آداب غذا خوردن از نظر اسلام

نخستین نکته برای رعایت دستورهای بهداشتی درباره خوردن، توجه به این حقیقت لازم است که در نظام آفرینش،«خوردن»، ابزاری برای زندگی است، نه آن که زندگی، ابزاری برای خوردن؛ چنان که در حکمتی منسوب به امام علی(ع) آمده است:
لا تطلبِ الحَیاه لِتأکلَ، بَل اطلُبِ الاکل لِتحیا. (زندگی را برای خوردن مخواه، بلکه خوردن را برای زندگی بخواه).
بسیاری از مردم ـ اگر نگوییم بیشتر آنهاـ سلامت، شادابی و زندگی خود را فدای شکم خود می کنند.از این رو، هیچ گاه به فکر این نیستند که چه بخورند، چگونه بخورند و چه اندازه بخورند. پس، هر چه را مزه بهتری دارد، به هر اندازه که میل دارند و به هر شکلی که پیش بیاید، مصرف می کنند و بدین سان، گرفتار انواع بیماری ها می شوند، چنان که امام علی(ع) می فرماید:
مَن غَرَسَ فی نَفسِهِ مَحَبَه انواع الطعام، اجتَنی ثِمارش فُنونِ الاسقام.
 (هرکس در دل خود، درخت علاقه به انواع غذاها را بکارد، میوه ی انواع بیماری ها را از آن می چیند).
رهنمودهای اسلام در این زمینه، فوق العاده مهم و ارزشمندند و با در نظر گرفتن عصر صدور آنها، معجزه علمی پیشوایان دین، محسوب می شوند. در این باره، توجه به دو نکته، دارای اهمیت است:
الف- رهنمودهای اسلام درباره خوردن، تنها سلامت جسم را تضمین نمی کند، بلکه تضمین کننده سلامت جسم و روح انسان هاست.
ب- از آن جا که عقل و علم، به همه رازهای آفرینش احاطه ندارند، چه بسا حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز، مجهول باشد، ولی بی تردید این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست، چنان که فلسفه تعدادی از احکام اسلام، در گذشته ناشناخته بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است.
و اینک، اشاره ای کوتاه به آن رهنمودها:
۱- حلال بودن غذا
نخستین و مهم ترین رهنمود اسلام درباره مواد غذایی مورد مصرف، این است که «حلال» باشند، بدین معنا که:
اولا: آنچه انسان مصرف می کند، باید از راه مشروع تهیه شده باشد. غذایی که از راه نامشروع و تجاوز به حقوق دیگران تهیه گردد، هر چند ممکن است برای سلامت جسم، ضرر نداشته باشد، اما بی تردید برای سلامت روان، زیانبار است.
ثانیا: غذای انسان باید ازطیبات(آنچه پاک است) تهیه شده باشد. بر اساس این رهنمود، انسان نباید غذاهایی را که طبع توده مردم از آن نفرت دارد، یا اسلام خوردن آن را ممنوع دانسته(مانند: گوشت مردار یا گوشت حیوانات حرام گوشت) مصرف کند، هر چند که تجاوز به حقوق دیگران نباشد.
ثالثا: غذا برای کسی که مصرف کننده است، نباید زیانبار باشد. توضیح این که ممکن است غذایی برای یک نفر مفید باشد، اما برای دیگری به دلیل آن که بیماراست، زیانبار باشد.
رابعا: غذا برای روح انسان یا جامعه مَفسده نداشته باشد. توضیح این که ممکن است غذایی حلال باشد و برای جسم هم زیانبار نباشد، لیکن چگونگی مصرف آن، برای روح یا جامعه مفسده داشته باشد؛ مانند غذا خوردن در ظروف طلا و نقره، یا غذا خوردن از سفره ای که مشروبات الکلی در آن قرار دارد. خوردن این گونه غذاها نیز در اسلام، ممنوع شناخته شده است.
۲- دو وعده غذا خوردن در شبانه روز
در روایات اسلامی، برای تداوم سلامت و شادابی انسان، خوردن دو وعده غذا در صبح و شام توصیه شده است. اهل بهشت نیز که در دار السلام، جاوید هستند، در همین دو وعده غذا می خورند: «وَلَهُم رِزقهُم فِیهَا بُکرَه وَ عَشِیا؛ و در بهشت، هر صبح و شام، روزی آنان آماده است»(مریم : آیه۶۲)
۳- توصیه به کم خوری
پیشوایان دین، ضمن تأکید بر کم خوری، منافع فراوانی برای آن ذکر کرده اند؛ مانند: تداوم سلامت بدن، صفای اندیشه، نورانیت دل، رهایی از دام شیطان، بهره گیری از ملکوت هستی، نزدیکی به خداوند متعال و استفاده بهتر از عبادت پروردگار.
