به خواب اطرافیان آمدن پس از مرگ

پرسش: آیا انسان پس از مرگ می‏تواند به خواب اطرافیان بیاید و مطالبی بیان نماید؟

پاسخ: نکاتی درباره خواب: ۱) گرچه گروهی از دانشمندان و به ویژه اندیشمندان غربی برای خواب ارزش علمی قائل نیستند اما برخی از اندیشمندان و فلاسفه روح ‏شناس برای برخی از خواب‏ های انسان از آن جهت که از حوادث مربوط به آینده و امور پنهانی خبر می‏دهد حقیقت قائل‏ اند. ۲) خواب یک امر ادراکی و لذا قوه خیال انسان که از قوای دائما “فعال انسان است گاهی در آن تأثیر می‏گذراد. فرآیند تأثیر فوق بدین شکل است که یا قوه مذکور حوادث خارجی را انسان با آن‏ها در تماس بوده به هنگام خواب به او می‏نمایاند و یا این که قوه خیال از سجایا و خلقیات انسان متأثر می‏شود. مثلا “کسی که در بیداری دچار عشق و محبت به شخص شده و یا عملی را دوست می‏دارد به طوری که هیچگاه از یاد آن غافل نیست در خواب هم همان شخص یا همان چیز را می‏بیند. یا شخص ضعیف النفسی که در بیداری همواره دچار ترس و وحشت است به طوری که با شنیدن صدائی – مثلا” – خیال‏های متعددی به او دست می‏دهد و امور هولناکی در نظرش مجسم می‏شود در خواب هم این گونه امور را می‏بیند. ۳) به جهات مذکور در بند قبل اغلب رؤیاها از تخیلات نفسانی است که یا منشأ طبیعی خارجی دارد و یا داخلی اخلاقی که وجود چنین زمینه‏هائی نفس را به تخیل وا می‏دارد و در خواب همان‏ها را در خودش حکایت می‏کند. کسانی که ارزش علمی خواب را انکار کرده‏اند نیز به همین علت می‏باشد. یعنی خواب همین عوامل است که در قوه خیال انسان تأثیر می‏گذارد. ۴) علیرغم وجود چنین زمینه‏هایی برای خواب نمی‏توان به کلی حقیقت خواب را رد کرد زیرا رؤیاهای صادق و کاشف از حقیقت هم داریم که قابل انکار نیست. خوابهایی که به هیچ سبب خارجی یا طبیعت داخلی انسان مربوط نیست. ب) نکاتی درباره خواب مردگان ۱) خواب اساسا” مربوط به عملکرد نفس مجرد است. تجرد نفس او را با عالم فرا مادی یعنی عالم مثال یا عالم عقل مرتبط می‏سازد[ در عالم مثال که اولین عالم فوق طبیعت است صور اشیأ بدون ماده وجود دارد که سبب نزول حوادث عالم طبیعت است. عالم عقل هم فوق عالم مثال است که در آن حقایق اشیأ و کلیات آن‏ها بدون ماده و صورت وجود دارد و سبب عالم مثال است‏]. ۲) هر چه نفس کاملتر باشد امکان ادراک مجردات عقلی برای او بیشتر فراهم می‏گردد به طوری که علل موجودات را همان گونه که هست درک می‏کند. در غیر این صورت فقط در حد تخیل حقیقت موجودات را درک خواهد کرد. به همین دلیل خواب‏های صادق فقط در نفوس سلیم و متخلق به صدق و صفا رخ می‏دهد. ۳) نفس پس از ایجاد ارتباط با عالم غیب آن چه را که در این عالم مشاهده کرده است در قالب مثال بیان می‏کند. مثلا “نور را به علم تفسیر می‏کند. ۴) در حال مرگ چون روح به کلی از بدن جدا می‏شود و لذا حالت تجرد در آن قوی‏تر است و روح آزادتر بوده و قدرت بیشتری دارد لذا کارهایش عجیب‏تر است. مثلا” در یک لحظه ممکن است به همه عالم طبیعت و کیفیات آن‏ها مطلع شود و تمام هدایایی که دوستان و بستگان او به صورت خیرات و مبرات می‏فرستند همه را قبول نموده و از آن‏ها متمتع شود در روایات اسلامی هم توصیه شده است که به مزار آن‏ها رفته و فاتحه بخوانیم و اگر این امر به ویژه در عصر پنجشنبه صورت گیرد و یا شب جمعه اگر نمازی برای آن‏ها خوانده شود به صورت طبقی از نور برای آنها می‏برند. اما نفس انسان در حالت بیداری یا حتی حالت خواب تا این حد برد ندارد. در حالت بیداری انسان غالبا “توجه واقعی خود را به بدن مصروف می‏دارد و لذا نمی‏تواند تمام کارهای نفس را با بدن انجام دهد. در حالت خواب هم گرچه توجه بدن ضعیف می‏شود و روح انسان حقیقت خود را به صورت مثالی درک می‏کند و در نتیجه بدون ملاحظه و توجه بدن مادی تمام کارها را در قالب مثال و صورت انجام می‏دهد ولی به هرحال مانور نفس در حدی نیست که به کلی از بدن منقطع شده است. ۵) بدون شک مردگان از آن جهت که از تجرد واقعی نفس بهره‏مندند می‏توانند به خواب زندگان بیایند مواردی مانند تله‏پاتی که ارتباط روحی بین دو نفر از راه دور بدون عوامل و اسباب مادی در کتابها ذکر شده است نیز حکایت از آن دارد. تله‏پاتی که بر خلاقیت روح دلالت دارد و گویا امواجی را از راه دور به سوی شخص دیگری از اقوام و دوستان متصاعد می‏کند. البته این امر مشروط به آن است که بین دو روح به وسیله احساسات ارتباط برقرار شود. نمونه‏های فراوانی از آن در کتب ذکر شده است. به ویژه کتاب معادشناسی علامه تهرانی.
منابعی برای مطالعه بیشتر: ۱. تفسیر المیزان ج ۱۱ ذیل تفسیر سوره یوسف آیه ۹۳ به بعد. ۲. معادشناسی علامه تهرانی بیشتر ج ۱ و ۲. ۳. اسرار مرگ فلاماریون. ۴. معاد دکتر محسن شفائی ۵. گفتار فلسفی معاد – بخش اول ص ۷۵ به بعد.