روایاتی پیرامون یاران امام مهدی

در ستایش این گروه وارسته و شایسته ای که خداوند اینان را برگزیده و به همراهی و یاری حضرت مهدی علیه السلام مفتخرشان ساخته، روایات بسیاری وارد شده است. در این روایات ضمن ترسیم شخصیت ارزشمند و نقش سازنده و اوصاف برجسته ی آنان، از چگونگی پیوستن آنان به امام عصر علیه السلام در مکه، سخن رفته و فراتر اینکه، آیاتی از قرآن شریف در مورد آنان تأویل شده است.
ما نخست برخی از روایات را در این مورد می آوریم و آنگاه به شرح و توضیح آنها می پردازیم:
۱- از دو امام گرانمایه حضرت باقر و حضرت صادق علیهم السلام در تأویل این آیه ی شریفه: «و لئن اخرنا عنهما العذاب الی امه معدوده.» [۱] آمده است که:
«ان الامه المعدوده، هم أصحاب المهدی فی آخرالزمان، ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلا، کعده أهل بدر، یجتمعون فی ساعه واحده، کما یجتمع قزع الخریف.» [۲] .
یعنی: امت [۳] مورد اشاره در آیه ی شریفه، یاران حضرت مهدی در واپسین
حرکت تاریخ و آخرالزمان هستند. آنان به شمار یاران پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم در جنگ بدر، ۳۱۳ نفرند و بسان ابرهای پراکنده پاییزی -که بناگاه برای نزول باران رحمت، به خواست خدا متراکم و منسجم می گردند – ظرف یک ساعت از سراسر جهان در مکه، بر گرد وجود آن خورشید جهان افروز، گرد می آیند.
۲- از امام صادق علیه السلام در مورد آیه ی شریفه «فاستبقوا الخیرات اینما تکونوا یأت بکم الله جمیعا.» [۴] آورده اند که فرمود:
«یعنی اصحاب القائم، الثلاثمائه و بضع عشره و هم – والله – الأمه المعدوده، یجتمعون فی ساعه واحده کقزع الخریف.» [۵] .
یعنی: این آیه ی شریفه اشاره به ۳۱۳ نفر یاران اصلی حضرت مهدی علیه السلام دارد. بخدای سوگند! که آنان در شمار، اندک هستند. اما در کارآیی و ایمان و شکوه معنوی، بسیار. بسان ابر پراکنده ی پاییزی – که بناگاه به فرمان خدا به هم می پیوندد و متراکم می گردد – آنان نیز ظرف یک ساعت از سراسر گیتی در مکه حاضر می گردند.
۳- از امیرمؤمنان علیه السلام آورده اند:
«یجتمعون قزعا کقزع الخریف من القبائل، ما بین الواحد و الاثنین و الثلاثه و الاربعه و الخمسه و السته و السبعه و الثمانیه و التسعه و العشره.» [۶] .
یعنی: یاران او، بسان ابرهای پراکنده پاییزی – که بناگاه برای نزول باران رحمت، به خواست خدا متراکم می گردند – از نقاط و قبایل و نژادهای گوناگون، بصورت یک
نفر، دو نفر، سه نفر، چهار نفر، پنج نفر، شش نفر، هفت نفر، هشت نفر، نه نفر و ده نفر، در مکه گرد آن خورشید جهان افروز گرد می آیند.
۴- از امام باقر علیه السلام آورده اند که فرمود:
«اصحاب القائم ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلا، أولاد العجم، بعضهم یحمل فی السحاب نهارا، یعرف اسمه و اسم ابیه و نسبه و حلیته، و بعضهم نائم علی فراشه، فیوافیه فی مکه علی غیر میعاد.» [۷] .
یعنی: هسته ی مرکزی یاران قائم، ۳۱۳ نفر هستند برخی از آنان در روز روشن با نام و نشان و حسب و نسب شناخته شده و بطور آشکار، بوسیله ی ابرها بسوی آن حضرت می شتابند و برخی همانگونه که شبانگاه بربستر خویش خفته اند، بدون وعده و آگاهی پیشین -در مکه – به خدمت سالار خویش مفتخر می گردند.
