شفاهی نمرات بهتری را می گیرند.
خدمات و هزینه های درمانی
در مورد جمعیت و نیازهای بهداشتی همان طور که قبلاً نیز اشاره شد، کمبود پزشک و امکانات بهداشتی ـ درمانی از اولین عوارض پدیده رشد بی رویه جمعیت می باشد. هر چه تعداد افراد زیاد تر گردد، تقاضا برای پزشکان و پیرا پزشکان و خدمات بهداشتی ـ درمانی افزایش می یابد و چنان چه این افزایش همگام با یکدیگر نباشد دسترسی به آن ها مشکل و در نتیجه سلامتی انسان به خطر می افتد بر اساس بررسی های انجام شده، در کشور های در حال توسعه برای هر ۱۰۰۰۰ نفر ۱۰ تا ۱۴ تخت بیمارستانی وجود دارد. در حالی که در کشور های پیشرفته در برابر همین تعداد افراد، ۵۹ تخت یافت می شود. از نظر نیروی انسانی ماهر در زمینه بهداشت و درمان در کشور با کمبود مواجه هستیم. به طوری که نسبت جمعیت به پزشک ۲۷۵۰ ، به پرستار ۱۹۱۰ و به تخت ۶۵۰ می باشد که در مقایسه با سایر کشور ها یکی از بالاترین نسبت ها را داراست. کمبود پزشک و ناکافی بودن مراکز درمانی نه تنها ارائه خدمات درمانی را برای همه جمعیت غیر ممکن می سازد بلکه به دلیل کثرت مراجعین و زیادی کار، کیفیت درمان نیز پایین آمده که هر دو نهایتاً موجب پایین آمدن سطح بهداشت و سلامت جامعه می شوند. از طرف دیگر افزایش جمعیت مانع از افزایش هزینه سرانه خدمات درمانی می گردد.
بهداشت مادر و کودک
پایین بودن سطح بهداشت و درمان ناشی از کمبود خدمات بهداشتی ـ درمانی به دلیل رشد سریع جمعیت بیش از هر چیز سلامت مادر و کودک را تحت تأثیر قرار می دهد چرا که این دو گروه بیش از دیگر گروه های جامعه در معرض بیماری های مختلف و مرگ و میر ناشی از آن ها قرار دارند.
با توجه به تعدیل جمعیت و اهمیت تنظیم خانواده که می تواند زیر بنای خانواده ها را مستحکم تر، عاطفه و محبت را افزونتر، عمر پدران را بیشتر و نسبت بروز و شیوع بیماری های مختلف و حوادث را در آنان کمتر و رفاه نسبی را بیشتر نماید و بنابر آمار های منتشر شده در هر سال نشانگر مرگ و میر ۵۰۰ هزار مادر باردار در جهان در اثر حاملگی می باشد که ۴۹۴ هزار نفر آنان به کشور های جهان سوم تعلق دارند.
به دنبال هر زایمانی، فاصله زمانی معین جهت تجدید نیروی بدنی مادر لازم است که اگر رعایت نشود وضعیتی پیش خواهد آمد که موجب ضعف سلامت مادر شده و به افزایش خطرات حاملگی های بعدی کمک خواهد نمود. همچنین موقعی که بین تولد کودکان فاصله کافی نباشد کودک چه از نظر مواظبت و مراقبت مادر و چه از نظر مواد غذایی با کمبود مواجه بوده و استعداد ابتلاء به بیماری های وی افزایش خواهد یافت.
