دوازدهم :پرهیز از منّت نمودن
۱ . رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از براء بن عازب پرسیدند که : اى براء، خرجى دادن به مادرت چگونه است؟ و براء مردى بود که به زن و فرزند خود از نظر خرجى گشایش مىداد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم مىخواست بداند آیا به مادرش هم گشایش مىدهد، و یا تنگ مىگیرد؟ براء عرضه داشت وضع بسیار خوبى دارد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خرج کردن براى اهل و اولاد و خادم، صدقه است، باید متوجّه باشى که با منّت نهادن و اذیّت کردن به آنان اجر این صدقه را باطل نکنى.
ترجمه تفسیر المیزان ، ج ۲ ، ص ۶۱۸
۲ . منّت آن عملى است از صاحب احسان که احسانش را ناگوار سازد، مثل اینکه به آن شخصى که احسان کرده بگوید: « این من بودم که چنین و چنان احسانى به تو کردم » ویا «اگر من نبودم بیچاره مى شدى و آبرویت مى رفت» یا «آبرو و سرمایه ات مرهون من است» و یا ….
۳ . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله و سلم : مَنْ أَسْدَى إِلَى مُؤْمِنٍ مَعْرُوفاً ثُمَّ آذَاهُ بِالْکَلَامِ أَوْ مَنَّ عَلَیْهِ فَقَدْ أَبْطَلَ اللَّهُ صَدَقَتَهُ .
وسائلالشیعه ، ج ۹ ، ص ۴۵۴
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : هر کس به مؤ منى نیکى نماید و سپس او را با سخن آزار دهد یا بر او منّت نهد، صدقه اش را باطل ساخته است .
۴ . قَالَ اَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام : إِنَّ الْمَنَّ یُبْطِلُ الْإِحْسَان .
نهجالبلاغه ، نامه ۵۳
حضرت امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید :براستی منّت ، نیکی و احسان را باطل می نماید .
۵ . اگرشخص آنچه را که حقِّ پدر و مادراست ، تهیّه کرد، منّت هم نباید بگذارد. منّت نهادن بر خرج کردن ها، هم شیرینى آن خرج و هزینه را به زهر تبدیل مى کند، هم اجر و ثواب آن را از بین مى برد.
۶ . گذشت از لغزش و اشتباهات دیگران به چند صورت ممکن است انجام گیرد، گاه صرفا گذشت است ، امّا گاهى این گذشت همراه با منّت نهادن و آزار و اذیت ، یا همراه با سخت گرفتن مى باشد. اما گاهى هم گذشت به گونه اى انجام مى گیرد که آن را ((زیبا و نیکو)) مى گرداند .
سیزدهم : حفظ حرمتِ آنان را نمودن
حفظ حرمتِ آنان مصادیق زیادی دارد که در زیر به برخی از آنان می پردازیم :
(۱) . هنگام راه رفتن پشتِ سرشان حرکت نمودن
شرح رساله حقوق نراقی ، ص ۲۹۸
(۲) . پا شدن به احترام آنان وقتی وارد می شوند
عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَنَّهُ قَالَ : قُمْ عَنْ مَجْلِسِکَ لِأَبِیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ لَوْ کُنْتَ أَمِیراً .
مستدرکالوسائل ، ج ۱۵، ص ۲۰۳
حضرت امیر مؤمنان علیه السلام می فرمایند : جلوی پای پدر و معلّمت بلند شو اگرچه امیر کشور باشی .
(۳) . محترمانه صدا زدنِ
صدا زدنِ محترمانه والدین را باید در حدیث شریف کساء بیاموزیم که خانواده رسالت چگونه پدر و مادر را می خوانند ؛ وجودِ مبارک فاطمه زهرا علیهاالسلام به پدر خطاب نمی کند « یا أب » و « یا أبی » بلکه عرض می کند « یا أبتاه » یعنی « ای پدر جانم » و یا « ای پدرِ بزرگوارم » و حسنین علیهماالسلام به مادر عرض نمی کنند « یا أم » و « یا أمّی » بلکه عرض می کنند « یا أمّاه » یعنی « ای مادر جانم » و یا « ای مادرِ بزرگوارم » .
(۴) . محترمانه صحبت کردن
۱ . قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام : …. قُلْ لَهُمَا بِأَحْسَنِ الْقَوْلِ وَ أَلْطَفِهِ .
بحارالأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۷۷
حضرت صادق علیه السلام می فرمایند : با پدر و مادرت با بهترین و لطیف ترین گفتار، سخن بگو .
۲ . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه شریفه ( وَ قُلْ لَهُمَا قَوْلاً کَریمَاً / اسراء / ۲۳ ) فرمودند : َ إِنْ ضَرَبَاکَ فَقُلْ لَهُمَا غَفَرَ اللَّهُ لَکُمَا فَذَلِکَ مِنْکَ قَوْلٌ کَرِیمٌ ؛ اگر تو را کتک زدند به آنان بگو : خداوند شما را موردِ مغفرتش قرار دهد و این گفتار کریمانه تو می باشد [ اگر آنان هم با تو برخورد کریمانه نکردند تو کریمانه سخن بگو ] .
