پرسش . دلائل عقلی اثبات برزخ چیست؟
پاسخ: در مورد اصل عالم برزخ و ثواب و عذاب آن علمای اسلام ظاهراً اتفاق نظر دارند (بحار ج ۶ ص ۲۷۰. ) محقق طوسی (خواجه نصیر الدین ره) در تجرید الاعتقاد فرموده است: «و عذاب القبر واقع لامکانه و تواتر السمع بوقوعه» (کشف المراد ص ۴۲۴. ) عذاب قبر واقع خواهد شد. زیرا امری ممکن است و دلیل نقلی متواتر بر وقوع آن دلالت دارد. مرحوم علامه حلّی(ره) در شرح این سخن فرموده است: «نقل عن ضرار أنّه أنکر عذاب القبر و الاجماع علی خلافه و… » (کشف المراد: ص ۴۲۴.) از ضرار بن عمرو نقل شده است که منکر عذاب قبر میباشد در حالی که اجماع علمای اسلام بر خلاف نظر اوست.
حاصل آنکه دلائل عقلی و نقلی و حتی تجربی و حسی ـ اجمالاً ـ بر امکان و وقوع عالم قبر و برزخ دلالت دارد. هرچند ممکن است در جزئیات آن بین علما اختلاف باشد. ولی روشن است که در این زمینه دلیل عمده و روشن همان دلیل نقلی ـ آیات و روایات ـ میباشد.
دلائل عقلی:
به لحاظ عقلی تمام دلائلی که بر بقای روح دلالت دارد و به بعضی از آنها قبلاً اشاره شد، بر امکان و وقوع عالمی بعد از مرگ دلالت دارد و به عبارت دیگر تمام براهینی که بر دوام و بقای روح اقامه میشود، دال بر این مطلب است که وراء این عالم مادّه و دنیا ضرورتاً عالم دیگری وجود دارد و ارواح در آن عالم زندگی میکنند. در اینجا به یک دلیل اشاره میشود و آن عبارت است از عدم انطباق بزرگ بر کوچک:
در عالم ماده به لحاظ مادی انطباق یک شیء با سطح صد سانتی متر مربع بر شیء با سطح ده سانتی متر مربع امری محال است. تنها در صورتی میتوان جسم اوّل را بر دوّم منطبق کرد که جسم دوم بزرگتر یا دست کم مساوی باجسم اوّل باشد. حال چنین اتفاقی در عالم ذهن انسان میافتد. هنگامی که انسان به یک کوه مینگرد، این کوه با عظمت بر کجای سیستم ادراکی ذهن انسان منطبق میشود؟ مگر همه وجود مادی انسان چقدر است که بتواند کوهی را در خود جای دهد؟ باید توجه کرد که آنچه انسان ادراک میکند حقیقت کوه است نه عکس کوچک شده آن. این انطباق بزرک بر کوچک که همواره در دستگاه ادراکی انسان انجام میگیرد از لحاظ مادی قابل توجیه وتحلیل نیست. پس قوای ادراکی انسان به محوریت روح (ادراک کننده روح است نه سلولهای مادی) غیر مادی است. پس جهان دیگری ورای جهان ماده وجود دارد که موجودات غیر مادی بدان تعلق دارد.
عظمت و اهمیت و فایده عالم برزخ:
این نکته نیز قابل توجه است که عالم برزخ گاهی به آن عالم مثال نیز گفته میشود. از نظر عقل باید بزرگتر و وسیعتر و از لحاظ وجودی شدیدتر و قوی تر از این عالم ماده باشد و به اصطلاح محیط بر عالم ماده باشد و عالم دنیا در آن محاط باشد. چون هر چه قیود و محدودیت ها در موجودی کمتر باشد از لحاظ وجودی شدیدتر و موجودی قویتر محسوب می شود. این مطلب در روایات نیز مورد توجه قرار گرفته است که بیان خواهد شد.
