عریضه ۳

درسرزمین‏هاى اسلامى خشکسالى رخ داد. بلال حبشى به همراه عده‏اى از صحابه، سرقبر پیامبر اکرم‏صلّى اللّه علیه و آله  آمد وخطاب به آن حضرت چنین گفت:
 «یا رسول اللّه استسقِ لأمّتک… فإنّهم قد هلکوا…»  ۱
¬ اى رسول خدا! از خداوند تبارک وتعالى براى امّتت باران رحمت درخواست کن؛ بدرستى که آنها در آستانه نابودى واقع شده‏اند».
 مسائلى چون شفاعت، توسل، واسطه قرار دادن اهل‏بیت اطهارعلیهم السّلام  و برآورده شدن حاجت‏ها، صورت منطقى و قابل دفاع برهانى دارد. زیرا این کار به دستور خداوند متعال باتوجه به منزلت ومقامى‏که حضرات معصومین‏علیهم السّلام  دارند، انجام مى‏گیرد. به عنوان مثال دلیل بر صحت این ادعا آن است که در زیارت حضرت ولىّ عصرعلیه السلام  تصریح شده که واسطه قرارگرفتن آن حضرت در برآورده شدن نیازمندیها، به خاطر جایگاه والایى است که آن حضرت در پیشگاه خداوند دارند.
 «فقد توجّهت إلیک بحاجتی لعلمی أنّ لک عند اللّه شفاعهً مقبولهً ومقاما محمودا»  ۲
¬ به این خاطر براى بر آورده شدن حاجتم به تو روى آوردم که مى‏دانستم در پیشگاه خداوند متعال از چنان منزلتى بر خوردارى که شفاعت تو قبول مى‏شود».
 از دقّت در مفاد و مضمون این گونه از تعابیر که در ادعیه و روایات به نمونه‏هاى زیادى از آنها بر مى‏خوریم، شبهاتى که در زمینه مسأله توسّل -که از طرف افراد کنجکاو ولى کم اطلاع، یا مغرضان آگاه-، در طول تاریخ مطرح شده است برطرف مى‏گردد. چرا که بر طبق رهنمودهاى  موجود در منابع اصیل اسلامى، قدرت تصرّف انبیاء الهى واهل بیت عصمت‏علیهم السّلام  در امور تکوینى عالم، در طول اراده وقدرت خداوند متعال است که به اذن واراده او انجام مى‏گیرد و گرنه هرگز از یک نفر عالِم عاقل شنیده نشده است که بگوید: قدرت آنها در عرض ویا در مقابل اراده خداوند قرار دارد.
 بر این اساس است که در قرآن کریم، آنجا که درباره ثبوت ولایت تکوینى براى حضرت عیسى‏علیه السلام سخن گفته مى‏شود؛ تعبیر این است که آن حضرت با اذن واراده خداوند بود که توانست کور مادرزاد را بینا، و مرده‏اى را زنده نماید:
 …أنِّی أخْلُقُ لَکُمْ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَهِ الطَّیْرِ فَأنْفُخُ فِیهِ فَیَکُونُ طَیْرَا بِإذْنِ اللّهِ وَأُبْرِئُ الأکْمَهَ والأبْرَصَ وَأُحْیِ الْمَوْتَى بِإذْنِ اللّه…  ۳
 …¬ من از گل چیزى به شکل پرنده مى‏سازم سپس در آن مى‏دمم و به فرمان خدا پرنده‏اى مى‏گردد و به اذن خدا کور مادر زاد و مبتلایان به برص (پیسى) را بهبود مى‏بخشم و مردگان را به اذن خدا زنده مى‏کنم…»
 بنابراین، اقتدار فوق العاده تصرّف در شئون هستى، که در عرف عامه مردم از آن به برخوردارى از توان انجام دادن کرامات و قدرت ارائه معجزات تعبیر مى‏شود در حقیقت یک نعمت بزرگ خدا دادى است که در نتیجه سیر کمالات روحى و تحصیل اعلاى از قرب الهى به افرادى خاصّ از انسانها اعطا مى‏شود، و آنها به برکت همان نعمت الهى مى‏توانند در جهان هستى تصرّفات فوق العاده‏اى بنمایند، و این صفت کمالى از نظر ضعف و قوّت داراى مراتبى است که در اثر میزان قرب و بُعد و مقدار سیر معنوى در افراد مختلف فرق مى‏کند.
 نتیجه آن که اعتقاد به برخوردارى ائمه اطهارعلیهم السّلام از چنین موهبتى، نه شرک است ونه سبب انکار قدرت واراده مطلقه خداوند مى‏شود.
 وقتى اصل مسأله توسّل به اهل‏بیت‏علیهم السّلام  صورت قابل توجیه منطقى و برهانى پیدا کرد، مطلب بعدى این است که توسّلات به چه شکل و یا شیوه‏اى باید انجام گیرند؟
 در این باره باتوجه به شرایط مختلف که پیش مى‏آید دستور العمل‏هاى متفاوتى از ائمه اطهارعلیهم السّلام  نقل شده است که از جمله آنها شیوه عریضه‏نویسى است. در اینجا با هدف آشنائى بیشتر با کمّ و کیف این کار، نخست نمونه‏هایى از عریضه‏هاى موجود در کتابهاى مفصّل روایت و ادعیه، ارائه گردیده، سپس تعدادى از حکایت‏هاى موجود در این زمینه که مشتمل بر اطلاعات کاملترى هستند جهت استفاده بیشتر علاقمندان به همراه توضیحات لازم تقدیم خواهد شد.
 
