عدم برداشت صحیح از مفهوم زندگى، منجر به کردار غلط و جبران ناپذیر مى گردد، وقتى که مفهوم دنیا در بعد حیوانى انسان خلاصه شود، دلبستگى و وابستگى به پدر، مادر، فرزند، برادر، زن، مال، تجارت، خانه و خانواده چنان دست و پاى او را مى بندد که از فیض عظیمى چون، جهاد در راه خدا سرباز مى زند اینجاست که نهیب قرآن بر او وارد مى شود حالا که چنانى منتظر امر خدا باش. منتظر عذاب دو جهان باش در دنیا عذاب سلطه بیگانه و در آخرت عذاب الهى، آرى تو را لیاقت این امر نیست، باید کسان دیگر بیایند که خدا را دوست داشته باشند و خدا آنها را، و در هر صورت ضرر متوجه توست.
به این آیات شریفه توجه کنید:
قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَهٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ (آیه ۲۴ سوره توبه)
«اى رسول به امّت) بگو اگر پدران و پسران و برادران و زنان و خویشاوندان خود را و اموالى که جمع کرده اید و مال التجاره اى که از کسادى آن بیمناک هستید، و منازلى که به آن دل خوش داشته اید را، بیش از خدا و رسول و جهاد در راه او دوست مى دارید، پس منتظر باشید تا امر نافذ (و قضاى حتمى) خدا جارى گردد (و اسلام را بر کفر غالب و فاتح گرداند، شما دنیاطلبان بدکار از فعل خود پشیمان و زیانکار شوید) و خدا فاسقین و بدکاران را (به راه بهشت و سعادت) هدایت نخواهد کرد».
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَا لَکُمْ إِذَا قِیلَ لَکُمُ انفِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِیتُم بِالْحَیَاهِ الدُّنْیَا مِنَ الآخِرَهِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا فِی الآخِرَهِ إِلاَّ قَلِیلٌ (۳۸) إِلاَّ تَنفِرُواْ یُعَذِّبْکُمْ عَذَاباً أَلِیماً وَیَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ وَلاَ تَضُرُّوهُ شَیْئاً وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (آیه ۳۸ و ۳۹ سوره توبه)
«اى کسانى که ایمان آورده اید، چرا وقتى به شما امر مى شود براى جهاد در راه دین، بیدرنگ آماده شود (چون بار گران) به خاک زمین دلبسته اید، آیا به زندگانى دنیا به جاى حیات ابدى راضى شده اید؟ در صورتى که متاع دنیا در برابر عالم آخرت اندک و ناچیز است * بدانید که اگر در راه دین خدا براى جهاد بیرون نشوید، خدا شما را به عذبى دردناک، عذاب خواهد داد، و قومى دیگر را براى جهاد به جاى شما مى گمارد و شما به خدا هیچ زیانى نمى رسانید (بلکه خود را زیانکار ابدى مى کنید) و خدا بر همه چیز تواناست».
براى ترک جهاد، وسوه هاى شیطانى بسیار است، گاه انسان از گرماى تابستان مى نالد، و گاه از سرماى زمستان، و خلاصه مرتب عذر تراشى مى کند، درد دلهاى حضرت امیرالمؤمنین که در قالب سخن به عنوان شکایت از مردم بى وفاى زمان ریخته شده است، حاکى از همین عذر تراشى هائى است که آنها مرتب بر زبان مى آورند، و همین سمپاشى هاى تبلیغاتى در زمان پیامبر اکرم نیز وجود داشت، منافقین همین بهانه ها را مى آوردند و مى خواستند، مردم را از جنگ بازدارند، دور پیامبر را خالى کنند.
مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر المیزان، نقل مى کند که پیامبر اکرم در گرماى سوزانى به سوى تبوک (در جنگ تبوک) خارج شد، مردى از بنى سلمه خطاب به مردم گفت، در گرما نروید، (و هوا سوزناک است) خداوند این آیه شریفه را نازل کرد که آتش جهنم سوزان تر است (المیزان، ج ۹, ص ۳۶۴ ) این آیات شریفه راجع به ترک کنندگان جهاد است، دقت کنید:
فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلاَفَ رَسُولِ اللّهِ وَکَرِهُواْ أَن یُجَاهِدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَقَالُواْ لاَ تَنفِرُواْ فِی الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرّاً لَّوْ کَانُوا یَفْقَهُونَ (۸۱ ) فَلْیَضْحَکُواْ قَلِیلاً وَلْیَبْکُواْ کَثِیراً جَزَاء بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ(آیه ۸۱ – ۸۲ سوره توبه)
«آنهائى که خوشحالند که از حکم جهاد در رکاب رسول اللّه تخلف ورزیدند و جهاد به جان و مالشان در راه خدا بر آنان سخت ناگوار بود و مؤمنان را از جهاد منع کرده، به آنها مى گفتند، شما در این هواى سوزان از وطن خود بیرون نروید، به آنان بگو، آتش دورخ بسیار سوزان تر از این هواست، اگر بفهمید * اکنون آنها باید خنده کم و گریه بسیار کنند که به مجازات سخت اعمال خود خواهند رسید».
وَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَهٌ أَنْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَجَاهِدُواْ مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَکَ أُوْلُواْ الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُواْ ذَرْنَا نَکُن مَّعَ الْقَاعِدِینَ (۸۶) رَضُواْ بِأَن یَکُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَفْقَهُونَ (آیات ۸۶و ۸۷سوره توبه)
«وهرگاه سوره اى نازل مى شد که امر به ایمان به خدا و جهاد در رکاب رسول، در راه دین خدا مى کرد، منافقان ثروتمند، از تو تقاضاى معافى از جهاد کرده، مى گفتند: ما را از معاف شدگان محسوب دار * بدان راضى بودند که با زنان و کودکان در خانه بنشینند (و به جهاد حاضر نشوند)، دلهاى آنان نقش کفر و ظلمت گرفت و دیگر درک حقایق نکردند».
از نظر قرآن مجید عذر کسانى که به واسطه پیرى، بیمارى و خلاصه ناتوانى قدرت بر جهاد ندارند، پذیرفته شده است، اما کسانى که توانائى دارند و مى خواهند، جزء معاف شدگان (مانند پیران، کودکان، زنان و بیماران) باشند، و به جهاد نروند، فاسق هستند و عذر و سوگند آنها قابل پذیرش نیست.
این آیات دنبال آیات پیشین راجع به منافقین است. توجه کنید:
إِنَّمَا السَّبِیلُ عَلَى الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ وَهُمْ أَغْنِیَاء رَضُواْ بِأَن یَکُونُواْ مَعَ الْخَوَالِفِ وَطَبَعَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ (۹۳ ) یَعْتَذِرُونَ إِلَیْکُمْ إِذَا رَجَعْتُمْ إِلَیْهِمْ قُل لاَّ تَعْتَذِرُواْ لَن نُّؤْمِنَ لَکُمْ قَدْ نَبَّأَنَا اللّهُ مِنْ أَخْبَارِکُمْ وَسَیَرَى اللّهُ عَمَلَکُمْ وَرَسُولُهُ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَهِ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ (۹۴ ) سَیَحْلِفُونَ بِاللّهِ لَکُمْ إِذَا انقَلَبْتُمْ إِلَیْهِمْ لِتُعْرِضُواْ عَنْهُمْ فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمْ إِنَّهُمْ رِجْسٌ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ جَزَاء بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ (۹۵ ) یَحْلِفُونَ لَکُمْ لِتَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِن تَرْضَوْاْ عَنْهُمْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یَرْضَى عَنِ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ (آیات ۹۳ تا ۹۶ سوره توبه)