الکافی ، ج ۲ ، ص ۱۵۷ ، باب البر بالوالدین
(۵) . اگر چیزی به آنان می دهیم محترمانه و مؤدّبانه باشد
۱ . علامه مجلسی قدّس سرّه نقل می کنند که پدر بزرگوارشان قدّس سرّه در تفسیر آیه شریفه ( وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ / سوره اسراء / ۲۳ ) فرموده اند : أنه إذا أنلتهما شیئا فلا تجعل یدک فوق أیدیهما و تضع شیئا فی یدهما بل ابسط یدک حتى یأخذا منها فإنه أقرب إلى الأدب ؛ هرگاه خواستی چیزی به آنها بدهی مبادا دستت را بالای دست آنها بگیری و چیزی را در دستِ آنها بگذاری بلکه آن را در کفِ دستت بگذار تا آنها بردارند تا دست آنها بالاتر از دستِ تو باشد که این کار به ادب نزدیکتر است .
بحارالأنوار ، ج ۷۱ ، ص ۴۲
(۶) . در عیدی دادن و هدیه بردن برای اشخاص سلسله مراتب رعایت شود
۱ . در عیدی دادن یا کادو بردن برای دیگران و … مبادا مساوی با آن ها بدهد چه برسد که بیشتر بدهد .
۲ . شخصی از عبدالله بن جعفر در مجلسی که امام حسن و امام حسین علیهما السلام حضور داشتند تقاضای کمک کرد فرمود : برو خدمت امام حسن و امام حسین علیهماالسلام ، وقتی خدمت امام حسن علیه السلام آمد حضرت به او کمک کردند و امام حسین علیه السلام کمتر از امام حسن به او چیزی دادند و عبدالله بن جعفر نسبت به آن دو بزرگوار بسیار کمتر داد .
بحار الانوار ، ج ۴۳ ، ص ۳۵۰
(۷) . در جلسه ای که آنان حضور دارند به احترام آنان ساکت بودن
قَالَ الْبَاقِرُ علیه السلام : مَا تَکَلَّمَ الْحُسَیْنُ علیه السلام بَیْنَ یَدَیِ الْحَسَنِ علیه السلام إِعْظَاماً لَهُ وَ لَا تَکَلَّمَ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَنَفِیَّهِ بَیْنَ یَدِی الْحُسَیْنِ علیه السلام إِعْظَاماً لَهُ .
بحارالأنوار ، ج ۴۳ ، ص ۳۱۹
حضرت باقر علیه السلام می فرمایند : در جلسه ای که امام حسن علیه السلام حضور داشتند امام حسین علیه السلام به احترام ایشان سکوت می کردند و در جلسه ای که امام حسین علیه السلام حضور داشتند محمّد بن حنفیّه به احترام ایشان سکوت می کردند .
(۸) . در منازعات ، حقّ را به آنان دادن و در رفع مشکلات و گرفتاری ها آنان را مقدّم داشتن
قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله علیه و آله و سلم : مِنْ حَقِّ الْوالِدِ عَلَى وَلَدِهِ أَنْ …. یُؤْثِرَهُ عِنْدَ الشِّکایَهِ وَ الْوَصَبِ .
جامع الأحادیث ، ج ۹ ، ص ۳۲۳
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند : برخی از حقوق پدر بر فرزند آن است که در منازعات ، حق را به او داده و گرفتاری و مشکلات او را برگرفتاری و مشکلات خود مقدّم بدارد .
(۹) . به دوستان آنان رسیدگی کردن
۱ . قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله علیه و آله و سلم : مِنَ الْبِرِّ أَنْ تَصِلَ صَدِیقِ أَبِیکَ .
المعجم الأوسط ، ج ۷ ، ص ۲۱۳
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند : یکی از مصادیقِ نیکی و احسان به پدر رسیدگی به دوستان اوست .
۲ . قَالَ رَسُولُ اللهِ صلى الله علیه و آله و سلم : إنَّ مِنْ أَبَرِّ البِرِّ أنْ یَصِلَ الرَّجُلُ أَهْلَ وُدِّ أَبِیهِ .
عوالیاللآلی ، ج ۱، ص ۱۵۱ ، الفصل الثامن
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند : براستی از برترین نیکی و احسان به پدر رسیدگی به دوستان اوست .
۳ . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه و آله و سلم : لَا تَقْطَعْ أَوِدَّاءَ أَبِیکَ فَیُطْفَأَ نُورُکَ .
بحارالأنوار ، ج۷۱ ، ص ۲۶۴
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم فرمودند : با دوستان پدرت قطع رابطه مکن که جلوه ات کم می گردد .
