رفیق کهنه کار شیطان

هر گاه صحبتی از “نفس” میشود نا خودآگاه ما به یاد آن “نفسی” می افتیم که ما را به نکبت ها و بدختی ها سوق میدهد در صورتی که نفس ما ابعاد سه گانه ای دارد که منبع خیرها و برکت ها نیز هست. و این بدبینی به خاطر نقش قدرتمند و منشأ اثر نفس امّاره است .
علماى اخلاق براى نفس (احساسات و غرائز و عواطف آدمى ) سه مرحله قائلند که در قرآن مجید به آنها اشاره شده است
نفس اماره:
نخست نفس اماره نفس سر کش است که انسان را به گناه فرمان مى دهد و به هر سو مى کشاند و به همین دلیل اماره اش ‍ گفته اند یعنی امر کننده به بدی و این نفس بهترین و صمیمیترین دوست شیطان است.
در این مرحله هنوز عقل و ایمان آن قدرت را نیافته که نفس سرکش را مهار زند و آن را رام کند بلکه در بسیارى از موارد در برابر او تسلیم مى گردد و یا اگر بخواهد گلاویز شود نفس سرکش او را بر زمین مى کوبد و شکست مى دهد. این مرحله همان است که همه بدبختی هاى انسان از آن است و البته این تیشه را ما خود بر ریشیمان میزنیم با بارور کردن این دشمن دیرنه.نفس لوّامه:
دوم نفس لوامه(سرزنشگر) است که پس از تعلیم و تربیت و مجاهدت ، انسان به آن ارتقاء مى یابد، در این مرحله ممکن است بر اثر طغیان غرائز گه گاه مرتکب خلافهائى بشود اما فورا پشیمان مى گردد و به ملامت و سرزنش خویش مى پردازد، و تصمیم بر جبران گناه مى گیرد، و دل و جان را با آب توبه مى شوید، و به تعبیر دیگر در مبارزه عقل و نفس گاهى عقل پیروز مى شود و گاهى نفس ، ولى به هر حال کفه سنگین از آن عقل و ایمان است .
البته براى رسیدن به این مرحله جهاد اکبر لازم است و تمرین کافى و تربیت در مکتب استاد و الهام گرفتن از سخن خدا و سنت پیشوایان .
این مرحله همان است که قرآن مجید در سوره قیامت به آن سوگند یاد کرده است ، سوگندى که نشانه عظمت آن است «لَا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیَامَهِ وَلَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَهِ»: سوگند به روز رستاخیز و سوگند به نفس سرزنشگر!.۱
نفس اماره نفس سر کش است که انسان را به گناه فرمان مى دهد و به هر سو مى کشاند و به همین دلیل اماره اش ‍ گفته اند یعنی امر کننده به بدی و این نفس بهترین و صمیمیترین دوست شیطان است.نفس مطمئنه:
مرحله سوم نفس مطمئنه است و آن مرحله اى است که پس از تصفیه و تهذیب و تربیت کامل ، انسان به مرحله اى مى رسد که غرائز سرکش در برابر او رام مى شوند و سپر مى اندازند، و توانائى پیکار با عقل و ایمان در خود نمى بینند چرا که عقل و ایمان آنقدر نیرومند شده اند که غرائز نفسانى در برابر آن توانائى چندانى ندارد.این همان مرحله آرامش و سکینه است ، آرامش که بر اقیانوس هاى بزرگ
حکومت مى کند، اقیانوس هائى که حتى در برابر سختترین طوفان ها چین و شکن بر صورت خود نمایان نمى سازند.
این مقام انبیاء و اولیا و پیروان راستین آنها است ، آنهائى که در مکتب مردان خدا درس ایمان و تقوا آموختند و سالها به تهذیب نفس پرداخته و جهاد اکبر را به مرحله نهائى رسانده اند.
این همان است که قرآن در سوره فجر به آن اشاره مى کند آنجا که مى گوید: «َا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَهً مَّرْضِیَّهً فَادْخُلِی فِی عِبَادِی وَادْخُلِی جَنَّتِی»۲ ؛ اى نفس مطمئن و آرام باز گرد به سوى پروردگارت که هم تو از او خشنود هستى ، و هم او از تو، و داخل در زمره بندگان خاص من شو، و در بهشتم گام نه !.
پروردگارا! به ما کمک کن که در پرتو آیات نورانى قرآنت نفس اماره را به لوامه و از آن به مرحله نفس مطمئنه ارتقاء بخشیم ، روحى مطمئن و آرام پیدا کنیم که طوفان حوادث متزلزل و مضطربش نسازد، در برابر دشمنان قوى و نیرومند و در مقابل زرق و برق دنیا بى اعتنا و در سختی ها شکیبا و بردبار باشیم .
منبع:تفسیر نمونه جلد ۹