۵- از امیرمؤمنان علیه السلام آورده اند که فرمود:
«ان اصحاب القائم شباب، لا کهول فیهم الا کالکحل فی العین، او کالملح فی الزاد و أقل الزاد، الملح.» [۸] .
یعنی، یاران اصلی قائم علیه السلام همگی جوان هستند و سالخورده در میان آنان اندک است، بسان سرمه در چشم یا نمک در طعام، باز هم کمتر….
۶- و نیز ضمن پاسخ به فردی که از وجود گرانمایه ی حضرت مهدی علیه السلام می پرسید، فرمود:
«… فیجمع الله تعالی له قوما، قزع کقزع السحاب، یؤلف الله بین قلوبهم، لا یستوحشون من أحد و لا یفرحون بأحد یدخل فیهم، علی عده أصحاب بدر، لم یسبقهم الأولون و لا یدرکهم الآخرون….» [۹] .
یعنی:… آنگاه خداوند گروهی را بر گرد او می آورد – که بسان ابرهای پراکنده
و پاییزی به هم پیوسته و متراکم می گردند – میان دلهای آنان پیوندی از مهر و ایمان بوجود می آرود که نه از قدرتی می هراسند و نه بخاطر پیوستن فرد یا قدرتی به گروهشان دچار شادمانی و غرور می گردند، شمارشان شمار یاران پیامبر در «بدر» است و از نظر مقام و منزلت، نه گذشتگان از آنان سبقت جسته اند و نه آیندگان به آنان می رسند.
۷- و نیز از امام صادق علیه السلام آورده اند که فرمود:
«فیصیر الیه أنصاره من أطراف الأرض، تطوی لهم طیا، حتی یبایعوه.» [۱۰] .
یعنی: یاران حضرت مهدی علیه السلام از کران تا کران گیتی بسوی او می شتابند و زمنی زیر پای آنان بسان طوماری، درهم پیچیده می شود تا هر چه سریعتر به مکه برسند و با آن گرامی بیعت نمایند.
۸- و نیز فرمود:
«اذا أذن الامام دعا الله باسمه العبرانی، فأتیحت له صحابته الثلاثمائه و ثلاثه عشر قزع کقزع الخریف، فهم اصحاب الألویه، منهم من یفقد من فراشه لیلا،، فیصبح بمکه و منهم من یری یسیر فی السحاب نهارا، یعرف باسمه و اسم أبیه و حلیته و نسبه….» [۱۱] .
یعنی: هنگامی که خداوند به حضرت مهدی علیه السلام فرمان قیام برای اصلاح زمین و زمان می دهد، او خدای را به نام خاصی می خواند و روی نیاز به بارگاه آن بی نیاز می برد، آنگاه است که یاران اصلی او که ۳۱۳ نفر هستند بسان ابرهای پراکنده پاییزی از سراسر جهان به لطف خدا بر گرد او حاضر می گردند، اینان پرچمداران لشکر عظیم و پرشکوه او هستند، برخی از آنان شامگاه -همانگونه که در خانه و در بسترش خفته است – ناپدید و در مکه حاضر می گردد و برخی دیگر از نظر نام و نشان و دیگر ویژگیها شناخته شده و در روز روشن بوسیله ی ابرها، بسوی هدف
می شتابند.
روای پرسید: «فدایت گردم! کدامیک از این دو گروه، از نظر ایمان و دیگر ویژگیها برجسته ترند؟»
فرمود: «آن کسانی که بوسیله ی ابر در روز روشن بسوی هدف، سیر داده می شوند… آنان ناپدیدشدگانند و این آیه در مورد آنان آمده است:
«اینما تکونوا یأت بکم الله جمیعا.» [۱۲] .
یعنی: هر کجا باشید خداوند شما را گرد می آورد.
