بعضی از فلسفه های امروز، ایستادن در مقابل خدا را عالی ترین کمال انسان می شمارند. ژان پل سارتر کتابی دارد به نام خدا و شیطان بر اساس فکرها و حسابهایی که راجع به مفهوم آزادی انسان دارد و راجع به اینکه اصلا تمام شخصیت انسان آزادی است و لازمه آزادی همان ” نه ” گفتن و تمرد کردن و تسلیم هیچ چیزی نبودن و در مقابل همه چیز عاصی بودن (عصیان مطلق) و ایستادن در مقابل همه چیز و از آن جمله خداست (حالا به خدا هم چندان اعتقاد ندارد: اگر خدایی باشد).حرفا اگزیستانسیالیستها! اگزیستانسیالیسم به این شکل است. تکبر، تسلیم نبودن، عصیان کردن اگرچه در مقابل خدا، کمال انسانیت است. شیطان شدن و ” نه ” گفتن، سجده نمیکنم، امرت را اطاعت نمیکنم، این کمال است، چون در مقابل او هم باز از خودش خود نشان می‌دهد، شخصیت نشان می‌دهد، بیشخصیتی نشان نمیدهد که بگوید بله .
مسأله تمرد و ایستادگی در مقابل حق، تا اگزیستانسیالیسم نیامده بود لااقل فلسفه نداشت، حالا دارای فلسفه هم شده است که بله این جور باید بود. این تکبر بر خدا و ایستادگی در برابر خدا و ” نه ” گفتن در مقابل ذات حق، ضد انسانیترین چیزهاست. مسأله ترک دنیا و دنیاپرستی بر میگردد به امر کمال انسان و به اینکه اگر انسان نباید در مقابل مادیات تسلیم باشد و نباید بنده مادیات باشد، چه فرق میکند، بنده بودن بنده بودن است، اگر انسان بنده خدا هم باشد بالاخره بندگی بندگی است، .عزیز کریم واقعی خداست، العزیز اوست و الکریم اوست. کسی در مقابل خدا خودش را عزیز و کریم بداند این همان عصیان در مقابل حق و تکبر بر ذات پروردگار است، آخرین نتیجهاش همین است که قرآن کریم ذکر میکند:« ان شجرت الزقوم طعام الاثیم کالمهل یغلی فی البطون کغلی الحمیم خذوه فاعتلوه الی سواء الجحیم ثم صبوا فوق رأسه من عذاب الحمیم ذق انک انت العزیز الکریم، سوره دخان ، آیات ۴۹-۴۳»: مسلما درخت زقوم خوراک گناه پیشه است / مانند مس گداخته در شکم های خویش/ مانند جوشیدن آب جوشان/ ندا آید او را بگیرید و به میان دوزخ بکشانید آنگاه روی سرش از عذاب آب جوشان بریزید/ بچش که تو به خیال خود همان نیرومند گرامی هستی.
اسلام درباره آزادی به عنوان یک ارزش از ارزشهای بشر اعتراف کرده است اما نه ارزش منحصر به فرد ، و نه آزادی با آن تعبیرها و تفسیرهای ساختگی ، بلکه آزادی به معنی واقعی . امام علی علیه السلام دروصیتش به امام حسن علیه السلام می فرماید: « و اکرم نفسک عن کل دنیه و ان ساقتک الی الرغائب فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا » جان و روان خودت را گرامی بدار و از هر کاردنی و پست و از هر دنائت و پستی محترم بدار. نمیگوید مثلا جان خودت را گرفتار نکن، میگوید: ” اکرم ” یعنی احترام ذات خودت را حفظ کن از اینکه تن به دنائت و پستی بدهی. « فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا ». همانطور که قرآن میفرماید بزرگترین باختنها ، باختن خود است، اینجا نیز علی علیه السلام همان معنا را به تعبیر دیگر میگوید: پسرم برای هرچه را که از دست بدهی و بفروشی میتوان قیمت گذاشت، هرچه داشته باشی قابل این است که بفروشی و در مقابل آن قیمت معادلش را دریافت کنی ولی یک چیز داری که اگر آن را بفروشی، بهائی در همه جهان برای آن پیدا نمیکنی و آن خودت هستی، یعنی همان نفس و جان و روحت ، اگر روحت را بفروشی و تمام دنیا و مافیها را به تو بدهند، دیگر برابری نمیکند « فانک لن تعتاض بما تبذل من نفسک عوضا».