  دستور نوشتن عریضه
 همانطور که گفته شد در مآخذ ومنابع معتبر روایى و کتب ادعیه، به گونه‏هاى مختلفى از عریضه‏نویسى بر مى‏خوریم؛ بعضى از این عرایض خطاب به ذات پاک پروردگار عالم وبرخى دیگر خطاب به یکى از ائمه اطهارعلیهم السّلام  است، توضیح آن که گاهى به جهت برآورده شدن حاجت به مقام معصوم‏علیه السلام  در پیشگاه خداوند توسل مى‏شود و گاهى از خود معصوم‏علیه السلام درخواست مى‏گردد بواسطه قدرتى که خداوند به او اعطا کرده است حاجت شخص را برآورده نماید، در اینجا نمونه‏هایى از این عرایض جهت آشنایى بیشتر علاقمندان ذکر مى‏شود:
 عریضه امام صادق‏ علیه السلام :
 در تحفه الزائر نقل شده است که امام صادق‏علیه السلام فرمودند: هرگاه کسى حاجت ودرخواستى ازخداوند متعال داشت ویا از موضوعى در هراس بود، آن را به این ترتیب که بیان مى‏شود بر روى کاغذى بنویسد:
 «بسم اللّه الرحمن الرحیم اللّهم إنّی أتوجه إلیک بأحبِّ الأسماءِ إلیک وأعظمها لدیک وأتقرب وأتوسل إلیک بمن أوجبت حقّه علیک بمحمّدٍ وعلی وفاطمه والحسن والحسین وعلی بن الحسین ومحمد بن علی وجعفر بن محمد وموسى بن جعفر وعلی بن موسى ومحمد بن علی وعلی بن محمد والحسن بن علی والحجّه المنتظر صلوات اللّه علیهم أجمعین، اکفنی کذا وکذا…»
 «به نام خداوند بخشنده مهربان، پروردگارا! من با شفیع قرار دادن محبوبترین اسماء و بزرگترین آنها در پیشگاه تو، رو به سوى تو مى‏آورم و به وسیله کسانى که رعات حقّ و احترامشان را بر خودت لازم دانسته‏اى به درگاهت تقرّب جسته و به حضرتت توسل پیدا مى‏کنم؛ به حق محمّدصلّى اللّه علیه و آله  و على‏علیه السلام  و فاطمه‏علیها السلام  و حسن و حسین و على‏بن الحسین و محمّدبن على و جعفربن محمّد وموسى‏بن جعفر و على‏بن موسى ومحمّدبن على و على‏بن محمّد و حسن‏بن على‏علیهم السّلام  و به حق حجت منتظر (که درود تو بر همه این بزرگواران باد) حاجت مرا که عبارت از… است برآورده ساز.
 سپس آن نوشته را در آب جارى یا در چاهى بیندازد انشاء اللّه خداوند متعال حاجت و درخواست او را بر مى‏آورد». ۴
 
