میخواهید یک جلسه ی مطالعه را شروع کنید، اما دست و دلتان به کار نمیرود و شرایط برای آغاز درس خواندن جور نمیشود. مطالعه را شروع کرده اید، اما بعد از گذشت زمانی، متوجه میشوید که اصلا در باغ نیستید و افکارتان در عالم دیگری سیر میکند!
به هنگام درس خواندن، سوژه های عجیبی از فوتبال گرفته تا خاطرات گذشته و نقشه های آینده، از گوشه و کنار ذهن بیرون آمده و شما را با خود همراه میکنند.در این شرایط، چه باید بکنید؟ چه موانعی برای تمرکز حواس وجود دارند؟ چگونه باید با افکار مزاحم مواجه شوید؟
موانع تمرکز
عوامل متعددی میتوانند مانع تمرکز حواس باشند. اگر شرایط مکان مطالعه مناسب نباشد، اگر زمان مناسبی را برای مطالعه انتخاب نکرده باشید، و اگر مطالعه را با هدفمندی و هوشیاری شروع نکنید، به طور حتم تمرکز لازم ایجاد نخواهدشد. اهداف و انگیزه های شما هم نقش به سزایی در تمرکز حواس دارند. داشتن انگیزه ی قوی و محکم میتواند به شما کمک کند تا بر تمام مسایل حاشیه ای غلبه کرده و با حوصله و دقت مطالعه کنید. اضطراب ناشی از حجم کار و ترس از قبول نشدن در امتحانات یا کنکور نیز،میتواند عاملی برای کاهش تمرکز باشد. عدم علاقهی واقعی به درس و یادگیری هم عاملی بسیار مهم در این زمینه است. شاید مهمتر از همه ی این عوامل، نقش و تأثیر افکار مزاحم و حاشیه ای است. در هر حال نکته ی مهم این است که بتوانید موانع تمرکز حواس را تشخیص دهید.
کلید: برای یافتن راه های ایجاد و افزایش تمرکز حواس، ابتدا باید بتوانید مانع تمرکز را تشخیص دهید.
مرور اهداف و انگیزه ها
بارها به اهمیت اهداف و انگیزه ها اشاره کرده ایم. تأکید می کنیم که برای کسب نتیجه ی بهتر در درس خواندن و کنکور،لازم است انگیزه های درونی قوی و شفاف داشته باشید و نکته ی مهم آن که، لازم است هر از چند گاهی این انگیزه ها را مرور و بازبینی کنید. شما ممکن است آن قدر خود را درگیر افکار مربوط به درس و کلاس و تست و غیره سازید که انگیزه هایتان مورد غفلت و فراموشی قرار گیرند. با خود تصمیم بگیرید هفته ای یک بار، عهد و پیمان خود را با خودتان تازه کنید و به خودتان قول بدهید که از هیچ کوششی برای موفقیت دریغ نخواهید کرد.
کلید: مرور مستمر اهداف و انگیزه ها، شما را در افزایش تمرکز حواس یاری خواهد داد.
کنترل اضطراب
اگر چه اضطراب موضوعی نیست که در این مختصر بتوان درباره ی آن بحث کرد، اما حداقل باید به این نکته اشاره کنیم که اضطراب به خودی خود بد نیست و از نظر روان شناسان، وجود میزانی از اضطراب برای داشتن انگیزه لازم است. مشکل زمانی شروع میشود که شدت اضطراب افزایش یابد. اضطراب زیاد، نه تنها کمکی به موفقیت نمیکند، بلکه مانعی برای آن محسوب میشود. در فضا و شرایط اضطرابزا، مکان تمرکز حواس نیز از بین میرود. بهترین راه مواجهه با اضطراب، واقع گرایی است. یعنی از خود انتظاری متناسب با تواناییتان داشته باشید. اگر توقع شما از خودتان منطقی نباشد، آن گاه ناچار خواهید بود که برای کسب موفقیت عجله کنید. عجله و دستپاچگی، اضطراب شما را اقزایش داده و موجب میشود بیشتر عجله کنید و این چرخه، بارها و بارها تکرار خواهد شد.
به طور حتم، قبول دارید که تمرکزحواس با اضطراب رابطه ی عکس دارند، پس یرای افزایش تمرکز حواس،باید بتوانید اضطراب خود را کنترل کرده و کاهش دهید. اگر نمیتوانید اضطراب خود را کنترل کنید، به مشاور یا روانپزشک مراجعه نمایید.
کلید: اگر میخواهید تمرکز حواس داشته باشید، اضطراب خود را کنترل کنید.