مشاوره قبل از ازدواج
در دین مبین اسلام اهمیت خاصی به انتخاب همسر داده شده و به منظور پیش گیری از عواقب بعد از ازدواج (ناسازگاری، جدایی، نسل نا سالم) ائمه اطهار ـ علیه السلام ـ سفارشات اکیدی نموده اند. به خاطر نسل سالم که آینده ساز فردای هر جامعه ای می باشد باید توجه داشت که مشاوره ژنتیکی قبل از ازدواج خصوصا در مورد ازدواج های فامیلی از اهمیت خاصی برخوردار است. مشاوره ژنتیکی می تواند خطر نقایص شدید را کاهش دهد و یا به طور کلی از انعقاد نطفه مشکوک به بیماری ارثی جلوگیری به عمل آورد و نسل آینده را از این مشکل و وجود بیماری هایی چون منگولیسم، عقب افتادگی ذهنی و معلولیت نجات بخشد. متأسفانه در کشور ما زمانی برای مشاوره ژنتیکی مراجعه می شود که طفلی ناقص به دنیا آمده و برای پدر و مادر و سایر بستگان ایجاد نگرانی و ناراحتی کرده باشد. خصوصا والدین نگران بچه بعدی شده و اقدام به مشاوره می نماید. البته نباید از نظر دور داشت که انجام چنین برنامه هایی قبل از ازدواج باید هم از نظر سهولت دسترس و ارزانی نرخ مورد توجه قرار گیرد و هم از نظر قانونی به عنوان قانون مشخصی برای پیش گیری از به دنیا آمدن نسلی ناسالم برای مادر و جنین وضع گردد و از همه مهمتر نقش فرهنگ و آموزش مردم است. که می بایست با کمک رسانه های گروهی و سایر اقدامات آموزشی، مردم و جوان ها با خطرات ناشی از بیماری های ارثی آشنا شوند و چنان چه این امکان برای کلیه افراد در سن ازدواج وجود داشته باشد چه بسا بسیاری از ازدواج های فامیلی هم بدون هیچ مشکلی و بدور از هر نگرانی انجام شود.
اسلام و تنظیم خانواده
اسلام به زندگی انسان از زاویه وسیعی که تمام مصالح عالی بشریت را با توجه به کلیه ی جنبه ها و هدف های زندگی که تکامل جسم و روان و بقاء انسان می باشد، نگریسته و با منطق واقع بینی به طرز شایسته ای احتیاجات اساسی او را در چارچوب یک زندگی دسته جمعی به شکلی تنظیم نموده و دستورالعمل حیات را به نحوی مقرر کرده است. که به بهترین وجهی هدف بقاء نوع انسان تأمین گردد.
انسان قادر است با نیروی فکر و اندیشه به راز خلقت، قوانین طبیعت پی ببرد و از این راه نیروی طبیعت را مهار کرده به خدمت گیرد اما مشیت و خواست الهی در این است که انسان با استفاده از نیروی های ذهنی خود و با کمک نیروهای مهار شده طبیعت، در جهتی گام بردارد که به تکامل انسان و وصول به قله رفیع کمال منجر گردد. به همین دلیل اسلام به طور اصولی مخالفتی با کنترل و دخالت در جریانات طبیعی ندارد، برعکس انسان را تشویق به شناخت بیشتر و تسلط بر طبیعت کرده است اما معیار هایی نیز برای نحوه استفاده از جریانات به دست داده است.
بنابراین با این که دین مبین اسلام به طور کلی در صورت آمادگی افراد به ازدواج زناشویی و تولید مثل را سفارش می کند لیکن هیچ آیه ای که جلوگیری از بارداری را منع کرده باشد وجود ندارد، برعکس آیات متعددی در قرآن کریم من جمله آیه ی ۲۳۳ سوره بقره که از زمان دو سال برای شیر دادن مادر به کودکش سخن به میان می آورد.
در جایی می فرماید:
«نباید مادر در نگهداری فرزند به زیان افتد … »
که نشانگر توجه به بهداشت و سلامتی مادر و توانایی او در بارور شدن زایمان می باشد. نتیجه کلام آن که تنظیم خانواده از نظر اسلام با هیچ منع مطلق و نهی قطعی روبرو نشده لیکن تشخیص و انتخاب شیوه ی عمل بستگی به مقتضیات زمان و نظر مراجع ذی صلاح و صاحب نظر اسلام دارد. در حال حاضر اغلب علمای روشن فکر اسلام در سراسر نقاط جهان با آگاهی از مقتضیات زمان، دخالت ارادی انسان را در امر توالد و تناسل تأیید کرده اند.
اثرات تنظیم خانواده بر بهداشت
اثرات بهداشتی تنظیم خانواده بر باروری به شرح زیر است:
۱. اجتناب از حاملگی های ناخواسته و وقوع تولد های دل خواه.
۲. ایجاد تغییر در تعداد کل متولدین توسط هر مادر.
۳. فاصله گذاری با ایجاد تفاوت در فواصل بین حاملگی ها.
۴. زمان بندی یا ایجاد تغییرات در زمان وقوع تولد خصوصاً «اولین و آخرین تولد در ارتباط با سن والدین خصوصا سن مادر».