 عریضه به امام زمان‏علیه السلام :
 الف – مرحوم محدّث قمى در کتاب منتهى الآمال به نقل از تحفه الزائر علامه مجلسى ومفاتیح النجاه سبزوارى مى‏نویسد: هرکس حاجتى دارد، آنچه را که ذکر مى‏شود در یک قطعه کاغذى بنویسد ودر ضریح یکى از ائمه‏علیه السلام بیندازد، یا کاغذ را ببندد ومهر کند وخاک پاکى را گِل سازد، وآن را در میان گِل بگذارد ودر نهر یا چاه آب یا برکه‏اى بیندازد، با این نیت که انشاء اللّه به خدمت حضرت صاحب الزمان صلوات اللّه وسلامه علیه برسد، و آن بزرگوار عهده‏دار برآورده شدن حاجت وى مى‏شود؛ عریضه این‏چنین نوشته مى‏شود:
«بسم اللّه الرحمن الرحیم»
 «کتبت یا مولاى صلوات اللّه علیک مستغیثا وشکوتُ ما نزل بی مستجیرا باللّه عزّوجلّ ثمّ بِک من أمرٍ قد دهمنی واشغلَ قلبی وأطال فکری وسلبنی بعض لُبّی وغیّر خطیر نعمه اللّه عندی واسلمنی عند تخیّل وروده الخلیل وتبرء منّی عند ترائی إقباله إلیّ الحمیم وعجزتْ عن دفاعه حیلتی وخاننی فی تحمله صبری وقوّتی فلجأت فیه إلیک وتوکلت فی المسألهِ للّه جلّ ثناؤه علیه وعلیک فی دفاعه عنّی علما بمکانک من اللّه ربّ العالمین، ولیّ التدبیر ومالک الاُمور واثقا بک فی المسارعه فی الشفاعه إلیه جلّ ثنائه فی امری متیقّنا لإجابته تبارک وتعالى إیاک باعطائی سؤلی وأنت یامولای جدیر بتحقیق ظنّی وتصدیق أملی فیک فی أمر کذا وکذا (وبه جاى کذا وکذا حاجات خود را ذکر نماید) فیما لا طاقه لی بحمله ولاصبر لی علیه وان کنت مستحقا له ولاضعافه بقبیح افعالی وتفریطی فی الواجبات التی للّه عزّوجلّ فأغثنی یامولای صلوات اللّه علیک عند اللّهف وقدّم المسأله للّه عزّوجلّ فی أمری قبل حلول التلف وشماته الأعداء فبک بسطت النعمه علیّ وأسئل اللّه جلّ جلاله لی نصرا عزیزا وفتحا قریبا فیه بلوغ الآمال وخیر المبادی وخواتیم الأعمال والأمن من المخاوفِ کلّها فی کل حال إنّه جلّ ثنائه لما یشاء فعّال وهو حسبی ونعم الوکیل فی المبدء والمآل».
 آنگاه در کنار نهر یا چاه یا برکه آب بایستد ویکى از وکلاى آن حضرت در دوره غیبت صغرى را در نظر بیاورد (عثمان بن سعید عمروى، یا پسر او محمد بن عثمان، یاحسین بن روح یا على بن محمد سمرى) و با نام او را بخواند:
 «یا فلان بن فلان – مثلا عثمان بن سعید سپس این چنین ادامه دهد:- سلام علیک أشهد أنّ وفاتک فی سبیل اللّه وأنّک حیٌّ عند اللّه مرزوق وقد خاطبتک فی حیاتک التی لک عند اللّه عزّوجلّ وهذه رقعتی وحاجتی الى مولانا علیه السلام فسلّمها إلیه وأنت الثقه الأمین».
سپس نوشته را در همان نهر یا چاه یا برکه آب بیندازد، انشاء اللّه حاجت او برآورده خواهد شد.۵
 ب – و همچنین در این زمینه مرحوم محدّث نورى در کتاب نجم الثاقب عریضه‏اى را خطاب به امام زمان‏علیه السلام  از کتاب سعادات به این صورت نقل کرده است.
