نذر در آیین اهل حق با نذر شیعیان چه فرقی دارد که این امر، عیب اهل حق شمرده می شود؟

پاسخ:
نذر آن است که کسی بر خود واجب گرداند چیزی را مانند روزه گرفتن، نمازهای مستحبی خواندن، صدقه و… و بگوید: اگر حاجت و مشکلم حل شد، بر عهده من باشد که در راه خدا، این احسان یا عمل را انجام دهم. البته آنچه را هم که انسان به برخی از بزرگان سادات و… می دهد نیز، نذر است که گاهی به این، نیاز هم گفته می شود. گاهی هم نذر می شود که با گرفتن حاجتش یا بدون حاجت و فقط برای رضایت الهی، چیزی و عملی را در یکی از حرم ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ امامزاده ها و… انجام دهد.[۱]نذر و نیاز در دیدگاه شیعیان:
شیعیان با اعتقادی که به توسل بر ائمه هدی ـ علیهم السّلام ـ دارند، علاوه بر اینکه انجام تمام واجبات الهی را بر خود لازم می دانند و دوری از هر گناهی را وظیفه اسلامی خویش قلمداد می کنند، گاهی برای گرفتن حاجتی یا نشان دادن علاقه بیشتر شان به معصومین ـ علیهم السّلام ـ ، عملی و مالی را نذر می کنند که در راه رضای الهی انجام داده و به مصرف برسانند و این نذر باید در مواردی باشد که از نظر شرع مقدس منع و نهی ای وجود نداشته باشد و نذر هر چه قدر هم بیشتر و بزرگتر باشد نمی تواند جایگزین حتی یک قسمت از واجبات الهی گردد. بنابراین اگر کسی نذر کند و با بجا آوردن آن، نماز را ترک گوید، و یا بر کاری که شرع دستور نداده، حتی اگر مباح هم باشد، نذری کند و آن نذر را واجب بداند، از مسیر ائمه اطهار که همان مسیر اسلام ناب محمدی ـ صلّی الله علیه و آله ـ است، جدا گردیده است. که امام صادق ـ علیه السّلام ـ این چنین نذرها را از وسوسه های شیطان و کارناروا می شمارند.[۲]
از دیدگاه علمای شیعه نیز اگر کسی نذر کند که کار حرامی را مرتکب شود، یا نذر کردن را واجب بداند (این بدعت است) و یا با نذر کردن، کار واجب و مستحبی را ترک کند، نذر او صحیح نیست.[۳]
نذر و نیاز در دیدگاه اهل حق:
بر خلاف عقایدی که شیعیان درباره نذر دارند و آن را یک عبادتی جداگانه از دیگر عبادات مانند نماز، روزه و… می دانند و معتقدند که با نذر کردن نمی توان هیچ کدام از اینها را ترک کرد، اهل حق بر این باور پافشاری می کنند که باید هر از چندی، مخارجی را به نام نذر و نیاز بر خود تحمیل کرد (که شامل برنج، خروس، نان، قربانی و.. می باشد) تا از خیر فروع دین گذشت. یعنی با نذر دادن، دیگر نماز خواندن واجب نیست، بلکه کاری عبث می باشد که عاقل باید از کارهای بیهوده خود را دور سازد و این بیت را دست آویز خود قرار داده اند که:
اگر نیاز نباشد نماز بی سود است
اگر نیاز دهی پس نماز بیهوده است.[۴]
بزرگ ترین اشتباه و انحراف اهل حق در این است که به قرآن کریم نظر ندارند وگرنه در این کتاب الهی، همواره نماز را با زکات قرین ساخته و انفاق را یکی دیگر از صفات پرهیزکاران دانسته که در اوائل سوره بقره فرموده است:
این کتاب مایه هدایت پرهیزکاران است. و آنها کسانی هستند که ایمان به غیب داشته، نماز را به پا می دارند و از آنچه ما به آنها روزی داده ایم، انفاق می کنند.[۵]
وقتی هم اهل بهشت از جهنمیان می پرسند: چرا شما وارد عذاب الهی شدید؟ می گویند:
نماز نمی خواندیم، و به بیچارگان طعام نمی دادیم.[۶]
از اهل حق وقتی پرسیده می شود: چرا نماز نمی خوانید؟ جواب می دهند: ما به مغز قرآن عمل می کنیم و با دادن نذر و نیاز، دیگر نماز خواندن واجب نیست.[۷]
