پرسش . چرا در متون اسلامی نسبت به یاد مردگان تاکید فراوانی شده است؟
پاسخ: با توجه به اثرات فراوان یاد اموات برای زندگان و مردگان روایات اسلامی برای یاد اموات اهمیت زیادی قائل شده اند و وظائفی را برای ما در قبال اموات رقم زدهاند که اینجا به بعضی از وظائف و اهمیت آن اشاره میشود:
اهمیت یاد مردگان: یاد مرگ و مردگان از آنجا که هم برای زندگان آثار تربیتی فراوان دارد و هم برای مردگان فواید فراوانی؛ در فرهنگ اسلامی نسبت به آن سفارش زیادی شده است. از امام صادق علیه السلام نقل شده است: یاد مرگ شهوات نفس را میمیراند و غفلت را از بین میبرد و دل را به وعده های خداوند قوت میبخشد و طبع او را رقیق و پرچم های هوا را میشکند و آتش حرص را خاموش میکند و دنیا را در نظر انسان تحقیر میکند و همین معنای آنچه پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم فرمود میباشد که: یک ساعت فکر کردن بهتر از یک سال عبادت کردن است. ( مصباح الشریعه ص ۵۷ باب ۸۳ . ) در سخن دیگری امام صادق علیه السلام از قول پیامبر(ص) فرمود: « من اکثر ذکر الموت أحبه اللّه» .( وسائل ج ۲ ص ۴۳۴ باب ۲۳ من الاحتضار ج ۲. ) ، در حدیث دیگری است که پیامبر صلی اللّه علیه و آله فرمود: «أتدرون من أکیسکم؟ قالوا: لا یا رسول اللّه، قال: اکثرکم للموت ذاکراً و أحسنکم استعداداً له، …» (ارشاد القلوب ص ۵۸ باب ۱۲.) پیامبر پرسید میدانید زیرکترین شما کیست؟ گفتند: «خیر یا رسول اللّه»، فرمود: «آنکه بیشتر از همه به یاد مرگ باشد و بیشتر از دیگران برای آن آمادگی داشته باشد.» از طرفی به یاد اموات بودن و زیارت آنها برایشان مفید است تا جایی که خداوند به پیامبر میفرماید: «وَلاَ تُصَلِّ عَلَی أَحَدٍ مِنْهُم مَاتَ أَبَداً وَلاَتَقُمْ عَلَی قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ» (توبه: ۸۴ ) هرگز بر یکی از آنان نماز مگزار و بر سر قبر او نایست زیرا آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حال فسق و گناهکاری مردند.
در حدیثی از امام رضا علیه السلام نقل شده است: « ما من عبد [مومن] زار قبر مومن فقرأ عنده «انّا أنزلناه فیلیله القدر» سبع مرات الا یغفر اللّه له و لصاحب القبر» ( الفقیه ج ۱ ص ۱۸۱ حدیث ۵۴ .) هیچ بنده مومنی نیست که به زیارت قبر مومنی رفته و سوره قدر را هفت بار نزدش بخواند، مگر این که خداوند او و صاحب قبر را میآمرزد.
اهمیت یاد اموات تا حدی است که فرموده اند: «انسانی که در حال حیات پدر و مادر نسبت به آنها نیکوکار بوده است ولی بعد از مرگ به یاد آنها نیست، عاق والدین محسوب میشود و بر عکس کسی که در حال حیات پدر و مادر عاق بوده است، بعد از مرگشان زیاد به یاد آنها است و برایشان طلب آمرزش میکند، از عقوق بیرون آمده و جزء نیکان نوشته میشود.»
قال الباقر علیه السلام «انّ الرجل یکون بارّاً بوالدیه و هما حیان، فاذا لم یستغفر لهما کتب عاقاً لهما و انّ الرجل لیکون عاقاً لهما فی حیاتهما، فاذا ماتا اکثر الاستغفار لهما فکتب بارّاً» (بحار ج ۸۲ ص ۶۵ حدیث ۹. ) و امام صادق علیه السلام فرمود: «انّ المیت لیفرح بالترحم علیه و الاستغفار له، کما یفرح الحی بالهدیه تهدی الیه» ( بحار ج ۸۲ ص ۶۲ حدیث ۱. ) مرده به سبب طلب رحمت و آمرزش برای او توسط زنده ها شاد میشود؛ آنچنان که شخص زنده به سبب هدیه ای که به او اهداء میشود، شاد میشود.
امیر المومنین علیه السلام فرمود: « زوروا موتاکم فانّهم یفرحون بزیارتکم و لیطلب احدکم حاجته عند قبر ابیه و عند قبر امّه بما یدعوا لهما» (فروع کافی ج ۳ ص ۲۳۰ و وسائل ج ۳ ص ۲۲۳ باب ۵۴ من الدفن حدیث ۵ . ) به دیدار مردگان خود بروید، زیرا آنها از زیارت شما شادمان میشوند و هر یک از شما باید نزد قبر پدر و نزد قبر مادرش ضمن دعا برای آنها حاجت خود را طلب کند.
ملاحظه میشود که یاد اموات برای مرده و زنده مفید است. میت از دیدار برادر مؤمنش شاد میشود. با او انس میگیرد و مادامی که نزد قبرش هست با او مانوس است و هنگامی که برمیخیزد که از نزدش برود، وحشت و دلتنگی او را فرا میگیرد. اسحق بن عمار از امام کاظم علیه السلام پرسید: «آیا مومن میداند چه کسی به دیدارش آمده است؟» فرمود: « نعم و لا یزال مستأنساً به مازال عنده، فاذا قام و انصرف من قبره دخله من انصرافه عن قبره وحشه.» ( کامل الزیارات ص ۳۲۱ حدیث ۸ .) زیارت اهل قبور و یاد آنان از چند جهت برای زندگان مفید است و از چند جهت برای اموات. اما برای زندهها یک جهت ثواب عظیم و غفران الهی است و جهت دوّم برآمدن حوائج و سعادتمند شدن و جهت سوم پند گرفتن و آثار تربیتی فراوانی که بر این کار بار است.
رسول گرامی اسلام صلی اللّه علیه و آله و سلم در این باره فرمود: « زوروا موتاکم فسلموا علیهم فانّ لکم فیه عبره» (محجه البیضاء ج ۸ ص ۲۸۹ و بحار ج ۸۲ ص ۶۴ حدیث ۸.) به زیارت مردگان خود بروید و بر آنها سلام کنید که در این دیدار برای شما پند و عبرتی وجود دارد. امّا برای مردگان، یک جهت استخلاص از عذاب و رهایی از گرفتاری به خاطر جبران کمبودهای اعمال آنان توسط زندگان است و جهت دیگر ثوابهای زیادیاست که به سبب اعمال زندگان به آنها میرسد و جهت سوم انس و الفتیاست که به سبب زیارت زندگان برایشان حاصل میشود.