تقویت روانی
همان گونه که عواملی میتوانند موجب تضعیف روانی دانش آموزان شوند،در مقابل میتوانید برای تقویت روانی خود نیز راه ها و روش هایی را بیابید. روحیه ی تسلط و جسارت را در خود تقویت کنید. امیدوار و بااراده باشید. سعی کنید تا حد امکان ضعف های پایه ای را در دروس جبران نمایید.رفع اشکال های درسی را به طور جدی و پیگیر دنبال کنید. خودتان را برای موفقیت های هر چند کوچک،مورد تشویق قرار دهید، بر تواناییهای خودتان تمرکز داشته باشید.
این نوع شارژهای روحیه ای، برای همه ضرورت دارد. به جای این که پدر و مادر و یا دیگران، شما را با حرفها و یا جوایز و هدایا و تهیه ی امکانات تقویت کنند، خودتان برای تقویت روانی اقدام کنید، چرا که در این صورت انگیزه های درونیتان هم افزایش یافته و این خود، منجر به افزایش تمرکز حواس خواهدشد.
کلید: برای تقویت روانی خودتان، همیشه راهها و روش هایی داشته باشید و منتظر تأیید و تشویق دیگران نمانید.
شناسایی افکار مزاحم
دومین موانع تمرکزحواس، افکارمزاحم نقش مهمتری دارد. این افکار به دلیل تاثیر ناخودآگاهی که دارند، مشکلات بیشتری ایجاد میکنند. دانش آموزان بسیاری این مشکل را دارند که در حین مطالعه، کنترل مسیر ذهن را از دست داده و با گذشت دقایقی از مطالعه، متوجه میشوند که ذهن آنها به صورت ناخودآگاه در مسیر و یا مسیرهای دیگری وارد شده است.
با افکار مزاحم چه میتوان کرد؟ نه سرکوب کردن افکار مزاحم و نه تلاش برای فرار از آنها، راه های خوبی برای مواجهه نیستند. اگراین افکار را از در بیرون کنید، از پنجره باز خواهندگشت. بهترین کار این است که افکار مزاحم را شناسایی کنید. شناسایی افکار مزاحم، شما را برای تسلط و غلبه بر آنها یاری میدهد. چگونه این کار ممکن است؟
برای شناسایی افکار مزاحم باید ذهن خود را در مسیر این افکار قرار دهید. اگر به هنگام یک فعالیت ذهنی اصلی مانند درس خواندن، جرقه ی سوژه های دیگری هم زده شد، سعی کنید به صورت خودآگاه، هر سوژه را دنبال نمایید. یعنی به صورت عملی سعی کنید به جای راندن افکار مزاحم، آنها را بشناسید. یک کار بسیار خوب آن است که این سوژه ها هرنوع، اعم از بد و خوب- را بنویسید. حتی اگر بتوانید هر سوژه را با جزئیاتش بنویسید، استفاده ی بیشتر و بهتری خواهدداشت. فقط کافی است یک هفته به طور جدی و مستمر به این توصیه عمل کنید. بعد ازیک هفته، لیستی مختصر یا مفصل ازافکارتان خواهید داشت. این کار حتی اگر وقتگیر هم باشد، ارزش دارد، چرا که به شما کمک خواهد کرد راه درس خواندن را راحتتر و مسلطتر طی کنید. افکار مزاحم و حاشیه ای ذهن خود را شناسایی کنید.
غلبه برافکار مزاحم
برای غلبه بر افکار مزاحم به تناسب موضوع افکار، راه های مختلفی وجود دارد. بعد ازشناسایی افکار مزاحم، باید ببینید که هرکدام از آنها برای شما چه اولویتی دارند. بعضی از این افکار، خیلی ساده و پیش پا افتاده هستند و به راحتی میتوان با آنها کنار آمد. تعدادی، سوژه های مهم ولی نه چندان محرمانه اند. بعضی ازافکارهم محرمانه و کاملا شخصی هستند. به طور کلی، برای غلبه برافکارمزاحم، این مسیر را توصیه میکنیم:
الف: درمورد بعضی ازموضوعات میتوانید زمان های مشخصی را برای فکرکردن به آنها اختصاص دهید. قسمت های کوچکی ازوقت خود را برای کلنجار رفتن با افکار مزاحم کنارگذاشته و هر وقت هنگام درس خواندن سر و کله ی سوژه های مزاحم در ذهنتان پیدا شد، فکرکردن به این سوژه را به زمان درنظرگرفته شده حواله دهید.
ب: اگر باز نتوانستید با افکار مزاحم کنار بیایید برخورد آمرانه و تحکم آمیز با خود بکنید. یعنی به خود دستور بدهید که الآن و این لحظه زمان مناسبی نیست و باید در زمان خود به سوژه های مورد نظر بیاندیشید. این روش را باید تمرین کنید تا دستورهای تحکم آمیزی که به خودتان میدهید، اثر داشته باشند.