«منحصراً گناه و عقوبت براى کسانى است، که با وجود تمکن و دارائى، از تو درخواست معافیت از جنگ مى کنند و دوست دارند با زنان و کودکانشان در خانه بنشینند (و به جهاد حاضر نشوند) خدا بر دل آنها نقش کفر و ظلمت زده، لذا حقایق را درک نمى کنند * وقتى که شما (از جنگ سالم و فاتح) به سوى آنها برمى گردید، آنها به عذرهاى بى جا مى پردازند، به آنها پاسخ ده که گفتار کوته کنید، ما هرگز با این عذر و بهانه ها شما را تصدیق نخواهیم کرد، خدا حقیقت حال شما را بر ما روشن گردانیده است و به زودى، خدا و رسولش، کردار و نفاق شما را آشکار مى سازند (تا نزد مؤمنان رسوا شوید) آنگاه به سوى خدائى که داناى غیب و شهود است، باز مى گردید، تا شما را به کیفر کردارتان برساند * چون شما به سوى آنها بازگردید براى شما قسمهاى مؤکّد به خدا مى خورند، که از تخلّف آنها چشم پوشى کنید (فریب آنها را نخورید) از آنها اعراض کنید که مردمى پلیدند و به موجب کردار زشت خود، به آتش دوزخ مأوا خواهند یافت * براى اینکه از آن مردم منافق، راضى شوید قسمها یاد مى کنند، پس اگر شما (مؤمنان هم فریب قسمهاى دروغ آنها را بخورید، و (از آنها راضى شوید، خدا هرگز از آن گروه فاسق راضى نخواهد شد.»
شیوه مبارزه منفى با ترک کنندگان جهاد یکى از مطالبى است که در قرآن شریف مورد توجه واقع شده است، بدین گونه که تمامى مردم کوچه و بازار، حتى زن و بچه آنها، باید با مخالفین سخن نگویند، تا زندگى براى آنها بسیار دردآور و جهنّمى شود.
نقل شده، سه نفر به نامهاى: کعب بن مالک و مراره بن الربیع و هلال بن امیه، همران پیامبر براى جنگ خارج نشدند، اما نه از روى نفاق، بلکه از روى سستى، بعد پشیمان شدند، وقتى که پیامبر به مدینه بازگشت، آمدند و عذرخواهى کردند. اما پیامبر بها آنها سخن نگفت، به سراغ مسلمانان رفتند، هیچ کدام حتى کودکان با آنها سخن نگفتند، و خلاصه شهر مدینه بر آنها تنگ آمد و زندگى برایشان بسیار سخت شد، شهر را ترک کردند و به طرف کوهها روان شدند، حتى خانواده هایشان که براى آنان غذا مى بردند با آنها سخن نمى گفتند! خودشان هم تصمیم گرفتند که از یکدیگر جدا شوند، پنجاه روز به درگاه خداوند ضجه و ناله کردند، اظهار توبه کردند تا خداوند رحیم، توبه آنها را پذیرفت و این آیه شریفه در حق آنان نازل شد (تفسیر المیزان، ج ۹, ص ۴۰۷ ):
وَعَلَى الثَّلاَثَهِ الَّذِینَ خُلِّفُواْ حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَیْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّواْ أَن لاَّ مَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَیْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ (آیه ۱۱۸ سوره توبه)
«و بر آن سه تن (مرار، هلال و کعب) که (از تو در جنگ تبوک) تخلّف ورزیدند، تا آنکه زمین با همه پهناورى بر آنها تنگ شد و از خود دلتنگ شدند و دانستند که از غضب خدا جز به لطف او ملجأ و پناهى نیست، پس خدا بر آنها باز لطف فرمود تا توبه کنند که خدا بسیار توبه پذیر و در حق خلق مشفق و مهربان است».
۱- قال ابو عبداللّه(ع): «فَإِنَّ مُجاهَدَهَ الْعَدُوِّ فَرْضٌ عَلَى جَمیعِ الاُمَّهِ، وَلَوْ تَرَکُوا الْجِهادَ لأتاهُمُ الْعَذابُ» (وسائل الشیعه، ج ۱۱, ص ۱۶ – فروع، ج ۵, ص ۹- تهذیب، ج ۶, ص ۱۲۴ – خصال، چاپ نجف، ص ۲۱۸.)