«بسم اللّه الرحمن الرحیم»
 توسّلت إلیک یا أبا القاسم محمد بن الحسن بن علی بن محمد بن علی بن موسى بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین  بن علی بن أبی طالب النبأ العظیم والصراط المستقیم وعصمه اللاجین بأمّک سیّده نساء العالمین وبآبائک الطاهرین وبامّهاتک الطاهرات، بی-س والقرآن الحکیم والجبروت العظیم وحقیقه الإیمان ونور النور وکتاب مسطور ان تکون سفیری إلى اللّه تعالى فی الحاجه… (بعد حاجت خود را مى‏نویسد) و این نوشته را در مقدارى گِل پاک گذاشته و آن را در آب جارى مى‏اندازد و در همان حال یکى از نواب اربعه را صدا کرده مى‏گوید: یا عثمان بن سعید ویا محمد بن عثمان‏و… اوصلا قصّتی الى صاحب الزمان صلوات اللّه علیه۶
 ج – در کتاب دعاى بحارالانوار مرحوم علامه مجلسى، عریضه دیگرى از کتاب مصباح شیخ ابوجعفر طوسى؛ با این عبارت آمده است:
بسم اللّه الرحمن الرحیم
 «الى اللّه سبحانه وتقدّست اسماؤه، ربّ الأرباب وقاصم الجبابره العظام، عالم الغیب، کاشف الضرّ، الذی سبق فی علمه ما کان وما یکون، من عبده الذلیل المسکین، الذی انقطعت به الاسباب، طال علیه العذاب، وهجره الأهل، وباینه الصدّیق الحمیم، فبقى مرتهنا بذنبه، قد أوبقه جرمه، وطلب النجاه فلم یجد ملجأً ولا ملتجأً غیر القادر على حلّ العقد ومؤبّد الأبد، ففزعی إلیه واعتمادی علیه ولا لجأ ولا ملتجأ إلاّ إلیه.
 اللّهم إنّی أسألک بعلمک الماضی، وبنورک العظیم، وبوجهک الکریم، وبحجّتک البالغه أن تصلّی على محمد وعلى آل محمّد وان تأخذ بیدی وتجعلنی ممن تقبل دعوته وتقیل عثرته وتکشف کربته وتزیل ترحته، وتجعل له من امره فرجا ومخرجا وتردّ عنّی بأس هذا الظالم الغاشم وبأس الناس یاربّ الملائکه والناس، حسبی أنت وکفى من أنت حسبه، یا کاشف الاُمور العظام فإنّه لاحول ولاقوّه إلاّ بک». ۷ متن این استغاثه به درگاه خداوند تبارک وتعالى را به همراه عریضه‏اى که خطاب به حضرت امام زمان‏علیه السلام  با این عبارات نقل شده است:
بسم اللّه الرحمن الرحیم
 «توسلت بحجه اللّه الخلف الصالح، محمّد بن الحسن بن علی بن محمّد بن علی بن موسى بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب النبأ العظیم والصراط المستقیم والحبل المتین عصمه الملجأ وقسیم الجنه والنّار أتوسّل إلیک بآبائک الطاهرین الخیّرین المنتجبین واُمّهاتک الطاهرات الباقیات الصالحات الذین ذکرهم اللّه فی کتابه فقال عزّ من قائل الباقیات الصالحات وبجدّک رسول اللّه صلّى اللّه علیه وآله وخلیله وحبیبه وخیرته من خلقه أن تکون وسیلتی الى اللّه عزّوجلّ فی کشف ضُرّی وحلّ عقدی وفرّج حسرتی وکشف بلیّتی