برزخ منفصل و متصل

پرسش . برزخ منفصل و برزخ متصل را شرح دهید.

پاسخ: ذهن در وجود انسان نمونه‏ای از موجودات برزخی است چون خصوصیات و فعل و انفعالات عالم ذهن، خصوصیات و ویژگی‏های عالم ماده را ندارد و از طرفی نفس انسان برای تحقق اراده نیاز به ابزار و واسطه دارد و ذهن نقش همان واسطه را ایفا می‏کند. صور ذهنی و فعل و انفعالهای ذهن ابزار و واسطه بین نفس و روح انسان و پیکر مادی او است و در واقع عالم ذهن حائل و واسطه و برزخی است بین روح و جسم انسان؛ به همین دلیل به آن «برزخ متصل» و یا «مثال متصل» و یا «مثال اصغر» گفته می‏شود و در مقابل عالم برزخ که خود واقعیتی جدای از عالم ماده و دنیا دارد و انسانها بعد از مرگ وارد آن می‏شوند «برزخ منفصل» و یا «مثال منفصل» و یا «مثال اکبر» نامیده می‏شود.   ( جهان بینی تربیت معلم ص ۶۰ . ) 

رؤا نمونه‏ای از برزخ: چنانکه گذشت در روایات، عالم بعد از مرگ به خواب تشبیه شده است. به عبارت دیگر رؤا نمونه‏ ای از عالم برزخ است. در اینجا به عنوان نمونه روایتی را نقل می‏کنیم و سپس مقایسه‏ای بین عالم خواب و برزخ می‏شود.   قیل لمحمد بن علی علیهما السلام: ما الموت؟ قال: «هو النوم الذی یأتیکم کلّ لیله، الاّ إنّه طویل مدته لا ینتبه منه الاّ یوم القیامه، فمن رأی فی نومه من أصناف الفرج ما لا یقادر قدره و من أصناف الاهوال ما لایقادر قدره، فکیف حال فرح فی النوم و وجل فیه؟ هذا هو الموت فاستعدّوا له» (معانی الاخبار ۲۷۵ حدیث ۵ .) به امام جواد علیه السلام گفته شد مرگ چیست؟ حضرت فرمود: مرگ همانند همان خوابی است که هر شب شما را فرامی‏گیرد؛ مگر اینکه آن مدت طولانی‏تری دارد و انسان برنمی‏خیزد مگر روز قیامت؛ حال هر که در خوابش از انواع خوشی‏ها و سرور آنقدر می‏بیند که قابل اندازه‏گیری نیست و یا از انواع ترسها آنقدر می‏بیند که قابل وصف نیست، چگونه است حالت فرح و شادی در خواب و یا ترس و وحشت در آن؟ این همان مرگ است؛ پس برای آن آماده شوید.    
صورت و هویتی که انسان در حال رؤا از خود ادراک می‏کند، جدای از بدن عنصری او است. آن صورت و هویت، «قالب مثالی» اوست. ارتباط نفس در حال خواب با بدن مادی کم می‏شود و بدن مثالی او آزادانه به سیر و فعالیت می‏پردازد. می‏تواند پرواز کند؛ از سدّ آهنین بگذرد؛ مرز زمان را در نوردد و به زمانهای آینده پرواز کند و البته باید توجه کرد برزخ خواب از مرگ بسیار ضعیف‏تر است. در خواب قالب مثالی ارتباط خود را به کلی از قالب عنصری قطع نمی‏کند. به همین دلیل میزان قدرت و ادراکات او نیز مانند بعد از مرگ نیست. با مرگ ارتباط بدن برزخی به کلی از بدن مادی قطع می‏شود و کاملا آزاد می‏شود و به همین میزان وجودی بس قوی‏تر و شدیدتر بوده و فعالیت هایش بسیار سریعتر از هنگام خواب می‏باشد. چنانکه فعالیتهای انسان هنگام خواب بسیار سریعتر از فعالیت های او هنگام بیداری است. شباهت خواب و مرگ علاوه بر روایات در قرآن نیز مورد توجه واقع شده است. قرآن می‏ فرماید: «اللَّهُ یَتَوَفَّی الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَی عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَی إِلَی أَجَلٍ مُسَمّیً… » (زمر: ۴۲) خداوند جانها را به هنگام مرگ می‏گیرد و ارواحی را که نمرده ‏اند به هنگام خواب می‏گیرد؛ سپس جانهای کسانی را که مرگ آنها فرارسیده است نگه می‏دارد و دیگران را که زنده‏ اند باز می‏گرداند تا مدت معینی که اجل آنها سر آید.