مادر، فرزند و تنظیم خانواده
مادر بودن و پرورش فرزندان اگر چه یکی از بزرگترین لذات زندگی و باعث رشد احساسات و درک و شناخت بسیاری از روابط و مسائل انسانی در زن می شود ولی رها کردن این مسئله به دست طبیعت و عدم کنترل آن چنان اثرات منفی و نامطلوب همه جانبه ای در زندگی زن اعمال می کند که رهایی از آن نه تنها برای خود او غیر ممکن است بلکه پایه گذار محرومیت فرزندان و نسل های آینده است. اگر اصول تنظیم خانواده رعایت شود از مرگ و میر مادران بر اثر حاملگی و زایمان و میزان ابتلاء آنان به بیماری ها و عوارض حاملگی و زایمان کاسته خواهد شد. به عبارت دیگر عمر مادران بیشتر می شود و فرزندان خانواده مادرانی سالم خواهند داشت. اثر وجود مادری سالم در یک خانواده بر همه روشن است. زیرا اولا اساس و بنای خانواده از دوام بیشتری برخوردار است ثانیاً فرزندان آن خانواده از توجه عاطفی لازم برخوردار خواهند شد همچنین احتیاج به مواد غذایی لازم برای مادر و جنین و اثر کمبود مواد مزبور خود مسئله مهمی را تشکیل می دهد. با کم شدن مقاومت بدن در اثر کمبود مواد غذایی حاصل از زایمان های مکرر، بدن دچار سوء تغذیه شده و برای ابتلاء به بیماری ها مهیا می شود. بنابراین رعایت اصول تنظیم خانواده از طرف مادر می تواند به سلامتی خانواده کمک کند و از تعداد بیماران بکاهد، مرگ و میر را کاهش دهد و سعادت خانواده را تأمین نماید. برای این منظور به زنان توصیه می گردد که از سن ۲۰ تا ۳۰ سالگی برای حاملگی با رعایت فاصله گذاری بین دو زایمان اقدام کنند. عدم رعایت تنظیم خانواده بر روی فرزندان، جنین و کودکان شیرخوار، به علت گرفتاری مادر در اثر حاملگی یا مواظبت از طفل شیرخوار، اثرات نامطلوبی را بر جای می گذارد.
در صورتی که فاصله بین دو زایمان رعایت نشود و مادر باردار گردد و مادر در سنین نامناسب باردار شود و یا سابقه زایمان های مکرر داشته باشد بالطبع ناراحتی های زیاد گریبانگیر وی می گردد.
نرسیدن مواد غذایی کافی، بی اشتهایی و مسمومیت های زمان بارداری موجب مخاطراتی برای جنین خواهد شد. با عدم رعایت تنظیم خانواده نسبت بچه های مرده به دنیا آمده، مرگ و میر نوزادان در روز های اولیه بعد از تولد، نارس بودن نوزاد، غیر طبیعی قرار گرفتن جنین در رحم و زایمان های غیر طبیعی بیشتر می شود. تنظیم خانواده می تواند زیربنای خانواده را مستحکم تر، عاطفه و محبت را بیشتر، عمر پدر و مادر را بیشتر، نسبت بروز و شیوع بیماری های مختلف و حوادث را در آنان کمتر و رفاه نسبی را افزون نماید.
مفهوم تنظیم خانواده
تنظیم خانواده به معنی پیش گیری از حاملگی های ناخواسته برای تأمین سلامت خانواده و اجتماع در قالب مفاهیم زیر است:
ـ محدود کردن تعداد فرزندان.
ـ پیش گیری از بیماری های دوران جنینی.
ـ پیش گیری از انتقال ناهنجاری های ژنتیکی.
ـ جلوگیری از عوارض حاملگی و زایمان های مکرر برای مادر.
ـ درمان نازایی
فراهم آوردن زمینه مساعد برای تأمین سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی اعضاء خانواده از یک طرف و رسیدن به یک ساختار سنی مناسب جمعیتی و تأمین سلامت اجتماع از طرف دیگر می باشد.
۷ پیام مهم در تنظیم خانواده
۱. دختران قبل از سن ۱۸ سالگی به دلیل حفظ سلامتیشان، نباید باردار شوند همچنین از نظر فیزیکی زنان آمادگی لازم جهت باردار شدن را تا سن ۱۸ سالگی ندارند. کودکانی که از مادران کمتر از ۱۸ سال متولد شده اند، عموماً زود تر از موقع مقرر به دنیا آمده، در هنگام تولد وزن آنان کم می باشد و امکان مرگشان در سال اول زندگی بسیار زیاد است. علاوه بر ان سلامت مادرانشان نیز در خطر می باشد. در جوامعی که دختران در سنین پایین ازدواج می کنند زوج ها باید با استفاده از برنامه های تنظیم خانواده، اولین بارداری را حد اقل تا سن ۱۸ سالگی به تعویق اندازند.