وتنفیس نزحتی وبکهیعص وبیس والقرآن الحکیم وبالکلمه الطیّبه وبمجاری القرآن وبمستقر الرحمه وبجبروت العظمه وباللوح المحفوظ وبحقیقه الإیمان وقوام البرهان وبنور النور وبمعدن النور والحجاب المستور والبیت المعمور وبالسبع المثانی والقرآن العظیم وفرائض الاحکام والمکلّم بالعبرانیّ والمترجم بالیونانی والمناجی السریانی وما دار فی الخطرات وما لم یحط به لالظّنون من علمک المخزون وبسترک المصون والتوراه والانجیل والزبور یاذا الجلال والاکرام صلّ على محمد وآله وخذ بیدی وفرج عنّی بأنوارک واقسامک وکلماتک البالغه إنّک جواد کریم وحسبنا اللّه ونعم الوکیل ولاحول ولاقوّه إلاّ باللّه العلیّ العظیم وصلواته وسلامه على صفوته من ربیّته محمّد وذرّیته».
 و آنگاه رقعه استغاثه را با بوى خوش معطر مى‏سازد و در میان رقعه، عریضه امام زمان‏علیه السلام  را قرار داده و هر دو را در داخل گِل پاک مى‏گذارد. سپس دو رکعت نماز مى‏خواند و بعد، آن را به درون چاه آب یا نهر جارى مى‏اندازد و بهتر است که این کار در شب جمعه انجام گیرد. ضمنا وقتى که عریضه را در چاه یا نهر آب انداخت بلافاصله این دعا را بخواند:
 «اللّهم إنّی اسألک بالقدره التی لحظت بها البحر العجاج فأزبد وهاج ورماج وکان کاللیل الداجّ طوعا لأمرک وخوفا من سطوتک فانتق اُجاجه وابتلق منهاحه وسجت جزائره وقدست جواهره تنادیک حیتانه باختلاف لغاتها الهنا وسیدنا ما الذی نزل بنا وما الذی حلّ ببحرنا فقلت لها اسکنی سأسکنک ملیّا واجاور بکِ عبدا زکیّا فسکن وسبّح و وعد بضمائر المنح فلمّا نزل به ابن متّى بما ألمّ الظنون فلمّا صار فی فیها سبّح فی امعائها فبکت الجبال علیه تلهّفا واشفقت علیه الأرض تأسّفا فیونس فی جوفه کموسى فی تابوته لأمرک طائع ولوجهک ساجد خاضع فلمّا أحببت أن تقیه القیته بشاطى‏ء البحر شلوا لاتنظر عیناه ولاتبطش یداه ولاترکض رجلاه وانبتّ منّهً منک علیه شجرهٌ من یقطین وأجریت له فراتا من معین فلمّا استغفر وتاب خرقت له الى الجنه بابا إنّک أنت الوهاب. وتذکر الائمه واحدا واحدا.  [۵] سپس همه اسامى دوازده امام‏علیهم السّلام  رإ  ذکر مى‏کند. 
    
  عریضه نویسی
سید صادق سید نژاد
انتشارات مسجد مقدس جمکران
 
1 مدرک پیشین، ص ۲۵۳
 
2  بحار الانوار، ج  ۱۰۱ص ۳۷۴
 
3   سوره آل عمران، آیه ۴۹
 
5  مصاحبه‏اى درباره خرافه و نیرنگ، ص.۱۸
 
5  در بین عرب‏ها این تعبیر بسیار رایج است.
 
6  ورام بن ابی فراس صاحب کتاب تنبیه الخواطر _ که به آن مجموعه ورام هم می گویند مىگویند _ یکى از فقها مشهور است به گفته میرزا حسین نوری در نجم الثاقب نسب وی با چنیدین واسطه به مالک اشتر (رحمه الله ) می رسد
 
7   عبقرى الحسان، چاپ رحلى، ج  ۲ص  ۱۹۰سطر ۴