عارضه «گودی پا» یا «افزایش قوس»، به ناهنجاری اطلاق می شود که در آن قوس طولی پا از افزایش غیرطبیعی برخوردار بوده و همراه با چنگالی شدن انگشتان پا می باشد. عارضه مذکور از نظر علّت شناسی به انواع مادرزادی، اکتسابی و با علّت نامعلوم تقسیم می شود. همچنین برخی از منابع از پای گود نرم، که به وسیله حرکات و ماساژ قابل درمان است و پای گرد تغییر شکل یافته نام برده اند.
در نوع اکتسابی، این عارضه می تواند ناشی از کوتاهی نسوج نرم و کف پا، ضعف عضلات کوچک شست، عضلات بین استخوانی، ضعف عضله بازکننده دراز انگشتان باشد. همچنین ضعف عضله درشت نی قدامی و نیز فعّالیت بیش از اندازه عضلات ریز داخل کف پائی که گاه در اثر کوتاهی تاندون آشیل به وجود می آید از جمله عوامل دیگر بروز این عارضه است.
روش ارزیابی عارضه مذکور نیز ترسیم نقش پا است. هرگاه نقش داخلی کف پا از خط فرضی که از مرکز وتر آشیل و در امتداد کف به طرف انگشت دوّم می رود، فاصله زیادی داشته باشد می توان عارضه مذکور را مشاهده نمود و در مراحل شدیدتر انگشتان به صورت چنگالی درآمده و نقش لبه خارجی پا، محو می گردد. در برخی موارد شدید نیز، عارضه گودی کف پا، با چرخش داخلی پاشنه همراه است.
علائم
پائین افتادن استخوان های مچ به همراه کوتاهی وتر آشیل، محدودیّت حرکت در عمل خم شدن مچ را به همراه دارد. زاویه دار شدن قوس عرضی و وضعیّت انگشتان چنگالی نیز موجب محدودیّت در عمل خم شدن مفصل کف پائی و بند انگشتی شده که کاهش دامنه حرکتی در مفصل بند انگشتی میانی را به دنبال خواهد داشد. همچنین ممکن است در موارد شدید پاشنه مختصر چرخشی به داخل داشته باشد.
افزایش قوس طولی پا که همراه با عارضه انگشتان چنگالی مشاهده می شود، موجب کوتاهی و انقباضات اسپاستیک عضلات ریز کف پائی می شود. کوتاهی نیام کف پائی و رباط ناوی پاشنه ای (فنری) همراه با کوتاهی وتر آشیل در موارد شدیدتر ملاحظه می شود. همچنین کشیدگی و ضعف عضلات قدامی ساق، به ویژه ضعف عضلات دودی و بین استخوانی که به عنوان یک گروه عضلات کمکی در حین عمل عضلات تاکننده دراز دخالت دارند و به عنوان یک گروه عضله مخالف از خم شدن مفاصل بین انگشتی که در موقع راه رفتن توسط عضله خم کننده ایجاد می شود جلوگیری به عمل می آورد، نیز دیده می شود. ضعف عضلات دودی و بین استخوانی موجب بروی انگشتان چنگالی می شود. در این وضعیّت مفصل کف پائی بند انگشتی به حالت باز شدن بیش از حدّ و بند میانی به حالت خم در می آید. کاهش تعادل، برخورد پاها با موانع کم ارتفاع و سقوط های مکرّر، احساس درد و خستگی در عضلات جلوی ساق، وجود پینه های دردناک در روی مفاصل خم شده، کاهش استقامت و احساس خستگی در راه رفتن ها و ایستادن ها و در مراحل پیشرفته، راه رفتن سخت، دردناک و غیرموزون و پاره شدن سریع کفش ها از علائم این عارضه است.
حرکات باید بر کشش عناصر کف پائی، کشش وتر آشیل و تحرّک بخشیدن به مفاصل محدود شده مبتنی باشد. جلوگیری از خم شدن بند میانی و سوّم انگشتان و باز شدن بند اوّل انگشتان پا در اجرای حرکات ضروری است. انجام حرکات به صورت چرخش به خارج برای کشیده شدن نیام کف پائی، چرخش به خارج پاشنه و تقویت عضلات نازک نئی نیز مناسب است. تقویت عمل عضلات ریز داخل کف پائی و سایر عضلات ضعیف شده، انعطاف عضلات کوتاه شده و بهبود دامنه حرکتی مفاصل، از جمله اقدامات درمانی ممکن است که می تواند از سوی معلّمات ورزش و مربّیان اصلاحی، صورت گیرد و نتایج ثمربخشی را به همراه داشته باشد.
