مقام رکنیت فاطمه زهرا نسبت به امیرالمؤمنین

موضوع هفتم مشترک بودن فاطمه سلام‏اللَّه‏علیها است بارسول اکرم در مقام رکن بودن نسبت به على بن ابى‏طالب سلام‏اللَّه‏علیه.
جابر بن عبداللَّه چنین روایت مى‏کندکه پیامبر اکرم به على فرمود:
«سلام علیک ابا الریحانتین، اوصیک بریحانتى من الدنیا من قبل ان ینهد رکناک، و اللَّه خلیفتى علیک. فلما مات النبى صلى اللَّه علیه و آله و سلم قال (على): هذا احد الرکنین الذین قال رسول‏اللَّه. فلما ماتت فاطمه قال: هذا الرکن الثانى الذى قال رسول‏اللَّه». (۱)
«سلام بر تو، اى پدر دو ریحانه‏ى من، یا على محافظت آن دو را به تو سفارش مى‏کنم قبل از آنکه هر دو رکن تو از بین برود، تو را به خدا مى‏سپارم که او نگهدارنده‏ى توست.
(جابر بن عبداللَّه روایت را چنین ادامه مى‏دهد):
پس از رحلت پیامبر اکرم، امیرالمؤمنین فرمود: این بود یکى از دو رکن من که رسول خدا مى‏فرمود، و اینک منهدم گردید؛ و هنگامى که فاطمه سلام‏اللَّه‏علیها چشم از جهان فروبست، على فرمود: این بود همان رکن دومى که به قول پیامبر اکرم، امروز از دست دادم».
این حدیث را عده‏اى از علما به این شرح نقل کرده‏اند:
حافظ ابونعیم در حلیه الاولیاء، حافظ ابن‏عساکر در تاریخ شام، حافظ محب‏الدین طبرى در ریاض و ذخائر، امام احمد بن حنبل (امام حنابله)، حافظ کنجى شافعى در کفایه، ابوالمظفر سبط بن جوزى در تذکره، حافظ سیوطى در جامع کبیر و جمعى دیگر از دانشمندان و محققین. در اینجا لازم است رکن بودن به على علیه‏السلام را دقیقا بررسى کنیم که آیا مراد از این «رکنیت» چیست؟ و حقیقت این رتبه‏ى معنوى که مقام بسیار والا و بزرگى است چگونه مى‏باشد. آنچه مسلم است این است که در این مقام، هر معنایى که در شان پیامبر اکرم تصور شود عینا بهمانگونه و بهمان ترتیب در شان حضرت صدیقه سلام‏اللَّه‏علیها وارد است، و به عبارت دیگر، حضرت زهرا علیهاالسلام در مقام رکنیت مثل و همانند پیامبر اکرم، و در این منقبت همتا و شریک و برابر با رسول خدا مى‏باشد.
یقینا مقصد از رکن على بودن، این نیست که فاطمه علیهاالسلام اداره‏کننده‏ى امور خانواده و کدبانوى خانه و کاشانه‏ى على، و گرداننده‏ى چرخ زندگانى و آسایش بخش او و خاندان اوست، زیرا که اینها از وظایف حتمى هر زن مسلمان است. مهم این است و رمز عظمت زهراى اطهر آنجاست که با وجود آیه‏ى (الرجال قوامون على النساء) (۲)
که موضع کلى مردان و زنان را نسبت به یکدیگر تعیین مى‏نماید، پیامبر اکرم در یک مورد استثنائى، حضرت صدیقه را رکن على مى‏خواند، بهمانگونه که خودش را. رسول خدا به هر معنى و مفاد، و به هر نحو و کیفیتى که رکن على محسوب مى‏شود، فاطمه سلام‏اللَّه‏علیها نیز به همان ترتیب، به همان نسق، و به همان وضع، رکن مساوى و همتاى دیگر در این منقبت است. در اینجا مى‏توان گفت که این رکن بودن به على از مقام شامخ ولایت سرچشمه مى‏گیرد، و از شئون ولایت است که هر یک از آن سه وجود مقدس، رکن دو نفر دیگر مى‏باشد، و این موضوع امکان‏پذیر نیست مگر اینکه فاطمه سلام‏اللَّه‏علیها نیز در مقام ولایت همتا و همانند و برابر با پیامبر اکرم و على بوده باشد، یعنى چنان که رسول خدا رکن ولایت، اساس اسلام، و اصل مودتى است که خدا آن را اجر نبوت قرار داده است، حضرت زهرا علیهاالسلام نیز در این شئون شریک، برابر، و همتاى او است و به همین مناسبت است که پیامبر اکرم مى‏فرماید: «لو لم یخلق اللَّه على بن ابى‏طالب، ما کان لفاطمه کفو». (۳)
«اگر خدا على ابن ابى‏طالب را نمى‏آفرید فاطمه شبیه و نظیرى در عالم‏نداشت».