۴- خطر پُرخوری
برعکس، پُرخوری از منظر احادیث، به شدت نکوهیده است. پُرخوری از سلامت می کاهد، بدن را بدبو می کند و زمینه را برای انواع بیماری های جسمی و روحی فراهم می سازد. پُرخوری، جوهر نفس راتباه می کند، به نیروی تقوا (پرهیزگاری) و ورع (خویشتن داری) ضربه می زند، حجاب تیزهوشی است و دل را سخت و تاریک می سازد.
۵- مقدار غذای مفید
برای پیشگیری از زیان های پُرخوری و بهره گیری از منافع کم خوری، پیشوایان اسلام توصیه کرده اند که انسان تا زمانی که احساس گرسنگی نکرده، چیزی نخورد و قبل از آن که کاملا سیر شود، از خوردن غذا دست بکشد:«کُل وَ انتَ تشتهی، وَ امسِک وَ انتَ تَشتهی».
۶- برترین خوراکی و بهترین سفره
از منظر روایات اسلامی، برترین غذاها، غذایی است که دارای چند ویژگی باشد:
اول آن که از دست رنج خودِ فرد تهیه شده باشد؛
دوم آن که خانواده ی او آن را دوست داشته باشند؛
سوم این که بوی آن موجب آزار دیگران نباشد.
بهترین سفره ها نیز پاکیزه ترین، حلال ترین و ساده ترین آنهاست و انواع غذاهای رنگارنگ و گران قیمت ـ که اهل بیت(ع) از مصرف آنها پرهیز می کردند ـ بر آن چیده نشده باشد.
۷- آداب سُفره
آدابی که پیشوایان اسلام برای حضور بر سفره غذا توصیه کرده اند، عبارت اند از :
بودن سبزیجات در سفره، شستن دست ها، نشستن بر سر سفره با فروتنی، گرامی داشتن نان، سهیم کردن ناظر(اعم از انسان و حیوان) در غذا و آخرین ادب، صدقه دادن از آن غذا یا همانند آن.
رهنمودهای اسلام در مورد خوردن تنها سلامت جسم را تضمین نمی کند بلکه تضمین کننده سلامت هم جسم و هم جان است .
از آنجا که عقل و علم ،برهمه رازهای آفرینش احاطه ندارند ،چه بسا حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز ،مجهول باشد ولی بی تردید این به معنای بی دلیل بودن آن رهنمودها نیست ،چنان که فلسفه شماری از احکام اسلام ، در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آنها پی برده است .
مهمترین رهنمود اسلام درمورد غذا خوردن :
نخستین و مهمترین رهنمود اسلام اینست که :
آنچه انسان مصرف می کند باید از راه مشروع تهیه شده و حلال باشد .
دوم: آداب غذا خوردن
آنچه رعایت آنها در هنگام غذا خوردن سفارش شده است :
الف: تدبر در اینکه انواع خوراکیها چگونه در نظام هستی پدید آمده اند .
ب: آغاز خوردن غذابا نام ویاد خدا
ج :آغاز کردن غذا با نمک در صورتیکه فرد سالم بوده و نمک برایش ضرر نداشته باشد .
د: آغاز کردن از سبک ترین غذاها
ه : نخوردن غذای گرم و خوردن غذای نیمه گرم قبل از سرد شدن
و:خوردن با دست راست
ز : کوچک گرفتن لقمه
ح:خوب جویدن غذا
ط: طولانی کردن نشستن برسر سفره
ی:گرامی داشتن نان و نگذاشتن آن زیر ظرف غذا
ک: دست کشیدن از خوردن غذا پیش از سیر شدن کامل و در حالی که قدری از اشتها با قی است .
ن: خوردن از قسمت جلوی خود
ل: نگاه نکردن به لقمه دیگران
ر:رعایت حقوق دیگران در آنچه برسر سفره است .
ق: آغاز شدن غذا به وسیله کسی که صاحب سفره است و یا کسی که بزرگتر مجلس است .
و: ادامه دادن صاحب سفره به خوردن تا سیر شدن همه کسانی که بر سر سفره نشسته اند .
ز: بلند شدن از سر سفره ،قبل از برچیدن آن
آنچه هنگام غذا خوردن باید ترک کرد :
الف : زیاده روی در کیفیت و کمیت غذا
ب: نکوهش غذایی که نسبت به آن بی میل است .
ج: دمیدن در غذا
د: خوردن با دست چپ
ه : خوردن با یک انگشت یا دو انگشت
و : بلند آروغ زدن
ز: پاک کردن زیاداستخوانها 
ح:آب خوردن در میان غذا 
ط: آب خوردن ،پس از خوردن گوشت 
ی: خوردن ،در حال سیری 
سوم : حالاتی که غذا خوردن در آن حالات نهی شده است :
غذا خوردن به شیوه متکبران مثلاً در حال “تکیه زده ” ،” خوابیده به شکم ” ، ” دراز کشیده ” ،” ایستاده” همچنین غذا خوردن درحال راه رفتن و جنابت نیز بسیار نهی شده است .
چهارم : توصیه به هم غذا شدن با دیگران