حرکات اصلاحی
الف) حرکات تقویتی
۱) در وضعیت نشسته زانوها خم، پاشنه ها بر روی زمین پا را به حالت چرخش به خارج برده و سعی در دور کردن انگشتان از هم نمائید.
۲) در وضعیّت نشسته با دست و یک حوله که از زیر کف پا گذاشته است، سعی در کشش کف پا نماید. پا مقاومتی در مورد خم شدن به پشت و چرخش خارجی نمی کند.
۳) در وضعیّت نشسته مانند تمرین قبل با استفاده از دست یا حوله سعی کنید بند انتهائی و میانی انگشتان را به حالت باز شده درآورید. توجّه شود بند ابتدائی باز نشود.
۴) در وضعیّت ایستاده شیئی را با ارتفاع کم زیر بندهائی ابتدائی انگشتان بگذارید. روی پای دیگر را زیر پای اوّلی قرار دهید. همزمان با فشاری که انگشتان پای اوّل به لبه شی وارد می کند، سعی در باز کردن بندها نمائید. پای دوّم را با فشار به ناحیه زیر مفصل انگشتی کف پائی مانع از باز شدن و بالا آوردن آن می شود.
۵) در وضعیّت ایستاده پنجه ها را به صورت بادبزنی از یکدیگر باز نمائید.
ب) حرکات کششی
۱) در وضعیّت نشسته با کمک دست ها بند اوّلی را به پائین، بندهای دیگر را به بالا فشار دهید.
۲) در وضعیّت نشسته به حالت استارت دوهای سرعت، سعی در رساندن پاشنه به زمین و کشش ناحیه کف پا نمائید.
۳) در وضعیّت خوابیده با پاهای مستقیم پنجه را به دیوار گذاشته، پاشنه ها را آرام به دیوار نزدیک کنید.
۴) در وضعیّت ایستاده با زانو مستقیم فرد برای گرفتن پاشنه به طرف پائین می رود و همزمان چرخش داخلی به پاها می دهد.
۵) در وضعیّت ایستاده سعی در بلند کردن پنجه ها و نزدیک کردن پشت پا به ساق نمایید.
۶) برای تحرّک بخشی به مفاصل مچ پا را به طرف بالا و داخل حرکت داده و همراه با حرکت انگشتان اوّلین حرکت انعطافی را تکرار نمائید.
ج) پیشنهادات و ملاحظات کلّی
۱) به علّت کاهش تعادل در این گونه افراد لازم است تا حدّ امکان از حرکت بر روی ارتفاع و معابر خطرناکی که احتیاج به تعادل دارد، پرهیز شود.
۲) به علّت ایجاد پینه های دردناک و عفونی، رعایت بهداشت کفش، جوراب و پا ضروری است. استفاده از یک تکّه پارچه بر روی مفصل و محلّ پینه مفید است.
۳) پوشیدن کفش های پاشنه بلند برای این گونه افراد مناسب نیست. همچنین کفش ها و جوراب های تنگ و پنجه باریک و به ویژه کوتاه مضر است.
۴) استفاده از حمّام و وان آب گرم و شنا در استخرهای آب گرم همراه با کشش قوس طولی و انگشتان مناسب است.
۵) به نظر می رسد نشستن به صورت دو زانو به نحوی که کف پا جمع شده و قوس کف پائی افزایش می یابد، مناسب نباشد.
