به خودت اعتماد کن

عزت نفس و روشهای افزایش آن در دانش آموزان(۱)
 
عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. عزت نفس و خودارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب شخصیت دانش آموزان محسوب می شود. حس ارزشمند بودن هر فرد از مجموع افکار، احساس ها، عواطف و تجربیات او در طول زندگی ناشی می شود. مجموعه برداشت ها و تجربه هایی که فرد از خویش دارد، باعث می شود که نسبت به خود احساس خوشایند و یا بر عکس احساس ناخوشایندی داشته باشد. احساس ارزشمندی، واسطه ای از یک طرف میان تجربه حمایت و کفایت اجتماعی دانش آموزان و از طرف دیگر جهت گیری انگیزشی و عاطفی وی در موقعیت تحصیلی است.
عزت نفس، از مهم ترین عوامل تعدیل کننده فشارهای روانی- اجتماعی بوده و بر زمینه های روابط خانوادگی، تعامل های اجتماعی، موفقیت های تحصیلی، تصور بدنی و احساس خودارزشمندی کلی مبتنی است و میزان اهمیت این زمینه ها با توجه به تفاوت های فردی و رشد فرد تغییر می کند. نحوه برخورد، پذیرش، دوست داشتن و مساعدت با دانش آموز، وی را برای ایفای نقش های اجتماعی و برطرف ساختن نیازهایش یاری می دهد. رشد و حفظ احساس ارزشمندی مثبت منحصراً برحسب تجربه دانش آموزان از احترام دیگران نسبت به ایشان در نظر گرفته می شود.
ارتباط و پیوند افراد خانواده و رعایت احترام متقابل یکدیگر، در سلامت روانی- جسمانی دانش آموز تأثیر بسزایی دارد، به گونه ای که الگوهای رفتاری وی را در بزرگسالی بنیان نهاده و موجبات امنیت خاطر و عزت نفس را در وی فراهم می آورد. به تدریج که کودکان به سوی نوجوانی می روند، پذیرش اجتماعی توسط همسالانشان نقش مهمتری نسبت به خانواده در شکل گیری عزت نفس کلی آنان ایفا می کند.
هر چه خود ایده آل فرد با خود و یا خویشتن وی نزدیکتر باشد، عزت نفس او بیشتر و شخصیت وی متعادل تر است.
خود ایده آل یا آرمانی، مجموعه ویژگیهای شخصی و شخصیتی است که ما دوست داریم واجد آن باشیم. این تمایل، ممکن است هدفی فردی و ذهنی باشد که ما در تخیّل خود می خواهیم به آن دست یابیم و یا تصویری است که میل داریم از خود به دیگران نشان دهیم. خود ایده ال، ممکن است بسیار دور از واقعیت و غیرقابل دسترس باشد. خودپنداره نیز به معنای نگرش، ادراک و برداشتی است که شخص از خود دارد و محور اصلی این پندار، عبارت است از نام شخص، احساساتش نسبت به اندام و بدن خود، تصور ازکل بدن، جنسیت، سن و یا حتی طبقه اجتماعی- اقتصادی، مذهب، پیشرفت های فردی و یا هر عامل دیگری که او را از دیگران جدا می سازد.
اگر تصوّر از خود مثبت و نسبتاً متعادل باشد، شخص دارای سلامت روانی است.برعکس اگر خودپنداری شخص منفی و نامتعادل باشد او از لحاظ روانی ناسالم شناخته می شود. تصوری که فرد از خود دارد در تعیین روابط با دیگران نیز سهم عمده ای دارد.
تغییرات عزت نفس دانش آموزان را می توان با دو عامل اصلی تبیین کرد:۱- تجربه قبلی آنان نسبت به حمایت دیگران.
۲- احساس توانا بودن در حوزه های مهم زندگی. گذشته از این تفاوت های مهم فردی به میزان قابل توجهی در پیدایش عزت نفس کمک می کنند.
دلیل عمده ایجاد عزت نفس را باید در رابطه فرد با جامعه اش و به ویژه در دوران پراهمیت کودکی و نوجوانی جستجو کرد. این روابط عبارتند از:الف) واکنش دیگران،
ب) مقایسه خود با دیگران،
ج) همانند سازی با الگوها،
د) نیاز به احساس ارزش و عزت نفس.
کارآیی و اعتماد به نفس در دانش آموزانی به بهترین وجه رشد می کند که در خانواده های گرم و نوازشگر پرورش می یابند، خانواده هایی که در آنها، رفتار مسئولانه را پاداش می دهند و همراه با آن، فعالیت های مستقل و تصمیم گیری را نیز تشویق می کنند.
به طور کلی عزت نفس دانش آموزان به چهار عامل بستگی دارد:۱- روابط دانش آموزان با والدینشان،
۲- تأثیر کنترل خود منفی دانش آموزان،
۳ پذیرش خود،
۴- سلوک اجتماعی و برقراری ارتباط با دیگران.
دانش آموزی که احساس خوبی در مورد خودش دارد، بهتر می تواند با مشکلات کنار بیاید. وی ممکن است به گونه ای با آنها مواجه شود که گویی هرگز مشکل عمده ای برایش به وجود نیامده است. بهره مندی از عزت نفس، علاوه بر آن که جزیی از سلامت روانی محسوب می شود، با پیشرفت تحصیلی نیز مرتبط است.
دانش آموزی که دارای عزت نفس است دارای ویژگیهای زیر است:* مستقل عمل می کند و خودش تصمیم می گیرد.
* مسئولیت پذیر است.
* سریع و با اطمینان عمل می کند
* به پیشرفتهایش افتخار می کند.
* به چالش های جدید مشتاقانه روی می آورد و با اطمینان خود را درگیر آنها می کند.
* دامنه وسیعی از هیجان ها و احساسات را نشان می دهد.
* ناکامی را به خوبی تحمل می کند.
* احساس می کند که می تواند دیگران را تحت تأثیر قرار دهد.
ادامه دارد….
نویسنده:زهرا فراهانی