برزخ و قیامت

پرسش ـ تفاوت برزخ و قیامت چیست؟

پاسخ ـ از آیات قرآن و روایات استفاده می‏شود که انسان‏ها بعد از مرگ و قبل از برپایی قیامت، مدتی را در عالم برزخ می‏گذرانند:      «مِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ اِلی یَوْمَ یُبْعَثُونَ»   (عبدالنبی نمازی، معاد از دیدگاه قرآن و روایات بی جا، انتشارات منبع، ۱۳۸۰، ص ۲ ـ ۱۴۱. )   بنابراین، برزخ، حدّفاصل بین دنیا و آخرت است. هرچند بشر به دلیل محدودیت‏های فراوان، توانایی فهم و درک درست نظام حاکم بر عالم برزخ و قیامت را ندارد ـ همانند جنین در رحم که قادر به درک دنیای خارج نیست ـ امّا با اتکا به وحی و سخنان معصومین(ع) می‏تواند تا حدّی از آن جهان شناخت به دست آورد. بر همین اساس، برخی از ویژگی‏های عالم برزخ و قیامت را از منظر قرآن و روایات بیان می‏کنیم تا فرق آن دو از یکدیگر روشن گردد:    
۱ . عالم برزخ از آن جهت که مقدّمه ورود به قیامت است، همانند بازداشتگاه موقّت خواهد بود. البته طولانی بودن یا کوتاه بودن آن به تناسب وضعیّت اشخاص، مختلف می‏باشد. برای مؤمن، بسیار زود و برای گنهکار بسیار دیر خواهد گذشت.    (همان، ص ۱۴۶.)  
۲ . براساس برخی روایات، در عالم برزخ (قبر)، تنها از دو دسته مؤمن محض و کافر محض سؤال می‏گردد و پرونده اعمال بقیه تا زمان قیامت مسکوت خواهد ماند و هریک به تناسب وضعیتی که در دنیا داشته‏اند، متنعّم یا معذّب خواهند بود.    (همان.)  
۳ . شفاعت ائمه(ع) تنها در قیامت کارساز است. بنابراین، در عالم برزخ هرکس با نتیجه اعمالش به سر خواهد برد؛ به همین دلیل، امامان(ع) نسبت به وضعیت شیعیان در عالم برزخ اظهار نگرانی می‏کردند؛ چنان که امام صادق(ع) در خطابی به شیعیان می‏فرماید:
سوگند به خدا تمام شیعیان ما بهشتی هستند… درقیامت همه شما در سایه شفاعت پیامبر اکرم(ص) وارد بهشت می‏شوید، اما به خدا قسم من نگران عالم برزخ شما هستم.    (بحارالانوار، ج ۶، ص ۲۶۷.)  
۴ . تفاوت منازل و مَواقف    (مواقف به محل‏های توقف در عالم برزخ گفته می‏شود. )   عالم برزخ با عالم قیامت از دیگر مواردی است که فرق آن دو را از یکدیگر واضح‏تر می‏کند. مواقف برزخ در مقایسه با قیامت بسیار محدود است و عبارت است از اموری مانند قبر، سؤال فرشتگان الهی. در حالی که مواقف قیامت بسیار است و بر اساس مفاد برخی آیات قرآن، به پنجاه مَوقف می‏رسد که زمان هریک از آن مواقف نیز هزار سال خواهد بود.    (حسین مظاهری، معاد در قرآن قم: انتشارات شفق، ۱۳۶۴ ص ۱۴۸.)  
۵ . به هم خوردن نظام حاکم بر دنیا ـ زمین و آسمان ـ در قیامت، از دیگر اموری است که فرق آن را با عالم برزخ روشن می‏کند؛   (به آیات قیامت رجوع شود.)    چون نظم و سنّت‏های حاکم بر طبیعت، با وجود عالم برزخ همچنان پایدار و استوار خواهد بود.
۶ . فرق دیگر عالم برزخ با قیامت، در کیفیت حالات انسان‏ها است. وحشت و اضطراب صحنه‏های قیامت به گونه‏ای است که تمامی پیوندهای نسبی و سببی از هم گسسته شده و هرکس به فکر نجات خویش است؛ چنان‏که قرآن کریم می‏فرماید:
 یَوْمَ یَفِرُّ المَرءُ مِنْ اَخیه وَاُمِّهِ وَاَبیه وَصاحِبَتِه وَبَنیه…   (عبس ۸۰، آیه ۳۴. )      
روزی که انسان از نزدیک‏ترین کسان، برادر و مادر و پدر و همسر و فرزندش هم می‏گریزد.
در حالی که ارواح مردگان در عالم برزخ به کارهای زندگان (بستگان و…) توجه داشته، از رفتار خوب یا بد آنان نیز متأثر می‏گردند.
فرق‏ه ای دیگری نیز بین دو عالم برزخ و قیامت وجود دارد که باید با مراجعه به کتب مربوط به معاد و عالم برزخ از آنها آگاه شد.