۲. بعد از سن ۳۵ سالگی نیز بارداری و زایمان سلامت را به خطر می اندازد اگر زنی بیش از ۳۵ سال داشته و ۴ بار یا بیشتر زایمان کرده باشد حاملگی بعدی خطر جدی برای خود او و نوزاد متولد نشده اش خواهد بود.
۳. برای حفظ سلامت مادر و نوزاد، قبل از آن که مادر دوباره باردار شود، والدین باید صبر کنند تا فرزند کوچکشان لااقل دو ساله شود. یکی از بزرگترین خطراتی که سلامت و رشد کودک زیر ۲ سال را تهدید می کند، تولد نوزاد جدید است. زیرا تغذیه با شیر مادر به طور ناگهانی متوقف می شود و مادر فرصت تهیه غذای کمکی برای فرزند کوچک خود را ندارد.
۴. بعد از هر حاملگی و زایمان ۲ سال طول می کشد تا بدن مادر بهبود کامل یابد. بنابر این مادرانی که بین زایمان هایشان لااقل ۲ سال فاصله را رعایت نکنند، خطر بیشتری سلامت آن ها را تهدید می کند. علاوه بر این اگر مادری که کاملا از زایمان قبلی بهبود نیافته دوباره باردار شود امکان بیشتری وجود دارد که نوزادش قبل از ۹ ماهگی به دنیا آمده یا با وزن کم متولد شود.
۵. باردار شدن مجدد، برای مادری که ۴ فرزند دارد، سلامت مادر و کودک را به خطر خواهد انداخت اگر فاصله بین نوزاد ها بیشتر از ۲ سال نباشد، بدن زن در اثر بارداری های مکرر، زایمان، شیر دهی و مراقبت از کودکان خردسال تحلیل می رود و باعث کم خونی، سوء تغذیه و … می گردد.
۶. پس از چهار بار زایمان، خطراتی نظیر کم خونی و خون ریزی شدید مادران را تهدید می کند. مادرانی که بیش از چهار فرزند دارند و یا سن آنان بالا تر از ۳۵ سال باشد، امکان این که نوزاد معلول، کم وزن و ضعیف به دنیا بیاورند بسیار زیاد است.
۷. اکثر مراکز بهداشتی می توانند چندین روش مناسب را برای برنامه ریزی مؤثر تنظیم خانواده، فراهم آورند. زوج ها باید به توصیه هایی که توسط کارکنان بهداشتی می شود، توجه نمایند.
روش های پیش گیری از بارداری
اهم روش های جلوگیری از بارداری عبارتند از:
۱. نزدیکی منقطع
۲. استفاده از پوشش لاستیکی (کاندوم)
۳. قرص های ضد بارداری.
۴. آمپول های ضد بارداری.
۵. متد ریتمیک.
۶. استفاده از دیافراگم مهبلی.
۷. استفاده از کلاهک های دهانه زهدان.
۸. استفاده از i . u . d
۹. استفاده از مواد شیمیایی.
۱۰. عقیم کردن و بستن لوله ها. (مردان ـ زنان)
آن چه لازم به یاد آوری است این که در ارائه خدمات تنظیم خانواده، اصول متعددی وجود دارد که کلیه افراد اعم از پزشکان، پرستاران یا مشاورین تنظیم خانواده باید ملزم به رعایت آنها گردد. در امر بهداشت و تنظیم خانواده نبایستی تنها فشار و تأکید روزی کنترل موالید باشد، بلکه لازم است با آموزش عمومی سعی شود نداشتن فرزند و همچنین داشتن فرزند کم هر دو مورد تأیید عمومی قرار گیرند. و کسانی که فرزند ندارند و نمی خواهند داشته باشند مورد شماتت و سرزنش فامیل و جامعه واقع نشوند. آموزش بهداشت در این مورد باید طوری افکار عمومی را تحت تأثیر قرار دهد که اولاد کم و در عین حال نداشتن فرزند یک موضوع قابل توجه عامه تلقی گردد.
بهداشت برای خانواده – انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، ص ۱۰۱