امام صادق علیه السلام میفرماید: فقط یک چیز است که میشود با جان و نفس و ” خود ” من برابری کند و آن خداست. جان را میتوان به خدا فروخت و خدا را گرفت ولی در همه مخلوقات عالم ، و ملک و ملکوت و دنیا و آخرت ، بهائی برای نفس پیدا نمیشود. علی علیه السلام در همان نامه میفرماید:” « و لا تکن عبد غیرک فقد جعلک الله حرا » ” پسرم هرگز بنده دیگری مباش زیرا خدا تو را آزاد آفریده است. علی علیه السلام عبادتها را ارزشیابی میکند میفرماید: مردمی که خدا را عبادت میکنند، سه دسته هستند: بعضی خدا را از ترس ، عبادت میکنند، چون شنیدهاند جهنم و عذابی هست، خدا را عبادت میکنند که خدا آنها را معذب نکند « فتلک عباده العبید » حالت اینها حالت برده صفتان است که از ترس اربابشان کار میکنند و ارزش دیگری ندارد. بعضی دیگر خدا را به طمع بهشت عبادت میکنند چون شنیدهاند که هر کسی خدا را عبادت کند، خدا بهشتهائی دارد که «تجری من تحتها الانهار » و در آن حورالعین و « لحم طیر مما یشتهون » وجود دارد، وقتی به یاد گوشت مرغ و به یاد لؤلؤ و زمرد و حورالعین آنجا میافتد شروع به عبادت میکند، برای اینکه از آنها چیزی نصیبش شود « فتلک عباده التجار » این ، عبادت تاجر پیشگان است، عبادت و کار میکند برای اینکه مزد گزافی بگیرد. گروهی دیگر خدا را شکرا و ” سپاسگزارانه ” عبادت میکنند، در عبادت نه طمع به بهشت دارند و نه فکر ترس از جهنم را دارند، فقط و فقط خدا را میبینند (نهج البلاغه ، حکمت . ۲۳۷ ) انسان حر و آزاده در منطق علی علیه السلام حتی به بهشت و جهنم بستگی ندارد، از بهشت و جهنم هم آزاد است، فقط به خدای خودش بستگی دارد.
در آیه ۱۳ سوره تغابن آمده: «الله لا اله الا هو» معبودی جز خدا نیست. هر طاعتی نوعی عبادت است. قرآن راجع به موسی علیه السلام و فرعون و بنی اسرائیل، اینطور نقل میفرماید که موسی علیه السلام به فرعون گفت: «و تلک نعمه تمنها علی ان عبدت بنی اسرائیل» (شعراء/۲۲) یک منتی هم سر من میگذاری که همه بنیاسرائیل را عابد خودت قرار داده و تعبید کردهای؟! درصورتی که نه بنیاسرائیل برده مصطلح بودند چون به حسب ظاهر آزاد بودند و نه میرفتند پیش فرعون نیایش کنند، ولی فرعون بنی اسرائیل را اجبارا به اطاعت خود وادار کرده بود. قرآن این اطاعت را ” تعبید ” یا ” عبادت ” نامیده است، و آیات مشابهی در این زمینه هست . انسان فقط خدا را باید اطاعت کند و اطاعت پیغمبر هم چون خدا امر کرده است اطاعت خداست. اگر خدا امر نکرده بود که پیغمبر را اطاعت کنید، اطاعت پیغمبر لازم نبود. الله لا اله الا هو» یعنی معبودی جز خدا نیست. درواقع میخواهد بفرماید مطاعی جز خدا نیست، یعنی هیچ موجودی جز خدا استحقاق و شایستگی مطاع بودن ندارد و جز اطاعت خدا هیچ اطاعتی برای انسان روا نیست. طاعت و بندگی یعنی اینکه انسان فقط از خدا اطاعت کند و فقط بندگی خدا نماید. چرا که الله لا اله الا هو معبودی جز خدا نیست. هر نوع طاعتی نوعی عبادت است. اصولا در تمام ادیان توحیدی صرف نظر از تحریفها خدا دائر مدار امور است چرا که نظام توحیدی یعنی نظام خدا مداری که خدا اصل است و همه باید برای او به سوی او گام زنند.
تنها در نظام خدامداری است که هم مبدأ انسان مشخص است و هم مسیر و مقصدش و در هر لحظه ای از لحظات آدمی باید بکوشد تا با شدنهای تکاملی خود را به مقصد والای حیات برساند. البته معنای خدامداری این نیست که انسان اصالت خود را از دست داده و خوار و زبون شود بلکه مراد آن است که انسان تنها در پرتو اعتقاد و ایمان به خدا می تواند اصالت خویش را حفظ نماید. انسانی که خود را به خدا تسلیم می نماید در واقع دستورات الهی را برای گام زدن در راه کمال پذیرفته است. آیا مگر اطاعت از فرامین حیاتبخش الهی که موجب از میان رفتن مفاسد و رذائل اخلاقی می شود خلاف آزادی است اگر انسان بخواهد تسلیم قوانین طاغوتی و ضد مردمی شود و یا بندگی هر نوکرصفتی را بپذیرد، آزادی خویش را از دست داده است ولی انسانی که خدا را می پرستد و به او عشق می ورزد، عشق و بندگی او عین آزادی است چرا که خدا مقصد و غایت او به شمار می رود که باید با حرکت های تکاملی خود به سوی او گام بردارد. لذا تسلیم در ایمان به خدا عین آزادی است. آزادی از بندهای درونی و برونی برای رسیدن به کمال حقیقی.
* * *
منبع : در قلمرو ایمان، عبدالله نصری، صف ۱۶۸-۱۶۵ ، استاد مطهری، کتاب آشنایی با قرآن ج۷،صفحه ۱۶۹-۱۷۳ ج۵ ص ۱۴۹-۱۴۶ ، جهان بینی توحیدی، صفحه ۵-۴۳ ،آشنایی با قرآن ص۷