۹- امام صادق علیه السلام فرمود:
«… و رجال کأن قلوبهم زبر الحدید، لا یشوبها شک فی ذات الله، أشد من الحجر، لو حملوا علی الجبال لازالوها… کأن علی خیولهم العقبان یتمسحون بسرج الامام یطلبون بذلک البرکه و یحفون به، یقونه بأنفسم فی الحروب و یکفونه ما یرید.
رجال لا ینامون الیل، لهم دوی فی صلاتهم کدوی النحل، یبیتون قیاما علی اطرافهم، و یصبحون علی خیولهم، رهبان باللیل، لیوث بالنهار. هم أطوع له من الأمه لسیدها کالمصابیح… کأن قلوبهم القنادیل و هم من خشیه الله مشفقون، یدعون بالشهاده و یتمنون أن یقتلوا فی سبیل الله، شعارهم: یا لثارات الحسین!
اذا ساروا یسیر الرعب امامهم مسیره شهر، یمشون الی المولی ارسالا، بهم ینصر الله امام الحق….» [۱۳] .
یعنی: یاران مهدی و هسته مرکزی آنان بزرگ مردانی هستند که دلهایشان بسان پاره آهن است.
در ایمانشان به خدا و وعده ی او، ذره ای تردید ندارند و ایمانشان از کوه سخت تر است. اگر بر کوهها یورش برند، آنها را نابود می سازند. چابک و چالاک بسان عقاب، بر مرکبهای خویش سوارند و در عشق به حضرت مهدی علیه السلام چنانند که زین مرکب
او را برای تبرک جستن مسح می کنند و بر گرد یار حلقه می زنند و در فراز و نشیبها و پیکارها او را بسان جان شیرین با همه ی وجود محافظت می کنند و هر دستوری دهد او را بسنده اند و به انجام رساننده.
بزرگ مردانی هستند که شبها را نمی خوابند و بسان انبوه زنبوران کندوی عسل تا صبحگاهان زمزمه ی نیایش و مناجاتشان گوش را می نوازد. شبها را شب زنده داری می کنند و شیران روز و در فرمانبرداری و اطاعت از سالار خویش هیچ تردید و چون و چرا ندارند، آنان بسان چراغهای روشنگرند… دلهایشان بسان مشعلهای پرنوراست و از ترس و خشوع در برابر خدا هراسانند. از خدای خویش طلب شهادت می کنند و آرزوی مرگ در راه خدا را می کشند و شعارشان: «یا لثارات الحسین!» است.
هنگامی که به حرکت درمی آیند، امواج رعب و وحشت از برابر آنها می گریزد، بسوی سالارشان بسرعت می شتابند و خداوند بوسیله ی اینان، آن پیشوای راستین بشریت و آن اصلاحگر بزرگ جهانی را، یاری می نماید.
۱۰- و از امام باقر علیه السلام آورده اند که فرمود:
«… فمن کان ابتلی بالمسیر، وافی فی تلک الساعه و من لم یبتل بالمسیر فقد من فراشه و هو قول أمیرالمؤمنین علی علیه السلام: «المفقودون من فراشهم»…» [۱۴] .
یعنی: هر کس از یاران مهدی علیه السلام حرکت کرد، همان ساعت به مکه و به حضور او مفتخر می گردد و هر کس در خواب مانده و به راه نیافتاده باشد در بسترش ناپدید می گردد و همانگونه در قرارگاه یار، حاضر می شود و او از همانهایی است که امیرمؤمنان علیه السلام آنان را «ناپدیدشدگان در بستر خود» خواند.
۱۱- امام صادق علیه السلام فرمود:
«بینا شباب الشیعه علی ظهور سطوحهم نیام، اذا وافوا الی صاحبهم فی لیله واحده
علی غیر میعاد، فیصبحون بمکه.» [۱۵] .
یعنی: به هنگام ظهور مهدی علیه السلام، جوانان و جوانمردان شیعه همانگونه که بر پشت بام خانه های خویش در خوابند، همگی یک شب بدون وعده ی قبلی، بامداد را در مکه حاضر و به دیدار امام عصر علیه السلام مفتخر می گردند.