ج: در مورد بعضی ازسوژه هایی که خیلی محرمانه نیستند میتوانید با پدر و مادر یا افراد قابل اعتماد دیگر صحبت کنید. این میتواند به آرامش شما کمک کند.
د:بعضی ازسوژه ها ممکن است خیلی جدیتر باشند، در این جا نیز استفاده از خدمات مشاوره ای را توصیه میکنیم.
کلید: سعی کنید با روش های ممکن تکلیف هر یک ازسوژه هایی را که افکار مزاحم تلقی میشوند روشن کنید.
این جا اکنون
یک راه ایجاد تمرکز و غلبه بر افکار مزاحم، آن است که این جا و اکنونی فکر کنید. باید با تمرین خود را عادت دهید که به هنگام مطالعه، همه چیز را کنار بگذارید. مثلا خود را درگیر مسایل حاشیه ای نکنید و اگر مساله ای هم بوده، با شروع مطالعه، ضمن تحکم به خود، مورد را فیصله یافته بدانید. درگیر نکردن خود با مسایل حاشیه ای در ایام امتحانات و کنکور- به خصوص روزهای آخر اهمیت بیشتری مییابد.
مصداق دیگر تفکر «این جا- اکنون» دل کندن از محرک های محیطی است. اگر قبل از مطالعه با کسی صحبت میکردید، تلویزیون میدیدید یا به کاری مشغول بودید، وقتی زمان مطالعه فرارسید، به خودتان وعده ندهید که حالا اگر مطالعه را به موقع هم شروع نکردید، اشکالی ندارد و بعدا زمان از دست رفته را جبران خواهیدکرد. مهمترین نتیجه ی تفکر «این جا- اکنون» این است که فرصتهای موجود را به امید استفاده بهتر از زمان باقیمانده ی آینده از دست ندهید.
این موضوع، درسی برای زندگی هم محسوب میشود. باید یاد بگیریم هر کاری را در زمان خود و با حوصله و تمرکز انجام دهیم و موقع انجام یک فعالیت، خود را با سوژه های دیگر، درگیر نسازیم. موقع درس خواندن، فقط درس بخوانیم، موقع غذا خوردن، فقط غذا بخوریم وموقع عبادت، فقط عبادت کنیم.
کلید: «این جا و اکنونی» فکر و عمل کنید. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانید وهمهی سوژههای دیگر را از خود دور کنید.
شوق یادگیری
اگر به فعالیت هایی که برای درس خواندن یا کنکور انجام میدهید، به عنوان یک اجبار نگاه کنید، کمتر از تلاش خود بهره خواهیدگرفت. روحیه ی منفی، در تقویت محرک های مزاحم و حاشیه ای، نقش زیادی دارد.
یادگیری یک لذت است، لذتی که بیشتر ما، آن را فراموش کرده ایم. اگرکسی لذت یادگیری راچشیده باشد،هم بهتر یاد میگیرد و هم شوقش برای یادگیری فزونی مییابد. درس خواندن به خصوص برای کنکور میتواند هم یک اجبار و هم یک لذت باشد، اما به طور حتم، اگر جنبه ی لذت بخش بودن آن بیشتر باشد، کارها بهتر پیش خواهدرفت و این خود در ایجاد روحیه ی مثبت وکاهش محرک های مزاحم، بسیار تاثیرگذار خواهدبود. بالاخره زمانی که برای درس خواندن و یک سال تحصیلی صرف میکنید، تمام خواهدشد. این دست شما است که کدام جهت را برای درس خواندن انتخاب کنید. با داشتن شوق یادگیری، از زمان و فرصتها استفاده ی بهتری خواهیدکرد.
کلید: شوق یادگیری را در خود تحریک و تقویت کنید تاعطشتان برای درس خواندن و یادگیری بیشتر شود.
نتیجه گیری
برای یافتن راه های ایجاد و افزایش تمرکز حواس، ابتدا باید بتوانید مانع تمرکز را تشخیص دهید.
مرور مستمر اهداف و انگیزه ها، شما را در افزایش تمرکز حواس یاری خواهد داد.
اگر میخواهید تمرکز حواس داشته باشید، اضطراب خود را کنترل کنید.
برای تقویت روانی خودتان، همیشه راه ها و روش هایی داشته باشید و منتظر تایید و تشویق دیگران نمانید.
سعی کنید با روشهای ممکن تکلیف هر یک ازسوژه هایی را که افکار مزاحم تلقی میشوند، روشن کنید.
این جا و اکنونی، فکر و عمل کنید. زمان درس خواندن، فقط درس بخوانید و همه ی سوژه های دیگر را از خود دور کنید.
شوق یادگیری را در خود تحریک و تقویت کنید تا عطشتان برای درس خواندن و یادگیری بیشتر شود.