امام صادق(ع) فرمود: «پس به درستى که جهاد کردن با دشمن بر همه امّت واجب است، و اگر جهاد را ترک کنند، هر آینه عذاب به سراغشان خواهد آمد».
۲- قال امیرالمؤمنین(ع): «… فَمَنْ تَرَکَهُ (اَىْ الجِهادَ) رَغْبَهً عَنْهُ ألْبَسَهُ اللّهُ ثَوْبَ الذُّلِّ، وَ شَمَلَهَ الْبَلاءِ وَ دُیِّثَ بِالصِّغارِ وَ الْقَماءَهِ وَ ضُرِبَ عَلى قَلْبِهِ بِالأسْهابِ وَ أُدیلَ الْحَقُّ مِنْهُ بِتَضْییعِ الْجِهادِ، وَسِیمَ الْخَسْفُ وَمُنِعَ النِّصْفُ». (نهج البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۲۷, ص ۹۴ – همین معنى با مختصر فرقى در وافى، ج ۲, جزء ۹, ص ۸ نقل شده است).
حضرت على (ع) فرمود: «هر کس که آن را (جهاد را) ترک کند، خداوند بر او جامه ذلّت و خوارى، و رداى بلاء و گرفتارى مى پوشاند، و بر اثر این حقارت و پستى زبون و بیچاره مى شو و چون خداوند رحمت خود را از دل او برداشته به بى خردى مبتلاگردد (در کار خویش حیران و سرگردان ماند) و به سبب نرفتن به جهاد و اهمیّت ندادن به این امر مهم، از راه حق دور شده، در راه باطل قدم مى گذارد، و به نکبت و بیچارگى گرفتار گردیده، از عدل و انصاف محروم مى شود، (یا ستمکار بر او تسلّط مى یابد یا خود با بى انصافى رفتار خواهد کرد».
۳- و من کتاب لامیرالمؤمنین الى اهل مصر: «… اِنْفِرُوا – رَحِمَکُمُ اللّهُ – إلَى قِتالِ عَدُوِّکُم وَ لا تَثّاقَلُوا إلى الأرضِ فَتُقِرُّوا بِالْخَسْفِ، وَتَبُؤوا بِالذُّلِّ، وَ یَکوُنَ نَصیبُکُمُ الاْخَسَّ».
از نامه هاى حضرت على(ع) به مردم مصر: «به چنگ با دشمن خود بروید – خدا شما را بیامرزد – و خود را بر زمین گران مسازید (در خانه نمانده، سستى مورزید) که به خوارى تن دهید، و به بیچارگى گرفتار شوید، و بهره شما بى ارزشترین چیزها شود».
۴- قال رسول اللّه(ص): «فَمَنْ تَرَکَ الْجِهادَ أَلْبَسَهُ اللّهُ ذُلاًّ فى نَفْسِهِ وَ فَقْراً فى مَعیشَتِهِ وَ مَحْقاً فى دینِهِ» (بحارالانوار، ج ۱۰۰, ص ۹.)
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «هر کس که جهاد را ترک کند، خداوند لباس ذلت در نفس و فقر و تنگدستى در زندگى و تباهى در دین بر او خواهد پوشاند».
۵- عن ابى عبداللّه(ع) قال: قال رسول اللّه(ص): «… فَمَنْ تَرَکَ الْجِهادَ أَلْبَسَهُ اللّهُ ذُلاًّ فى نَفْسِهِ وَ فَقْراً فى مَعیشَتِهِ وَ مَحْقاً فى دینِهِ» (وافى: ج ۲, جزء ۹, ص ۷).
امام صادق(ع) فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: «هر کس که جهاد را ترک کند، خداوند لباس ذلت در نفس و فقر و تنگدستى در زندگى و تباهى در دین بر او خواهد پوشاند».
