مطالعه مفید روزانه چقدر باید باشد؟ آیا قانون کلی برای این امر وجود دارد؟ چگونه میتوان برنامه ای برای افزایش ساعات مطالعه طرح ریزی و اجرا کرد؟ ملاک های پیشرفت چگونه باید تعیین شود؟ چگونه باید روند پیشرفت را کنترل کنید؟ مطالعه ی این مقاله به شما کمک خواهدکرد تا به سؤالات فوق پاسخ دهید.
اما توجه به یک نکته حائز اهمیت است: بر خلاف روش های برنامه ریزی بعضی از مؤسسات و افراد که بسیار جزیی است، در این جا به روش نسبتا کلی عمل کرده ایم: چرا؟ توصیه ی یک روش تقریبا کلی برای برنامه ریزی، بر اساس این اعتقاد صورت میگیرد که فرهنگ ایرانی، فرهنگی منظم و جزء نگر نیست. این یک واقعیت است که مردم ایران، حوصله ی برنامه های خیلی دقیق و جزئی راندارند واگر دنبال آن هم بروند به صورت پیگیر و مستمر ادامه نمی دهند. بنا بر این، در روش های خیلی جزئی برنامه ریزی، تنها شاید تعداد بسیار معدودی ازدانش آموزان، توانایی اجرا داشته باشند و بقیه بعد از مدتی معطلی حوصله شان سر میرود.
تفاوت های فردی
بر خلاف گفته ها و تبلیغات بعضی از مردم که هیچ قانون کلی برای تعیین مقدار زمان لازم مطالعه وجود ندارد. این که اصرار کنیم هر دانش آموز دبیرستانی ۳ تا ۵ ساعت و هر دانش آموز کنکوری حتما باید چند ساعت درس بخواند تا موفق شود، به غیر از نفی تفاوت های فردی، باعث دلسردی واضطراب عده ی زیادی میشود. از یک طرف توان و حوصله ی فردی انسانها متفاوت است، ازطرف دیگر انگیزه های دانش آموزان هم با یکدیگر فرق دارد. هم چنین پیش نیازها و آمادگی های درسی همه یکسان نیست. بنا بر این مهمتر از آن که به هر نحو ساعات مطالعه ی خود را افزایش دهیم، این اهمیت دارد که ازمقدارساعات مطالعه ی خود -هرقدرهم که باشد- بهترین و بیشترین استفاده را ببریم. اگر چه افزایش ساعات مطالعه ضرورت دارد، اما بدترین کار دراین مورد آن است که بامقایسه ی خود با دیگران، زمینه های اضطراب و یاس را در خود ایجاد کنیم.
کلید: به جای مقایسه ی مقدار ساعات مطالعه ی خود با دیگران،از زمانهای مطالعه به طور مطلوب استفاده کنید.
برنامه ای برای افزایش ساعات
اگر میخواهید ساعات مطالعه ی خود را افزایش دهید، نکته ی بسیار بسیار مهم این است که عجله نکنید. یک اصل روانشناسی میگوید: هر رفتار در طول زمان به وجود میآید و تغییر رفتار نیز به زمان نیاز دارد. عجله و دستپاچگی در افزایش زمان های مطالعه به نتیجه ای غیر از آشفتگی و اضطراب نخواهد انجامید. آیا این خوب است که به زور هم که شده ۱۴ ساعت درس بخوانید ولی چیز زیادی یاد نگیرید یا این که ۵ ساعت درس بخوانید ولی واقعا مطالب را درک کنید. پس اقدام برای افزایش ساعات مطالعه باید به صورت گام به گام صورت گیرد.
مطمئن باشید با یک برنامه ی حساب شده و منظم میتوانید علاوه بر افزایش تدریجی ساعات درس خواندن، از زمان های موجود هم استفاده ی خوبی بکنید.
کلید: به جای افزایش جهشی ساعات مطالعه، به صورت تدریجی و گام به گام عمل نمایید.
