کتاب «معانی الاخبار» روایت میکند از امام محمد تقی علیه السلام که چون از آنحضرت از حقیقت مرگ سؤال شد، در پاسخ فرمودند: مرگ همین خوابی است که هر شب به سراغ شما می آید؛ با این اختلاف که مدتش طولانی است و انسان در این خواب بیدار نمی شود مگر روز قیامت. افرادی که در حال خواب، خواب می بینند و در آن حال به أنواع فرح که به وصف و اندازه نیاید شاد خاطر میگردند، یا به انواع دهشتها و وحشتها که قابل توصیف و تقدیر نباشد دچار میگردند؛ چگونه است حال سرور و شادمانی آنها یا حال دهشت و اضطراب آنها در خواب؟ همینطور است مرگ و احوالاتی که در آنحال بر انسان پیش می آید؛ پس آماده مرگ شوید!
این روایت صریح است بر اینکه خواب و مرگ یکی است، منتهی مرگ قدری عمیق تر است و سنگین تر و خواب قدری سطحی تر است و سبکتر. پس میتوان گفت که مرگ خوابی است سنگین؛ و خواب مرگی است سبک . تمام فلاسفه و حکمای بزرگ جهان متحیرند که حقیقت خواب چیست، کما اینکه همه متحیرند که حقیقت مرگ چیست؛ و هیچیک از آنها تا بحال نتوانسته است به أسرار خواب پی برد و از حقیقت آن پرده بردارد، کما اینکه هیچیک از آنها نتوانسته است به اسرار مرگ پی برد و به واقعیت آن دست یابد. فرقی که میان آن دو می توان گذاشت این است که در حال خواب بدن می افتد، و اعمالی که بدن انجام میدهد سبکتر می شود؛ خون آرام تر می گردد، اعصاب استراحت بیشتری دارند، قلب و سائر اعضای رئیسه و غیر رئیسه و جوارح و أمعاء خفیف تر حرکت کرده و بکار خود ادامه میدهند، بدن تا حدودی حرارت خود را از دست میدهد و لذا در حال خواب آدمی بیشتر سرما می خورد و باید روی خود ملحفه ای بکشد؛ اما در مواقع بیداری چنین نیست، چرا؟ برای اینکه در حال خواب روح علاقه خود را نسبت به بدن کم می کند، اما قطع علاقه نمی کند، بلکه فی الجمله علاقه باقی است و بواسطه همین اندازه علاقه اجمالی است که بدن اعمال خود را انجام میدهد.
در وقت مردن روح علاقه خود را بکلی قطع می کند و در عالم تجرد محض و مطلق میرود. همینطور که در وقت خواب روح حرکت می کند به عالم تجردِ فی الجمله که همان عالم ملکوت أسفل و عالم صورت و مثال است و بدن به زمین می افتد، در وقت مردن نیز روح حرکت می کند به همان عالم یا به ملکوت أعلی و عالم معنی و عالم نفس و بدن را یَله و رها می گذارد. پس خواب، مرگ چند ساعت است و مرگ، خواب دائمی و همیشگی. و بین مرگ چند سال و چند صد سال و چند هزار سال تفاوتی نیست، کما اینکه بین خواب یک دقیقه و یک ساعت و چند ساعت تفاوتی نیست.
و همینطور که در درجات خواب اختلاف مشاهده می شود، بعضی خوابشان سبک است، با یک حرکت مختصر یا صدای مختصری بیدار می شوند، و بعضی خوابشان سنگین است، و بعضی سنگین تر که با حرکت شدید و با غرش صدای طیاره و رعد نیز بیدار نمی شوند؛ همچنین بعضی از مردم مرگشان سبک است، به مجرد دعوت بسوی مقام عز ذوالجلال و حرکت برای قیامت کبری زنده می شوند و کوچ می کنند، و بعضی مرگشان سنگین و سنگین تر تا بحدی که باید در صور دمیده شود تا جانها بیدار شود و زنده گردد و در قیامت کبری حاضر شود. یا به عبارت دیگر میتوان گفت: انسان در حال حیات و زندگی خوابهای موقت و کوتاهی می کند و سپس بیدار می شود، ولی در حال مرگ یک خواب طولانی می کند، و پس از آن بیدار شده و زنده می گردد.