کف پای گود یا پای طاقدیسی
شروع پای طاقدیسی نسبت به صاف کمتر است ولی در بچه ها شاهد این تغییر شکل پا هستیم ابتدا یک تعریفی از پای گود را ارائه می دهیم و بعد سراغ عوامل عارضه کننده و ناشی از آن برای اینکه وضعیت پای صاف وطاقدیسی وضعیت پای طبیعی را نشان می دهیم ارتفاع قوسی ما چقدر است استخوان کف پای ما وضعیت به این حالت است امّا این پا از حالت طبیعی خارج شده و به یک پای طاقدیسی تبدیل شد، ایجاد کف پا به سمت پایین منحرف شد کج شد و شیب افزایش پیدا کرده
بافتهای نرم که بین پاشنه و انتها استخوان کف قرار گرفته است این بافتها کوتاه می شوند مخصوصاً میان کف پای کوتاه می شود و به خاطر این وضعیت ایجاد می شود که کوتاه شود به مرور زمان در یک حالت کوتاه شد ثابت می شود. حالت صاف امّا در پای طاقدیسی حالت چنگالی پیدا می کند یک نمونه پای طاقدیسی را مشاهده می کنیم از پهنا یا پهلو نگاه می کنیم که در این سمت وجود دارد مربوط به نواحی طولی است و از نمای پهلوی نگاه می کنیم به همین خاطر این قوس ما زیاد است به خاطر اینکه تأیید قوس ما زیاد است و برای اینکه پای ما از نوع طاقدیسی است کف پا را نگاه می کنیم از کف پا همه ردیف انگشتان یک، دوم و سه این ردیف در تشکیل قوس طولی داخلی شرکت دارند قوس زیر آنها به جز پاشنه و شصت خصوصاً در تأمل وزن شرکت نمی کند و در دو ردیف دیگر در تشکیل طول قوس خارجی که معمولاً قوس طول یا خارجی قوس به تحمل وزن رنگش یا قسمتهای دیگر فرق می کند امّا وقتی این پا را نگاه می کنیم در قسمت خارجی بخش کوچکی از پا با زمین تماس دارد یعنی در واقع این پا به علت افزایش قوس طولی سطح تماس پا با زمین این در قسمت خارجی هم کمتر شد و قسمت های با زمین تماس دارند ناحیه پاشنه و زیر استخوان کف پایی است که به تشخیص کمک می کند مورد دوم ما می آید قوس عرضی را در این افراد نگاه می کنیم قوس عرضی که انتها کف پایی در قوس عرضی شرکت می کنند قوس عرضی از بین رفته شما با نگاه کردن به قوس مرکزی پا قسمت مرکز قوس عرضی در این قسمت مشاهده می کنیم رنگ پوست با قسمت های دیگر فرق می کند علت این که در این ناحیه فشار زیادی وارد شده علت این است که قوس عرضی ما از بین رفته روی استخوانهای کف پای در مرکز فشار بیشتر وارد شده از طرفی برای تشخیص می بینیم در این افراد ناحیه پشت پا یک حالت برآمده پیدا می کنند یعنی افزایش قوس باعث می شود در ناحیه پشت پا یک حالت برآمده تا ون پیدا کردند در میان این کف پایی که این زیر قرار گرفته به مرور زمان کوتاه می شود وقتی کوتاه شود قابل کش آمدن هم نیست.
نکته بعدی نگاه کردن به مفاصل کف پایی انگشتی است می بینیم از مفصل انگشتی ما یک حالت از مفصل انگشتی به کشش به سمت بالا دارند یعنی اگر قوس پای ما اگر خیلی زیاد باشد انگشتان ما مانند حالت چنگالی خیلی واضح پیدا کرده یک پای طاقدیسی به چه حالتی ایجاد می شود در بعضی از خانواده ها مشاهده می کنیم یک از اعضای خانواده مبتلا به این ناراحتی هستند این طرح شکل می توانیم بگوییم جنبه ارثی دارند در بعضی از افراد هم ما شاهد هستیم این تغییر شکل وجود نداشته و در یک سری از عوامل ایجاد می شود این هم افرادی هستند از کفش های تنگ استفاده می کنند چون انگشتان داخل کفش جمع می شوند مفصل برای قرارگیری پا داخل آنها وجود ندارد اینکه ما می گوییم انگشتان جمع شدن و کف پا حالت طاقدیسی و قوس پا افزایش پیدا کرده یکی دیگر بر می گردد به کوتاهی تاندون آشیل مخصوصاً در افراد که قبلاً مبتلا به فلج اطفال شده اند و کوتاهی پا پیدا کرده اند کوتاهی تاندون آشیل باعث می شود که این افراد روی پنجه پا راه بروند راه رفتن روی پنجه پا به مرور زمان باعث بازشدن مفاصل، کف پایی انگشتی و در نهایت باعث افزایش قوس های طولی پا می شود و در بعضی از افراد عدم تعادل بین عضله حفرکننده پا به سمت بالا و عضلات برون گرداننده پا موجب ایجاد این تغییر شکل