تعیین خط پایه
برای تغییر رفتار و افزایش ساعات مطالعه از کجا باید شروع کنید؟ اولین گام، تعیین وضع فعلی رفتار است که اصطلاحا به آن خط پایه گفته میشود. یعنی شما بدون هیچ گونه تلاش برای افزایش این ساعات، ابتدا باید سعی کنید تشخیص دهید که درحال حاضر و به صورت واقعی چند ساعت توان مطالعه ی مفید دارید. این کار خیلی آسان است و میتواند توسط شما یا یکی ازاطرافیان انجام گیرد. برای یک هفته یا ده روز نموداری رسم کنید که بردارعمودی آن نشاندهنده ی دقایق وساعات، و بردار افقی آن نشان دهنده ی روزها باشد. هر روز میزان ساعات مطالعه را کنترل و بر روی نمودار منتقل کنید. در پایان روز آخر، میانگین ساعات رامحاسبه نمایید. این خط پایه ی شما است که میتواند ۴ یا ۵ ساعت و یا بیشتر باشد و در واقع مبنای اقدام برای تغییر برنامه و افزایش ساعات مطالعه محسوب میشود. حال میتوانید تصمیم بگیرید بر اساس توانایی های فردی خود و با یک روند منطقی ومشخص درماه اول ۶۰ یا ۹۰ دقیقه و در ماه های بعدی به همین ترتیب ساعات بیشتری را به برنامه ی خود اضافه نمایید.
کلید: مبنای افزایش ساعات مطالعه، ارزیابی وضع فعلی و تعیین خط پایه است.
ترسیم نمودار پیشرفت
اگر بتوانید وضع فعلی رفتار خود را مشخص سازید، کار بزرگی انجام داده اید، چرا که این نقطه ی آغاز حرکت است. مهم نیست که این زمان کم باشد، مهم این است که شما برای افزایش تدریجی و برنامه ریزی شدهی آن عزمی مصمم و اراده ای محکم داشته باشید. برای کنترل روند پیشرفت میتوانید نمودار رسم شده برای تغییر خط پایه را ادامه دهید. یعنی بر روی نمودار ادامه ی روزها را مشخص کرده و میزان ساعات مطالعه را علامت بزنید. ترسیم این نمودار چند کمک میکند. اول آن که کنترل روند پیشرفت را ازحالت ذهنی خارج میسازد و این مسأله ی بسیار مهمی است. یکی از مشکلات اساسی دانش آموزان برای برنامه ریزی همین است که برنامه را به صورت ذهنی طراحی میکنند و وقتی از آنان خواسته میشود که برنامه ها را بر روی کاغذ بیاورند، زیاد روی خوش نشان نمیدهند، انگار که باید کار سختی انجام دهند.
دوم آن که ترسیم نمودار، روند پیشرفت را به صورت عینی و قابل دسترسی درمی آورد. شما میتوانید هر موقع که لازم بود با مراجعه به نمودار، وضعیت خود را ارزیابی کنید.
سوم آن که روند پیشرفت را منظم میسازد و این خود میتواند باعث تقویت روحیه و ایجاد انگیزه ی بیشتر شود.
کلید: با رسم نمودار، روند کنترل پیشرفت خود را از حالت ذهنی به صورت عینی در آورید.
تعیین ملاک های پیشرفت
این هم موضوعی بسیار مهم است و بیشتر دانش آموزان در مورد آن مشکل دارند. دانش آموزان شاید به دلیل کمی فرصت وعجله، معمولا ملاک های پیشرفت را خیلی ایده آلی و دست بالا تعیین میکنند. مثلا کسی که تا به حال به زور ۳ ساعت درس میخوانده است، یک باره تصمیم میگیرد ۱۰ ساعت درس بخواند، یا کسی که حد اقل چند ساعت میخوابیده است، مقدار خواب خود را به ۶ ساعت کاهش میدهد. این تغییرات ناگهانی و ملاک های دست نیافتنی نه تنها قابل اجرا نیستند، بلکه موجبات دلسردی را نیز فراهم میسازند.