۱۲- و از امیرمؤمنان علیه السلام آورده اند که فرمود:
«… ألا و ان المهدی أحسن الناس خلقا و خلقا، ثم اذا قام، یجتمع الیه أصحابه، علی عده أهل بدر و هم ثلاثمائه و ثلاثه عشر رجلا، کأنهم لیوث قد خرجوا من غاباتهم، مثل زبر الحدید، لو أنهم هموا بازاله الجبار الرواسی لا زالوها عن مواضعها فهم الذین ووحدا الله حق توحیده، لهم باللیل أصوات کأصوات الثواکل، خوفا و خشیه من الله تعالی قوام اللیل، صوام النهار، کأنما رباهم أب واحد و ام واحده، قلوبهم مجتمعه بالمحبه و النصیحه… ألا و انی أعرف أسماءهم و أمصارهم….» [۱۶] .
یعنی: بهوش باشید که مهدی علیه السلام زیباترین انسانها در سیما و کاملترینها در اخلاق و ارزشهای معنوی و انسانی است. هنگامی که قیام کند یاران اصلی او که شمارشان ۳۱۳ نفر و به شمار یاران پیامبر در جنگ بدر است، همگی بسان شیراین از قرارگاه خویش خارج گشته و برگرد آن گرامی حلقه می زنند. آنان براستی بسان پاره آهنی هستند اگر بر متلاشی نمودن کوهها تصمیم بگیرند آنها را نابود می سازند.
آنان خدای را آنگونه که شایسته است به یکتایی و یگانگی می پرستند، شبانگاهان ندای دلنواز نیایش و گریه های آنان از خوف خدا، بسان مادران جوان مرده، طنین افکن است. شب زنده دارانند و روزه گیران و از نظر معنوی و اخلاقی هم بسان هم هستند، گویی یک پدر و مادر آنان را پرورانده اند و دلهایشان لبریز از مهر و خیرخواهی… است، بهوش باشید که نام بلند آنان را می دانم و از شهرهایشان نیز آگاهم….
۱۳- امام باقر علیه السلام فرمود:
«یبایع القائم – بین الرکن و المقام – ثلاثمائه و نیف، عده أهل بدر، فیهم النجباء من أهل مصر و الأبدال [۱۷] من أهل الشام و الأخیار من اهل العراق.» [۱۸] .
یعنی: با قائم آل محمد صلی الله علیه و اله و سلم میان رکن و مقام، ۳۱۳ شخصیت بزرگ، به شمار یاران پیامبر در بدر، بیعت می نمایند در میان اینان چهره های برجسته ای از مصر و شایستگانی از شام و خوبانی از عراق هستند.
۱۴- و نیز حذیفه از پیامبر گرامی صلی الله علیه و اله و سلم آورده است که: «اذا کان عند خروج القائم، ینادی مناد من السماء: أیها الناس، ان الله قطع عنکم مده الجبارین و ولی الأمر خیر امه محمد صلی الله علیه و اله و سلم فالحقوا بمکه، فیخرج النجباء من مصر و الأبدال من الشام و عصائب العراق، رهبان باللیل، لیوث بالنهار، کأن قلوبهم زبر الحدید فیبایعونه بین الرکن و المقام.» [۱۹] .
یعنی: هنگامی که زمان ظهور قائم فرا رسد، نداکننده ای از آسمان ندا می دهد که: «هان ای مردم! خداوند سلطه ی خودکامگان را از سر شما برداشت و سررشته ی کارها و تدابیر امور گیتی را، شایسته ترین و والاترین امت محمد صلی الله علیه و اله و سلم، به کف با کفایت خویش گرفت، اینک خود را به مکه برسانید. و آنگاه است که چهره های پرفضیلتی از مصر، شایستگانی از شام و گروههایی از عراق، بسوی مکه، می شتابند.
