بنابر آنچه گذشت، علیت و معلولیت که در میان موجودات امکانی هست، با استقلال خدای متعال و وحدانیتش در صنع و ایجاد، هیچ گونه منافاتی ندارد بلکه وساطت اشیا و مؤید و مؤکد آن است و قرآن کریم نیز در تمام افعال و آثار که به مخلوقات نسبت می دهد و در احتیاجاتی که می کند، عموم قانون علیت و معلولیت را تصدیق می فرماید، در عین حال استقلال در تأثیر را برای خدای متعال حفظ می کند و آیات قرآنی در این باره زیاد است؛ مانند:
…و ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی … (انفال/۱۷)
قاتلوهم یعذبهم الله بایدیکم … (توبه/۱۴)
… انما یریدالله لیعذبهم بها … (توبه/۵۵)
و نظایر آنها.
و اما قسمت دوم پرسش که خواندن را عبادت معرفی می کند، در جواب حجت اول روشن کردیم که خواندن و حاجت خواستن از غیرخدای متعال به دو نحو متصور است: حاجت خواستن به دعوی استقلال در تأثیر و قدرت ذاتی طرف و حاجت خواستن از واسطه و خواندن تو دخلی به شریک شدن او با ذی الواسطه ندارد و بنابراین آیه کریمه:
وادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سیدخلون جهنم داخرین (غافر/۶۰)
تنها از دعایی نهی می کند که مقارن اعتقاد استقلال در تأثیر طرف دعا باشد، نه از مطلق حاجت خواستن، حتی از واسطه و طریق که فعل و اثر صاحب واسطه است و حاجت خواستن از او حاجت خواستن از مستقل مفروض می باشد. علاوه بر این که مطلق گرفتن در آیه کریمه مواردی پیش می آورد که شریک نبودن آنها بدیهی است، مانند این که مثلا روزانه به نانوا می گوییم آقا در برابر این پول نان بده و از قصاب گوشت و از خادم خود خدمت و از مخدوم خود توجهی مناسب حال و از رفیق خود کاری مربوط به رفاقت می طلبیم؛ زیرا دعا بودن این خواستها بدیهی است و در صورت شرک بودن مطلق دعا، اشکال روشن است و این که بعضی ها گفته اند که اینان چون زنده اند درخواست را می شنوند ولی انبیا و اولیا پس از مرگ از دنیا و دعایی که در آن است غافلند، تنها اشکال لغو بودن این دعاها را دفع می کند نه اشکال شرک بودن آنها را بنا به اطلاق دعا در آیه کریمه، علاوه بر این، بطلان این سخن در جواب حجت چهارم خواهد آمد.
و همچنین در آیه کریمه یا ایها الذین ءامنوا اتقوا الله وابتغوا الیه الوسیله و جاهدوا فی سبیله لعلکم تفلحون (مائده/۳۵)
خدای متعال امر به اتخاذ وسیله به سوی خود می فرماید و آن را سبب رستگاری معرفی می فرماید و نظیر آن روایت نبوی است که رسول اکرم صلی الله علیه و له ایمان و نماز را وسیله خود قرار می دهد و روشن است که مراد از وسیله، یا تقرب به واسطه ایمان و عبادت است یا خود ایمان و عبادت و بدیهی است که ایمان صفتی نفسانی و عبادت حرکاتی است انسانی و هرچه باشد غیر خدای متعال است که سببیت آن تصدیق شده در صورتی که بنا به حجت گذشته شرک است و محال است که شرک موجب تقریب به خدا باشد.