ضربالمثل قدیمی را شنیده اید که: «سنگ بزرگ علامت نزدن است.» تصمیم به تغییرات بزرگ اگر چه میتواند گاهی یک استثنا باشد ولی برای همه امکانپذیر نیست. بنا بر این باید ملاک های پیشرفت با روندی معقول و منطقی تعیین شوند. اگر خط پایه ی شما نشان میدهد که در وضع فعلی ۴ ساعت امکان مطالعه دارید، بهتر است در یکی دو هفته ی اول تصمیم بگیرید که فقط نیم ساعت به این مقدار اضافه کنید. در صورت موفقیت برای هفته های بعد باز هم نیم ساعت دیگر و به همین ترتیب درهفته ها و ماه های بعد نیم ساعت و یک ساعت افزایش دهید تا به حد مطلوب و مورد نظر برسید.
کلید: برای ادامه ی روند پیشرفت خود ملاک های گام به گام و قابل دسترس تعیین کنید.
خود کنترلی رفتار
برای جدیتر شدن کنترل روند پیشرفت میتوانید برنامه های تقویتی وجریمه ای تعیین کنید. ببینید از چه چیزهایی خوشتان می آید و از چه چیزهایی بدتان میآید. ۵ مورد خوشآیند و ۵ مورد ناخوشآیند را که واقعا برایتان مهم است و بر روی شما تأثیر دارند، تعیین نمایید. براساس این نظام کنترلی میتوانید برای پیشرفت برنامه به خود اجازه بدهید. در صورتی هم که طبق ملاک، از پیشرفت خودرضایت ندارید، خودتان را جریمه کنید. دقت نمایید که موارد تقویت وجریمه روشن و واضح وقابل اجرا باشند.
کلید: برای کنترل رفتارهایتان یک نظام خودکنترلی ایجاد کنید.
استفاده از نیروی کمکی
گاه به دلایل متعددی از جمله کافی نبودن انگیزه، عدم توانایی غلبه بر عادت های نامطلوب و شرایط خاص محیطی، برای خودتان امکان اعمال کنترل فراهم نیست. در این صورت باید بپذیرید که برای جلوگیری از اتلاف وقت و از دست رفتن فرصتها، کسی شما را در این امرهمراهی کند، حتی اگر این همراهی کوتاه مدت و موقت باشد. این فرد میتواند پدر و مادر، خواهر و برادر بزرگتر و یاکسی باشد که با شما ارتباط نزدیکی دارد.
بعضی ازدانش آموزان به خاطر نوع ارتباطات خانوادگی در برابر دریافت این نوع کمک مقاومت به خرج میدهند و آن را نمیپذیرند. در صورتی که به نظر میرسد اگر کسی متوجه حساسیت موقعیت باشد، باید داوطلبانه البته در صورت فراهم بودن سایر شرایط لازم خواستار استفاده از این کمک باشد.
کلید: اگر به هر دلیلی آن طور که دلتان میخواهد نمیتوانید پیشرفت را کنترل نمایید، امکان استفاده از نیروی کمکی را مد نظر قرار دهید.
نتیجه گیری:
به جای مقایسه ی مقدار ساعات مطالعه ی خود با دیگران، از زمان های مطالعه به طور مطلوب استفاده کنید.
به جای افزایش جهشی ساعات مطالعه، به صورت تدریجی و گام به گام عمل نمایید.
مبنای افزایش ساعات مطالعه، ارزیابی وضع فعلی و تعیین خط پایه است.
با رسم نمودار، روند کنترل پیشرفت خود را ازحالت ذهنی به صورت عینی در آورید.
برای ادامه ی روند پیشرفت خود ملاک های گام به گام و قابل دسترس تعیین کنید.
برای کنترل رفتارهایتان یک نظام خودکنترلی ایجاد کنید.
اگربه هر دلیلی آن طور که دلتان میخواهد نمیتوانید پیشرفت را کنترل نمایید، امکان استفاده از نیروی کمکی را مد نظر قراردهید.