انسانهای شایسته و وارسته ای که عبادت کنندگان شبهایند و شیران بیشه شجاعت و شهامت روزها و قلبهایشان بسان قطعه ی آهن است. اینان میان رکن و مقام با سالار شایستگان گیتی و اصلاحگر بزرگ عصرها و نسهلها دست بیعت می دهند.
تفسیری بر روایات گذشته:
از روایاتی که در صفحات گذشته ترسیم گردید نکات متعددی دریافت می گردد که بجاست به مهمترین آنها اشاره شود:
________________________________________
[۱] سوره هود، آیه ۸.
[۲] ینابیع الموده، ج ۳، ص ۷۹ و تفسیر برهان ذیل آیه ی شریفه.
[۳] واژه ی «امه»از ماده «ام» است و در اصل به مفهوم انضمام چیزهایی به یکدیگر است. به همین جهت به هر گروهی که در هدف یا زمان و مکان واحدی گردآیند نیز، امت گفته می شود. اما این دیدگاه به معنای «وقت» هم آمده است از جمله در سوره یوسف، آیه ۴۵ و نیز ظاهر همین آیه شریفه که به معنای وقت است، اما تفسیر حقیقی و تأویل آن، طبق روایات رسیده از خاندان پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم «یاران حضرت مهدی هستند.» بنابراین «امه معدوده» می شود: گروهی که، شمارشان محدود است.
و آیه اینطور ترجمه می شود که: «اگر ما مجازات ستمکاران را به قیام مهدی علیه السلام و یاران او واگذاریم…».
[۴] سوره ی بقره، آیه ۱۴۸. یعنی: پس در نیکی کردن به یکدیگر سبقت گیرید، هر کجا که باشید خداوند شما را گرد می آورد.
[۵] ینابیع الموده، ج ۳، ص ۷۶ و بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۵۵.
[۶] غیبت نعمانی، ص ۳۱۵، باب ۲۰، ح ۲، ینابیع الموده، ج ۳، ص ۷۶ و بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۹۱.
[۷] غیبت نعمانی، ص ۳۱۲، باب ۲۰، ح ۸ و بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۹.
[۸] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۳ و غیبت نعمانی، ص ۳۱۵، باب ۲۰، ح ۱۰.
[۹] معجم احادیث الامام المهدی علیه السلام، ج ۳، ص ۱۰۰ و مستدرک الصحیحین، ج ۴، ص ۵۵۴.
[۱۰] الفصول المهمه، بخش ۱۲، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۴ و معجم احادیث الامام المهدی علیه السلام، ج ۳، ص ۲۹۰، از منابع متعدد.
[۱۱] غیبت نعمانی، ص ۳، باب ۲۰ و بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۸.
[۱۲] سوره بقره، آیه ۱۴۸.
[۱۳] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.
[۱۴] غیبت نعمانی، ص ۳۱۴، باب ۲۰، ح ۶.
[۱۵] غیبت نعمانی، ص ۳۱۶، باب ۲۱، ح ۱۱.
[۱۶] الزام الناصب، ج ۲، ص ۲۰۰، نوائب الدهور میر جهانی، ج ۲، ص ۱۱۴.
[۱۷] مجمع البحرین می گوید: «ابدال» گروهی از شایستگان هستند که زمین هیچگاه از آنان تهی نیست، و هر گاه یکی از آنان از جهان رخت بر بست، خداوند دیگری را جایگزین خواهد ساخت.
فیروزآبادی در قاموس آورده: «ابدال، گروهی هستند که خداوند به برکت آنان زمین را برپا داشته است، شمار آنان ۷۰ نفر است، ۴۰ نفر آنان از سوریه و لبنان و فلسطین و اردن خواهند بود و ۳۰ نفرشان از دیگر نقاط گیتی. هر گاه یکی از آنان از دنیا برود، خداوند دیگری را جایگزین او می سازد.»
برخی نیز گفته اند: «ابدال، یعنی برترینها و بافضیلت ترینها.».
[۱۸] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۴ و اختصاص، ص ۲۰۸.
[۱۹] بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۴.