در روایت دیگرى آن حضرت خطاب به على مى‏فرماید:
«لولاک یا على لما کان لفاطمه کفو على وجه الارض». (۴)
«یا على اگر تو نبودى، فاطمه را بر روى زمین همانند و نظیرى نبود».
مقصود پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم از کفو که در این روایات و احادیث دیگر در شان حضرت زهرا بکار برده است، چیست؟ آیا منظور آن حضرت، کفو در مال، همانند در فقر و غنا، و یا همتایى در خلقت ظاهرى است؟ بطور یقین نه؛ بلکه مقصود کفو و همانند در مقام ولایت و صفات و فضائل است. بلى، فاطمه علیهاالسلام در شئون ولایت همتاى على است، همانگونه که خود پیامبر اکرم چنین است. چنانکه رسول خدا رکن ایمان، رکن اسلام، رکن توحید، رکن منطق و بیان، و رکن حقیقت و شرف انسان است، و به همان معنى و مفهوم، حضرت زهرا و ائمه‏ى اطهار نیز رکن و اساس و اصل و پایه و بنیادند.
در زیارت مبعث، (۵) على علیه‏السلام را بعنوان رکن بودن چنین خطاب مى‏کنیم:
«… و صل على عبدک و امینک الاوفى… و رکن الاولیاء و عماد الاصفیاء…». (۶)
که رکن و پایه و ستون و تکیه‏گاه جمیع اولیا و اصفیا مى‏باشد، رکن و تکیه‏گاهش بفرمایش پیامبر حضرت صدیقه سلام‏اللَّه‏علیها است.
در یکى از زیارات مطلقه نیز حضرت امیرالمؤمنین «سید الاوصیاء و رکن الاولیاء» نامیده شده است، (۷) و در زیارت وارث حضرت اباعبداللَّه الحسین چنین عرضه مى‏داریم:
«اشهد انک من دعائم الدین و ارکان المؤمنین»؛ (۸) و در زیارت عید فطر و قربان (۹)و همچنین در زیارت اربعین حسین علیه‏السلام(۱۰)
«اشهد انک من دعائم الدین و ارکان المسلمین، و معقل المؤمنین»؛
و در زیارت جامعه‏ى کبیره:
«… و ساسه العباد، و ارکان البلاد، و ابواب الایمان».(۱۱)
آرى چهارده معصوم علیهم‏السلام همگى ارکان توحید و ایمان و اسلام هستند، و هر یک از آنان رکن است براى سایر معصومین. حضرت صدیقه سلام‏اللَّه‏علیها در این مقام- نظیر و همانند و همتاى رسول اکرم- رکن است براى امیرالمؤمنین سلام‏اللَّه‏علیه.
________________________________________
۱ـ حلیهالاولیاء ج ۳/ ۲۰۱، مقتل الحسین خوارزمى ج ۱/ ۶۲، ذخائرالعقبى ص ۵۶، فرائدالسمطین ج ۱/ ۳۸۲، ۳۸۳/ ح ۳۱۴، نظم دررالسمطین ص ۹۸، الریاض النضره ج ۳/ ۱۰۵، کفایهالطالب ص ۹۳، ۹۴، تاریخ مدینه دمشق (ط دارالفکر) ج ۱۴/ ۱۶۶، ۱۶۷، تاریخ ابن‏عساکر (ترجمه الحسین ع) ص ۱۲۰، کنزالعمال ج ۱۱/ ۶۲۵/ ح ۳۳۰۴۴، منتخب کنزالعمال ج ۵/ ۳۵.
محب‏الدین طبرى قبل از نقل این روایت مى‏گوید: «رسول خدا کنیه‏ى «ابوالریحانتین» را (هم) بر على گذارده بود». (الریاض النضره ج ۳/ ۱۰۴).
۲ـ سوره‏ى النساء، آیه‏ى ۳۴.
۳ـ باین روایت به همین لفظ در ینابیع الموده ص ۲۳۷ موجود است. همچنین در فردوس الاخبار ج ۳/ ۴۱۸/ ح ۵۱۷۰ (به لفظ: لو لم یخلق على ما کان لفاطمه کفو)، و در مقتل الحسین خوارزمى ج ۱/ ۶۶ (به لفظ: لو لم یکن على ما کان لفاطمه کفو) آمده است.
