کودکانی که دچار ضربه به سر شده‌اند ممکن است در ۲۴ ساعت اول دچار خوابآلودگی شوند
کودکان بسیار پرانرژی و پرتحرک‌اند و در ساعات بیداری مدام در حال جنب‌وجوش و جست‌وخیز هستند. آنها با مفهوم خطر، برخورد با اشیاء و سقوط و… آشنایی ندارند و در صورت یک لحظه غفلت والدین، احتمال زمین خوردن و آسیب‌دیدن آنها بسیار بالاست.
نکته بسیار مهم در زمین خوردن ضرباتی است که به سر وارد می‌شود چون در ضربات به سر کودک، احتمال بروز عواقب دیررس و جبران‌ناپذیر مغزی وجود دارد.
جمجمه بافت استخوانی بسیار محکمی است که جلوی بسیاری از آسیب‌ها را می‌گیرد ولی محافظت جمجمه از مغز حدی دارد و در ضربه‌های شدید که به‌صورت تکانه هستند ممکن است اعصاب و عروق مغز آسیب ببینند. زمانی که ضربه جدی به سر کودک وارد می‌شود، احتمال شکستگی جمجمه وجود دارد.
در مورد شکستگی استخوان جمجمه نمی‌توان کاری کرد و شکستگی باید به مرور زمان جوش بخورد، ولی چنین کودکانی باید از نظر خونریزی داخل مغز بررسی شوند. پس هشدار به والدین این است که ضربه به سر کودک اصلا نباید اتفاق بیفتد، ولی در صورتی که این حادثه ناگوار رخ داد، کودک باید ۲۴ ساعت در بیمارستان یا در منزل توسط والدین تحت‌نظر باشد و والدین باید به چند علامت مهم در کودک توجه کنند.
۱. بیهوش شدن کودک
وقتی کودک گریه می‌کند و بعد بلند می‌شود، تقریبا می‌توان گفت نگرانی زیادی وجود ندارد، ولی علامت بد این است که کودک بعد از وارد شدن ضربه به سر بیهوش شود یا اول گریه کند و بعد مدتی از حال برود.
اگر بیهوشی بلافاصله بعد از افتادن باشد و کودک یکی- دو دقیقه بعد به هوش بیاید، خطر آن نسبت به وقتی که کودک بعد از چند دقیقه بیهوش شود، کمتر است.۲. استفراغ کودک
نشانه دوم که خانواده باید به آن دقت کند، استفراغ کودک است. اگر کودک بعد از ضربه به سر استفراغ کند و استفراغ هم تکرارشونده باشد، نشان‌دهنده این است که فشار داخل جمجمه افزایش‌یافته است.۳. تشنج کودک
مورد سوم تشنج است. بعضی از کودکان بعد از ضربه به سر دچار تشنج می‌شوند؛ یعنی ممکن است مردمک چشم‌های کودک بالا برود، دست و پا بلرزد، دهان قفل شود و…. تشنج گاهی طی ۴۸-۲۴ ساعت اول و گاهی هم در طول هفته اول و بعد از ۴۸ ساعت اول اتفاق می‌افتد. در تشنج‌های شدید، این احتمال وجود دارد که ۲ سال بعد از ضربه تشنج شروع شود. در واقع، در شرح‌حال بعضی از کودکانی که دچار تشنج هستند، سابقه ضربه شدید به سر مشاهده می‌شود.۴. خوابآلودگی کودک
مورد بعدی خوابآلودگی است. کودکانی که دچار ضربه به سر شده‌اند ممکن است در ۲۴ ساعت اول دچار خوابآلودگی شوند. البته کودکان عادت دارند در طول روز بخوابند یا ممکن است حادثه در ساعات پایانی روز و هنگام خواب شبانه اتفاق افتاده باشد که باید این مورد را در نظر داشت، ولی مادر الگوی خواب کودک خود را می‌شناسد. در صورتی که الگوی خواب کودک بعد از ضربه تغییر کرد و کودک بیشتر دچار خوابآلودگی شد، نیاز به بررسی است. اگر ضربه هنگام شب اتفاق افتاد، حداقل ۱ تا ۲ ساعت باید کودک را بیدار نگه داشت تا از خواب‌آلوده نبودن وی اطمینان حاصل شود.
