عربیت

پرسش. چرا باید نماز را به عربی خواند؟ در مورد دعاها و قرآن هم آیا عربی خواندن شرط است یا اگر معنای فارسی آن خوانده شود نیز از ثواب بهره ‏مند می‏شویم؟ با توجه به اینکه خداوند به هر زبانی خوانده شود می‏شنود، آیا اشکالی دارد که دعا به فارسی خوانده شود یا قرآن به فارسی خوانده شده در معنا و تفسیرش تدبر شود؟

پاسخ: البته دعا کردن و نیز خواندن ترجمه قرآن به هر زبانی خوب و پسندیده است امّا ترجمه قرآن و دعا جای خود آنها را نمی‏گیرد و تأثیر آنها را ندارد؛ زیرا ماهیت متفاوتی دارند. ماهیت قرآن به عربی بودن آن است؛ اگر قرآن را به فارسی برگردانید، دیگر کلام خدا نیست؛ چنان‏که اگر دعای کمیل را به فارسی برگردانید دیگر کلام امیرمؤمنان علی علیه‏السلامنیست، هیچ کلامی به عظمت کلام خدا و هیچ سخنی به شیوایی سخن علی علیه‏السلامنمی‏رسد. به علت اینکه ماهیت قرآن با ترجمه تغییر می‏کند در نتیجه حتی احکام فقهی قرآن را ندارد؛ چنان‏که مسح آن ترجمه بدون وضو اشکال ندارد و خواندن معنای فارسی قرآن ثواب خواندن قرآن عربی را ندارد.
با این همه توصیه می‏شود که در انتخاب ترجمه و تفسیر قرآن دقت شود و از ترجمه و تفاسیر معتبر استفاده شود تا به‏معنای واقعی آیات نزدیک گردید و از برداشت‏های شخصی دور مانید.
امّا در مورد نماز باید گفت آنچه از سوره‏های قرآن در نماز خوانده می‏شود و به دنبال آن ذکرهای نماز را نمی‏توان به غیر عربی خواند. البته در مورد قنوت نماز برخی از فقها مثل فتوای امام خمینی رحمه ‏الله جایز دانسته ‏اند که به هر زبانی دعا خوانده شود. در مقابل، برخی حتی در این مورد هم احتیاط کرده، عربی خواندن را شرط دانسته ‏اند.
 
افزون بر این، اگر دعایی که در قنوت خوانده می‏شود، دعای مأثور نباشد، فاصله آن تا دعایی که از معصومین رسیده است به اندازه فاصله ما تا خود معصوم است. پس بهتر است به دعای نقل شده از معصوم اهتمام شود.
در پایان تذکر چند نکته، مناسب است:
۱ـ هر حکمی در اسلام پشتوانه فلسفی دارد و از حکمتی عالی و دقیق برخوردار است.
۲ـ بسیار از این حکمت‏ها را ائمه معصومین علیه‏السلام مطرح کرده‏اند و تنها راه دست‏یابی به این حکمت‏ها همین کلام معصوم است.
۳ـ نباید عبادت و عمل را به خاطر آن حکمت انجام دهیم در غیر این‏صورت آن عمل باطل خواهد شد مثل عمل کردن به غسل جمعه برای فلان فایده جسمانی تو را از ثواب غسل جمعه محروم می‏کند؛ چنان که اگر کسی به نیت سلامتی روزه بگیرد، روزه ‏اش باطل است اگرچه در روایت آمده است؛ روزه بگیرد تا سالم باشید.    (صوموا تصِحّوا. مستدرک الوسائل، ج۷، ص ۵۰۲.)  
۴ـ چگونگی انجام عباداتی مثل نماز و دعا وابسته به دستور شرعی است. در فروع دین باید تعبد و اطاعت کرد با وجودی که اصول دین عقلانی و غیرتعبدی‏اند. به این ترتیب، پس از ثابت شدن وجود خدا و حقانیت پیامبر اکرم صلی ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله حکم الهی که به واسطه رسولش ابلاغ شد، نافذ است. رسول گرامی اسلام صلی ‏الله‏ علیه‏ و‏ آله فرمود:
نماز بگذارید همان گونه که من نماز به پا می‏کنم.    (صلّوا کما رأیتُمُونی أصلّی. بحارالانوار، ج۸۲، ص ۲۷۹.)  

پس بهتر آنست که در عربی خواندن نماز راه تعبّد مورد تأکید قرار گیرد به جای اینکه ذهن را به فلسفه آن مشغول کرد.

و از طرفی زبان عربی از نظر وسعت واژه‏ ها استعداد و تحمل پذیرش معانی گسترده‏تری را دارد؛ چرا که در عربی برای هر زمان و هر فردی، صیغه‏ای از فعل بنا نهاده شده است و دیگر آنکه زبان عربی توانایی هضم واژه‏ های بیگانه را دارد که آنها را به صورت عربی تلفظ می‏کند. با این بیان، زبان عربی کاملترین زبان دنیاست که ظرفیت تحمّل مفاهیم اسلامی را دارد و دیگر زبانها به ترجمه این کلام الهی همت می‏گمارند. رابطه بین زبان عربی و فارسی از قدیم وجود داشت. دأب علمای ایرانی چنین بوده که با تسلّط به زبان عربی کتب خویش را نیز به این زبان بنویسند. بنابراین مشکلی در ارتباط برقرار کردن با زبان عربی وجود نداشته است و تبادل واژه‏ها بین عربی و فارسی تا جایی گسترده بود که می‏توان ادعا کرد هفتاد درصد واژه‏ های فارسی ریشه عربی دارند و از طرفی دیگر واژه‏های فارسی فراوانی در عربی وارد شده‏اند؛ مانند واژه سراب در قرآن دیده می‏شود که اصالتا فارسی است.    (برخورد ایرانی‏ ها با اسلام، به عنوان دین عرب‏ها نبوده است. برای توضیح بیشتر ر.ک. به: خدمات متقابل ایران و اسلام، شهید مطهری.)  
اما با وجود امکان ترجمه به زبان فارسی، ما به عربی نماز می‏خوانیم؛ زیرا دین اسلام پیامبر جهانی دارد و باید زبانی واحد داشته باشد تا بین همه معتقدان به اسلام وحدت وجود داشته باشد. اگر بناست زبانی واحد زبان جهان اسلام باشد، بهترین زبان همان زبانی است که بر آن زبان، دین نازل شده است. از سویی دیگر کلماتی که در نماز به کار می‏رود عمدتا در فارسی نیز کاربرد دارند و مبهم نیستند مثل مستقیم، هدایت، رب، عالمین و… مجموعه کلماتی که در نماز باید یاد گرفت محدود است و آموختن معانی آنها آسان است.