۴ـ متن روایت چنین است:
«عوتب النبى صلى اللَّه علیه و آله و سلم فى امر فاطمه، فقال: لو لم یخلق اللَّه على بن ابى‏طالب ما کان لفاطمه کفو، و فى خبر: لولاک لما کان لها کفو على وجه الارض». بحارالانوار ج ۴۳/ ۱۰۷.
۵ـ منظور دعایى است که در روز مبعث بهنگام زیارت بارگاه ملکوتى امیرالمؤمنین علیه‏السلام مى‏خوانیم. بنابر قول مشهور در بین علماى شیعه روز مبعث، بیست هفتم رجب مى‏باشد.
۶ـ این قسمت از زیارت امیرالمؤمنین علیه‏السلام که مخصوص روز مبعث مى‏باشد چنین است: «… اللهم صل على محمد و آل‏محمد، و صل على عبدک و امینک الاوفى، و عروتک الوثقى، و یدک العلیا، و کلمتک الحسنى، و حجتک على الورى، و صدیقک الاکبر، سید الاوصیاء و رکن الاولیاء، و عماد الاصفیاء، امیرالمؤمنین، و یعسوب الدین، و قدوه الصدیقین، و امام الصالحین…». (مصباح الزائر ص ۹۵- ۹۶، مزار الشهید ص ۳۲، بحارالانوار ج ۹۷/ ۳۷۹).
۷ـ قسمتى از این زیارت مطلقه‏ى امیرالمؤمنین که از امام صادق علیه‏السلام روایت شده و مرحوم شیخ مفید آن را نقل نموده است چنین است: «… اللهم صل على محمد و آل‏محمد، و صل على امیرالمؤمنین عبدک المرتضى، و امینک الاوفى، و عروتک الوثقى، و یدک العلیا، و جنبک الاعلى، و کلمتک الحسنى، و حجتک على الورى، و صدیقک الاکبر، و سید الاوصیاء، و رکن الاولیاء، و عماد الاصفیاء، امیرالمؤمنین، و یعسوب الدین، و قدوه الصالحین، و امام المخلصین…». (مصباح الزائر ص ۷۸- ۷۹، بحارالانوار ج ۹۷/ ۳۰۷).
۸ـ مصباح المتهجد ص ۶۶۴، بحارالانوار ج ۹۸/ ۲۰۰.
۹ـ مصباح الزائر ص ۱۷۲، مزار الشهید ص ۱۸۴، بحارالانوار ج ۹۸/ ۳۵۳.
۱۰ـ مصباح الزائر ص ۱۵۴، مزار الشهید ص ۲۱۱، المزار الکبیر ص ۱۷۲، بحارالانوار ج ۹۸/ ۳۳۲.
۱۱ـ عیون الاخبار ج ۲/ ۲۷۷، بحارالانوار ج ۹۹/ ۱۲۷- ۱۲۸.
همچنین در یکى از زیارتهاى حضرت امیرالمؤمنین علیه‏السلام مى‏خوانیم:
«… اشهد انک و الائمه من ولدک سفینه النجاه، و دعائم الاوتاد، و ارکان البلاد، و ساسه العباد…». (المزار الکبیر ص ۷۶، ۷۷، بحارالانوار ج ۹۷/ ۳۴۲، ۱۴۸)؛
و در یکى از دعاهاى روز عید غدیر مى‏خوانیم:
«… اللهم صل على محمد و آل‏محمد، الائمه القاده، و الدعاه الساده، و النجوم الزاهره، و الاعلام الباهره، و ساسه العباد، و ارکان البلاد…». (اقبال الاعمال ص ۴۹۲، بحارالانوار ج ۹۵/ ۳۲۰)؛
و در توقى شریف حضرت که براى استشفاع به محمد و آل‏محمد علیهم‏السلام است مى‏خوانیم: «… قد اتاکم اللَّه یا آل‏یاسین خلافته و علم مجارى امره فیما امره فیما قضاه و دبره و رتبه و اراده فى ملکوته، فکشف لکم الغطاء، و انتم خزنته و شهداوه و علماوه و امناوه، ساسه العباد و ارکان البلاد و قضاه الاحکام…». (بحارالانوار ج ۹۱/ ۳۷. همچنین مراجعه کنید به مصباح‏الزائر ص ۲۲۳، ۲۲۴، بحارالانوار ج ۹۹/ ۹۳).