می شود و در حال تغییر شکل پای طاقدیسی جز تغییر شکل ها اگر ایجاد بشود و شکل بگیرد اصلاح آن معمولاً با استفاده از ورزشهای مشکل خواهد بود. وقتی پای طاقدیسی ایجاد می شود چه عوارضی را به دنبال دارد بعد از ایجاد پای طاقدیسی چون توزیع وزن بصورت متعادل صورت نمی گیرد به حالت غیرطبیعی در می آید. این افراد بعد از مدت ها که این مدت ممکن است سالها یا ماه ها باشد به هر حال یک روز فرا می رسد این افراد از درد در قسمت جلوی پا شکایت می کنند فشار وارده به انتهای استخوانهای کف پای ما افزایش پیدا می کنند به مرور زمان در این انتها بافت پینه ایجاد می شود به مرور زمان فشار وارد باعث می شود که دردناک بشوند این ناحیه فرد می خواهد روی پنجه بلند شود فشار خیلی زیاد ایجاد می شود و استخوانهای کف پای نزدیک انگشتان درد می گیرد کف پای این افراد باز بخاطر **** طول افزایش پیدا کرده وقتی روی سطوحی صاف و همواره راه می روند و پابرهنه هستند می گویند کف پایمان تیر می کشد یا انگار با چاقو کف پای ما را می برند این به علت باز شدن یا کشیدگی میان کف پایی است و انتها پذیری هم ندارد و این دردها ایجاد می شود مشکل بعدی اینکه افراد پای طاقدیسی هستند قسمت جلوی پا یعنی ناحیه انگشتان حالت چنگالی پیدا می کنند این چنگالی شدن انگشتان باعث می شود در خیلی از موارد نوک انگشتان کف کفش تماس پیدا نکند ولی پشت انگشتان که حالت خمیده پیدا کردن با ان روی کفش در تماس قرار می گیرد و با مرور زمان باعث ساییدگی می شوند و بافت پینه ای شکل می گیرد افراد که دچار پای طاقدیسی هستند معمولاً در مسافت های طولانی دچار درد و خستگی زودرس می شوند این هم یک عارضه برایش محسوب می شود و به هر حال این افراد وقتی از کفش استفاده می کنند قسمت جلو مخصوص آن قسمتی از کفش که زیر سر استخوان کفی پای قرار گرفته چون فشار زیاد تحمل می شود ساید می شود و حتی کفش های غیر استاندارد هستند حالت شکمی دارند مشاهده ایجاد ترک هستیم حال وقتی پای طاقدیسی ایجاد می شود به چه صورتی تشخیص بدهیم و به طرف کنیم در مواقع پای طاقدیسی در حالت شکل گیری هستند به چند طریق افراد را کمک کنیم.
۱- کفش را بررسی می کنیم اگر عادت به پوشیدن کفش های تنگ دارند کفش اندازه پا استفاده کنند. ۲- کف پا را کشش می دهیم کشش بین پاشنه و انتهایی استخوانهای کف پای این کشش باعث می شود بافتهای نرم در حالت کوتاه شدن هستند حتی کششی واقع بشوند این حرکت کمک می کند که انعطاف پذیری بافت های نرم برگردد ما از ثابت شدن این پای طاقدیسی جلوگیری می کنیم و انگشتان را نگاه می کنیم انگشتان ما حالت چنگالی پیدا کرده بودند یا در حال ایجاد این تغییر شکل بودند این ها را اصلاح می کنیم با کشش بافتهای کوتاه شده حالا ممکن است عضلات خم کننده انگشتان باشد با کشش بافتهای کوتاه شده کوتاهی را برطرف می کنیم دو نوع کفی وجود دارند می توانیم استفاده کنیم. ۱- کفی است به آن می گوییم پله ای که قسمت کف پا قرار می گیرد یک قسمت وسط پا و یکی هم زیر انگشتان قرار می گیرد این کفی پله ای با توجه به پله پله بودن و سطح تماس نقطه باعث می شود قسمت پا یک حالت جمع شده پیدا کند روی این پله وسطی باز بشود این باز شدن یک کشش مداوم اعمال می کند تا از کوتاه شدن آن جلوگیری به عمل بیاید. ۲- یک کفی دیگر ذوزنقه شکل است این کفی دو سطح شیب دار دارد یکی به سمت پشت یکی به سمت جلو و بچه وقتی این کفی را داخل کفش می گذارد استفاده می کند یا بیرون می گذارد که معمولاً به عنوان هم استفاده بکنیم وقتی پا روی آن قرار می گیرد باعث می شود پاشنه به سمت عقب سُر بخورد قسمت پنجه به سمت جلو و بافتها در اینجا حالت کششی واقع می شود که ما شاهد پیشگیری و اصلاح آن پای طاقدیسی خفیف خواهیم بود در صورتی که تغییر شکل ثابت شده باشد استفاده از حرکات اصلاحی مهم است در صورت بروز درد در کف پا بهتر است از کفی های مخصوص استفاده کنیم.