بعضی از کودکان بعد از ضربه به سر دچار تشنج می‌شوند
۵. انحراف چشم در کودک
انحراف چشم نیز مهم است. اگر کودک بعد از ضربه دچار انحراف چشم شود، احتمال جدی و آسیب‌زا بودن ضربه بالاست.۶. کبودی پشت گوش و زیر چشم کودک
والدین باید دقت کنند در صورتی که بعد از ضربه به سر، پشت گوش و زیر چشم کودک کبودی وجود داشته باشد، نشانه آن است که شکستگی در قاعده جمجمه و خونریزی اتفاق افتاده است.۷. خروج مایع از گوش و بینی کودک
اتفاق دیررسی که ممکن است رخ دهد، خروج مایع آبکی از گوش یا بینی کودک است که در اثر ضربه به جمجمه ایجاد می‌شود. این مایع آبکی، مایع مغزی- نخاعی نام دارد که خطر عفونت و مننژیت مغزی را به دنبال دارد.اقدامات اولیه۱. در این مواقع بهترین کار این است که کودک را به جراح مغز و اعصاب ارجاع دهند. البته پزشکان متخصص اورژانس نیز می‌توانند با معاینه کودک و سنجش میزان تعادل و خوابآلودگی و… از سلامت کودک مطمئن شوند. والدین باید بدانند در صورتی که کودک را مرخص کردند باز هم باید کودک را تحت‌نظر داشته باشند و اگر علامتی دیدند، بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.۲. گاهی خونریزی خفیف است و ممکن است حتی در سی‌تی‌اسکن علامتی نشان داده نشود، ولی سی‌تی‌اسکن بعد از ۲۴ ساعت علائم دیگری را نشان دهد. بعد از ۲۴ ساعت احتمال خطر کمتر می‌شود، ولی ممکن است کودک تا چند ماه از سردرد شکایت کند.۳. اگر شکستگی روی جمجمه ایجاد شود، احتمال دارد در ناحیه ترک دانه‌های ریزی مانند کیست ایجاد شود که در اثر فشار داخل جمجمه ایجاد شده و والدین باید در مورد این موضوع هم با پزشک مشورت کنند.۴. کودکان کمتر از ۲ سال دارای فونتانل یا ملاجی هستند که هنوز به‌طور کامل استخوانی نشده است. پزشکان بعد از ضربه به سر کودک، با لمس فونتانل می‌توانند اطلاعات خوبی به‌دست آورند.۵. خونریزی داخل مغز گاهی حاد و شدید است. در این مواقع جراح باید جمجمه را باز و خون را تخلیه کند، ولی گاهی خونریزی خفیف است و پزشک کودک را فقط به مدت ۱ تا ۲ روز در بیمارستان بستری می‌کند و تحت‌نظر می‌گیرد. خون به مرور جذب می‌شود، ولی تا ۲ سال بعدی باید پیگیر عواقب آن بود.
دکتر سوزان امیرسالاری، فوق‌تخصص مغز و اعصاب کودکان عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌ا…(عج)
زمانی که ضربه جدی به سر کودک وارد می‌شود، احتمال شکستگی جمجمه وجود دارد
چگونه از ضربه مغزی کودکان پیشگیری کنیم؟
کودکان تحرک زیادی دارند و در سنین نوپایی نمی‌توانند تعادل خود را حفظ کنند بنابراین قرار گرفتن آنها در ارتفاع بسیار خطرناک است. مثلا مادر در حال صحبت کردن با تلفن است و کودک را روی قسمت اوپن آشپزخانه قرار می‌دهد و یک لحظه غفلت باعث سقوط کودک می‌شود. وقتی کودکان کمی بزرگ‌تر می‌شوند، مدام در حال دویدن و بالا رفتن از بلندی‌های وسایل خانه مثل لبه مبل، تلویزیون، میز و… هستند. بنابراین اگر کودک به هر دلیلی از ارتفاع بیش از ۳۰ سانتی‌متر سقوط کند، به‌خصوص در صورتی که کف خانه سنگفرش هم باشد، احتمال ضربه به سر و عوارض مغزی زیاد خواهد بود.
نکته مهم پیشگیری از این اتفاق است که والدین باید آن را رعایت کنند. بسیاری از کودکان در همان محیط خانه دچار ضربه مغزی می‌شوند. امروزه برای زیباتر شدن خانه کف اتاق‌ها را نمی‌پوشانند و کودک روی سنگفرش راه می‌رود. فرش و موکت کردن خانه‌هایی که کودک دارند، الزامی است چون به‌عنوان محافظ عمل می‌کند و زمانی که کودک زمین می‌خورد، شدت ضربه به میزان زیادی کم می‌شود.
تا وقتی کودک نوپاست، والدین باید با چشم کودک را در هر مکانی دنبال کنند. وقتی او بزرگ‌تر شد و به مدرسه رفت حتما باید در مورد عوامل خطر مثل سقوط از ارتفاع با او صحبت کرد، مثلا روی پله‌ها با همکلاسی‌ها شوخی نکند یا ندود. همچنین در حیاط مدرسه و هنگام ورزش و دویدن مراقب خود باشد.
نکته مهم دیگر روروئکی است که کودکان را در آن قرار می‌دهند. بعضی از روروئک‌ها ایمن نیستند و با کمی سرعت گرفتن واژگون می‌شوند و کودک با سر به زمین می‌خورد. والدین دقت کنند که روروئک تعادل کافی داشته باشد و با حرکت کودک واژگون نشود. حتی اگر کودک داخل روروئک باشد باید جلوی چشم والدین بازی کند تا درصورتی که مشاهده کردند روروئک در حال افتادن است، سریع کودک را از آن خارج کنند.