شیعیان هر چند ارزش زیادی به انفاق و احسان که نذر هم یکی از آنهاست، دارند؛ ولی به هیچ وجه حاضر نیستند به خاطر این نذر، دست از نماز و مسجد بکشند. در حالی که برای اهل حق چون نذر در بیرون جمخانه جایز نیست، مسجد را رها می کنند و رفتن به جمخانه که همراه با ساز و آواز شروع به مراسم پیش ساخته خود می کنند و این را از مهمترین عبادات بلکه تنها ترین عبادت می دانند و با نذر دادن و هدیه کردن چیزی به بزرگ جمخانه و دیگر افراد حاضر، نماز را ساقط شده قلمداد می کنند و می گویند: برای چه نماز بخوانیم؟ آیا غیر از این است که با نماز، خدا را یاد می کنیم؟ ما با ترک نماز و دادن نذر و نیاز همواره به یاد خدا هستیم.[۸]
اهل حق لازمه عبودیت را فقط در جمخانه که هیچ پیشینه اسلامی ندارد و نذر دادن می پندارند؛ در حالی که یک مسلمانان باید قرآن را اساس عبادت خود قرار دهد و قرآن از مردم خواسته همیشه نماز را بپا دارند و با نماز خدا را به یاد داشته باشند.[۹] و با نماز است که جامعه اسلامی از فساد و فحشا دور می ماند و نماز از همه عبادات بزرگتر است. برای همین خداوند متعال فرمود: (ای پیامبر) آنچه از کتاب قرآن برای تو وحی می شود بر مردم بخوان و نماز را به پا دار که نماز از فحشا و منکر باز می دارد و یاد خدا (با نماز) بزرگتر از همه عبادتهاست، و خداوند آنچه را انجام می دهید می داند.[۱۰]
با توجه به دیدگاه اهل حق، باید گفت که: آنها با نذر کردن، فروع دین را زیر پا می گذارند و شیعه نمی تواند با کسی که فروع دین (که نماز از ارکان اصلی و ستون اسلام است) را انکار می کند، موافق باشد و گرنه هیچ وقت شیعیان، اهل حق را به خاطر نذر کردن خالی مورد مذمت قرار نمی دهند، بلکه چون اینها نذر را واجب می دانند و در نظر شیعه این یک بدعت محسوب می شود. و از سوی دیگر نذر شیعه فقط برای رضای خداوند متعال است و گرنه قبول نیست و نمی تواند جایگزین نماز باشد، در حالی که نذر اهل حق به جای نماز است تا جائی که این را عمل مغز قرآن می پندارند. در حالی که قرآن کریم انفاق و نذری را باعث نجات می داند که همراه نماز باشد:
(ای پیامبر) به بندگانم که ایمان آورده اند، بگو: قبل از آنی که روزی رسد که هیچ دوستی و شفاعتی مؤثر نیست، نماز را بپا دارند و از آنچه روزی شان کردیم، در نهان و آشکار انفاق کنند.[۱۱]
از سوی دیگر نذر و نیاز و انفاق برای کسانی است که تمکین مالی دارند و می خواهند به ثواب بیشتری برسند و نمی توان کسی را که قدرت اقتصادی ضعیفی دارد به انفاق و نذر وادار نمود. پس اعتراض شیعیان برای اهل حق، نذر دادن شان نیست؛ بلکه انکار ضروریات دین می باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. آثار الحق؛ بهرام الهی، تهران، جیحون، چهارم، ۱۳۷۳ هـ . ش.
۲. شاهنامه حقیقت؛ نعمت الله جیحون آبادی، تهران، ‌جیحون، ۱۳۷۳ هـ . ش.
۳. نوشته های پراکنده درباره یارسان اهل حق؛ صدیق صفی زاده بودکه ای.
۴. خاکسار و اهل حق؛ نور الدین مدرسی چهاردهی.
[۱] . دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه دهخدا، واژه نذر، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ اول، (برنامه رایانه ای.)
[۲] . طوسی، محمد؛ استبصار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ هـ .ق، ج ۴، ص ۴۷۰ – ۴۸۰.
[۳] . راشدی، لطیف؛ رساله توضیح المسائل چهار مرجع، تهران، پیام عدالت، چاپ دوم، ۱۳۸۲ هـ ش، ص ۶۲۹.
[۴] . دائره المعارف تشیع، تهران، مقاله اهل حق، ۱۳۷۱ هـ . ش، ج ۳، ص ۶۶۱. و خواجه الدین، محمد علی، ‌سرسپردگان، ‌ص ۶۴.
[۵] . بقره/۳-۲.
[۶] . مدثر/۴۴ – ۴۱.
[۷] . ایوانف، ولادیمیر الکسویچ؛ مجموعه رسائل و اشعار اهل حق، بمبئی، انجمن اسماعیلی، ص ۱۰۹.
[۸] . نور علی الهی، برهان الحق، تهران، جیحون، چاپ هشتم، ۱۳۷۳ه‍ ش، ص ۷۰، و سایت اینترنتی یارسان، بحث نذر و نیاز www.yarsan.com
[۹] . طه/۱۴.
[۱۰] . عنکبوت/۴۵.
[۱۱] . ابراهیم/۳۱.